10 lutego w Galerii Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach zostanie otwarta wystawa Idea Leonardo da Vinci – geniusz i jego machiny. Wystawa będzie czynna do 10 kwietnia 2005 roku.
Celem twórców wystawy jest ukazanie wszechstronności geniusza Leonarda da Vinci, dlatego też wystawa będzie prezentowała kilka dziedzin będących w kręgu zainteresowania artysty: fizykę, w tym najobszerniej mechanikę, anatomię, architekturę. Całość uzupełniać będą nowoczesne formy prezentacji dorobku artysty (terminale komputerowe, emisja filmów) Wystawa będzie miała charakter dynamiczny, wszechstronny i nowoczesny, tak aby zainteresowała młodego widza.
I. Część wystawy prezentująca studia anatomii człowieka:
A. Prezentacja powiększeń szkiców i rysunków Leonarda dotyczących badań anatomicznych, m.in. studia mięśni rąk i kości dłoni. Efektowne i precyzyjne rysunki Leonarda związane z sekcjami anatomicznymi oraz szczegółowe notatki ujawniają głęboką wiedzę Leonarda na ten temat.
B. Ekspozycja jego obrazu w dużym powiększeniu, aby zaobserwować efekt jego długoletnich i często ryzykownych badań nad budową człowieka.
II. Część wystawy prezentująca dokonania w dziedzinie architektury:
A. Prezentacja makiety projektu architektonicznego Leonarda kościoła o planie centralnym, powstałego w latach 1487-1490.
B. Ekspozycja makiety miasta idealnego, zaprojektowanego przez Leonarda, zgodnie z powszechną w Renesansie tendencją poszukiwania ideału planu urbanistycznego.
C. Ekspozycja mapy Imoli, miasta znajdującego się w okolicach Bolonii wykonanego dla Cesare Borgii, uznającego jego strategiczną rolę. Jest to jeden z najdokładniejszych pomiarów w tym czasie, oparty na osiach róży wiatrów, spotykających się w centralnym punkcie urbanistyki miasta. Są to: północ (septantrione), północny – wschód (grecho), wschód (levante), południowy -wschód (sirocho), południe (mezzodi), południowy-zachód (libecco), zachód (ponente).
III. Część edukacyjna wystawy skierowana do młodego widza:
A. Prezentacja plansz poglądowych umieszczających Leonarda na tle historii.
B. Multimedialne prezentacje projektów machin Leonarda przy wykorzystaniu kilku terminali komputerowych.
C. Emisja filmów na dużej ścianie wizyjnej (fabularyzowany dokument) opowiadającego o geniuszu i wynalazkach Leonarda oraz o epoce, filozofii Renesansu we Włoszech i Polsce.
IV. Część wystawy prezentująca machiny Leonarda składa się z dwóch elementów:
A. Prezentacja 45 modeli machin, wykonanych na podstawie rysunków i opisów pochodzących z kodeksów. Ta część ekspozycji podzielona będzie na cztery działy: Machiny cywilne, Machiny wojskowe, Machiny do latania, Machiny wodne.
B. Ekspozycja reprodukcji oryginalnych szkiców i rysunków z Kodeksów Leonarda, na podstawie których wykonano modele.
Trzy sfery, a zarazem trzy żywioły były w zasięgu inżynierskich i wynalazczych zainteresowań Leonarda: powietrze, ziemia, woda. Da Vinci zapoczątkował przełom w kilkunastu działach fizyki. Dla wprowadzenia ładu w prezentacji jego osiągnięć przy pomocy modeli machin, twórcy wystawy podzielili ją na cztery dziedziny:
M a c h i n y c y w i l n e
Leonardo da Vinci był twórcą kilkuset rysunków ukazujących urządzenia techniczne przydatne w życiu codziennym, takie jak piły, wielokrążki czy łożyska kulkowe. Były stosowane łącznie lub rozdzielnie przy bardziej wyrafinowanych konstrukcjach technicznych. Dla Leonarda istotne było nawiązywanie do tradycji myśli technicznej z okresu antyku grecko – rzymskiego, znanego mu dzięki pismom historyków i traktatom budowlano – architektonicznym (głównie Witruwiusza).
Dynamika działań budowlanych w bogatej Florencji oraz Mediolanie czasów Renesansu spowodowała zainteresowanie Leonarda da Vinci urządzeniami, które dopomogłyby ówczesnym budowniczym wznosić ogromne budowle. Zaprojektował on wiele urządzeń podnoszących, napędzających, przecinających, przekładni, prototyp łożyska kulkowego, eliminującego nadmierne tarcie, młot z krzywką zapewniający równomierne i jednostajne uderzenia, mechanizm śrubowy z blokadą, mechanizm sprężynowy, mechanizm autoblokujący, dźwignik z zastosowaniem przekładni zębatkowej. W tej grupie zaprezentowany zostanie też prototyp roweru, wymyślonego przez mistrza. Warto wiedzieć, że dopiero wiek XIX przyniósł kształt pojazdu, używanego obecnie.
Przy wykonywaniu eksponowanych tutaj modeli machin z Mediolanu posługiwano się rysunkami Leonarda i korzystano z jego opisów, zawartych w Kodeksach czy Notatnikach. Precyzja wykonania modeli może być oceniona przez każdego widza, dzięki porównaniu obiektu z rysunkiem.
M a c h i n y w o j s k o w e
W epoce Leonarda da Vinci Włochy były podzielone na małe księstwa rywalizujące między sobą, niebezpieczeństwem dla tych "państewek" była ekspansywna polityka Turcji, która zagrażała terytorium półwyspu Apenińskiego. Leonardo da Vinci podczas swego pierwszego pobytu mediolańskiego (lata 1481-1499) i drugiego florenckiego (lata 1500-1508), zgodnie z żądaniami zamawiających studiował technikę walk lądowych i na wodzie. Stąd też narodziła się potrzeba nowych i praktycznych konstrukcji machin do walki oraz nowych sposobów zdobywania twierdz. Leonardo żywo interesował się wykorzystaniem techniki do celów wojennych. Dla potrzeb swoich mecenasów, ale też z potrzeby eksperymentowania projektował nowoczesne urządzenia do prowadzenia walki oblężniczej: wieże oblężnicze, system obrony murów, katapulty-znane od antyku, lecz udoskonalone przez mistrza, ruchome drabiny, działa armatnie i pociski. Sporządził wiele projektów wozów bojowych opancerzonych, poruszanych zarówno siłą zwierząt pociągowych jak i rąk ludzkich za pomocą ręcznych korb przymocowanych do poziomych wałków, których ruch obrotowy przenosił się na koła.
M a c h i n y d o l a t a n i a
Leonardo da Vinci bardzo wiele czasu poświęcił pracom nad zbudowaniem maszyny do latania. Wierzył, że można zbudować maszynę latającą w powietrzu i podróżować w niej nad "lądami Europy". Jako pierwszy sporządził "mapy lotnicze", którymi miał się posługiwać w powietrznych podróżach. W pierwszych projektach Leonardo przewidywał połączenie poszczególnych części szkieletu maszyny za pomocą okuć żelaznych, później jednak użył do tego celu materiałów bardziej giętkich, jakie miał wówczas do dyspozycji (młode i elastyczne drewno, trzcina, dobrze wyprawiona skóra). Pierwsze projekty maszyn latających opierały się na założeniu, że energia potrzebna do ich "napędu" będzie przekazywana z ludzkich mięśni. Jednak dalsze obserwacje ptaków, nietoperzy i owadów oraz kolejne projekty maszyn do latania dowiodły, że energia użyta do latania musi być niezależna od wysiłku "pilota". Doszedł do wniosku, że można wznieść się w powietrze bez poruszania skrzydłami, wykorzystując wiatr i prądy powietrzne. Rysuje człowieka zawieszonego w uprzęży pod skrzydłami "lotni" takiej, jaką człowiek wzniesie w powietrze w drugiej połowie XX wieku, sterując nią tak samo jak wyobrażał to sobie Leonardo..
Leonardo jako lotnik czy lotniarz to raczej mit, wymyślony przez biografów tego mistrza. Da Vinci był zafascynowany możliwością skonstruowania urządzeń do latania poruszanych siłą mięśni, co udało się stosunkowo niedawno, dzięki zastosowaniu najbardziej nowoczesnych materiałów i technologii, niedostępnych w czasach Leonarda. Należy jednak uznać, że Leonardo to wynalazca, fantasta i poszukiwacz tajemnej wiedzy, która umożliwiłaby człowiekowi latanie nad ziemią, tak jak mitycznemu Dedalowi i Ikarowi, dzięki skrzydłom przypiętym do ramion.
Na wystawie zaprezentowano modele latające, modele ruchomych skrzydeł, prototyp śmigła, ornitoptera, urządzenia do pomiaru siły wiatru, prototyp spadochronu. Konstrukcje modeli dowodzą, że projekty Leonarda sprzed 500 lat były trafne. Jego intuicja zmierzała w kierunku odkrycia praw aerodynamiki, dzięki którym człowiek mógłby unieść się w powietrze.
M a c h i n y w o d n e
Zaprezentowane tutaj machiny wodne wiążą się częściowo z działem machin wojskowych. "Pontonowy" most stosowano od stuleci do przerzucania wojsk lądowych, a barkę z podwójnym kadłubem używano do bitew morskich. Jednocześnie pomysły Leonarda były bardziej uniwersalne.
Praktyka XV-wiecznych portów ulokowanych w ujściach rzek zmuszała do konstruowania bardzo efektywnych wielkich pogłębiarek, pracujących na torach wodnych, po których pływały galery i barki. Wystarczy tutaj przypomnieć los kwitnącego miasta Brugii (Brugges), ważnego portu morskiego, które straciło na znaczeniu w XV wieku, po zamuleniu się zatoki.
Fascynujący pomysł Leonarda "chodzenia" po rzece czy jeziorze przy pomocy nart wodnych może być porównywany z innym genialnym pomysłem, tutaj nie pokazywanym – kamizelką ratunkową dla ratowania życia rozbitków w wodzie. Oba wyprzedzały swój czas i nie mogły zostać zrealizowane na tym etapie technologii materiałowej.
Galeria czynna codziennie z wyjątkiem poniedziałków w godzinach 9.00 – 18.00.
Ceny biletów: 15,- normalny; 12,- studenci; 9,- młodzież szkolna, emeryci i renciści. Przewodnicy: 25,-
