W Muzeum Architektury we Wrocławiu została otwarta wystawa awangardowej sztuki węgierskiej pt. "Sztuka jako pomost. Kassak – Bortnyik – Pap", na któej prezentowane są 43 prace trzech awangardowych artystów węgierskich: Lajosa Kassaka, Sandora Bortnyika, Gyuli Papa, związanych z weimarskim bauhausem. Wystawa będzie czynna dla zwiedzających do 27 listopada 2005 roku.
Lajos Kassák (1887 Érsekujvar – 1967 Budapeszt) – pisarz, poeta, malarz, grafik i teoretyk sztuki. Przywódca węgierskiej awangardy. Genialnie uzdolniony artysta – samouk. Z powodu działalności pisarskiej zmuszony do emigracji, podczas której zainteresował się sztuką. Od 1920 r. tworzył dadaistyczne kolaże, rzeźby i konstruktywistyczne obrazy. Nawiązał kontakt z większością ówczesnych centrów sztuki konstruktywistycznej. Współpracował m.in. z Kurtem Schwittersem, Aleksandrem Archipenką i Moholy Nagym. W 1950 r. ze względów politycznych musiał zrezygnować z działalności literackiej i wrócił do malarstwa. Odegrał bardzo ważną rolę w procesie tworzenia się ruchów awangardowych na Węgrzech. Jego obrazy i kolaże były prezentowane na największych międzynarodowych wystawach dadaistów i konstruktywistów. W Budapeszcie oraz na emigracji w Wiedniu wydawał czasopismo „Ma” („Dzisiaj”) – najważniejsze czasopismo węgierskiej awangardy. Jest autorem koncepcji obrazu – architektury (Bildarchitektur).
Sándor Bortnyik (1893 Marosvásárhely – 1976 Budapeszt) – był ściśle związany z grupą artystów skupionych wokół Lajosa Kassáka. Na jego styl artystyczny ogromny wpływ wywarły niemiecki ekspresjonizm i francuski kubizm. W latach 30-tych duże znaczenie miała jego działalność graficzna. Jego twórczość znacząco oddziaływała na sztukę plakatu węgierskiego. Był dyrektorem Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Budapeszcie w latach 1949–1956. W jednym z listów napisał: „Sztuka jest siłą, która stwarza harmonię. Nie jest oddziaływaniem, lecz przyczyną. Nie jest odosobnionym zjawiskiem, lecz syntezą”.
Gyula Pap (1899 Orosháza – 1983 Budapeszt) – był nie tylko wyśmienitym artystą malarzem, lecz także znakomitym pedagogiem, który pozostawił po sobie bogatą spuściznę artystyczną. Jego obrazy są przeniknięte duchowością, którą on jako ówczesny zwolennik Bauhausu odziedziczył po swoich mistrzach. Sam wykształcił grono artystów, z których wielu osiągnęło później uznanie międzynarodowe.
Sztuka jako Pomost
„Rozmawiać i chcieć zrozumieć siebie nawzajem”
W 1999 roku – obchodzonym w Weimarze jako europejski rok kultury – lekarz i kolekcjoner sztuki dr Fritz Hellersberg z Heppenheim zaproponował przygotowanie na zamku Kromsdorf wystawy prac węgierskiego artysty Bauhausu Gyuli Papa. Dnia 10 listopada 1999 roku urodzony w Orosháza artysta skończyłby 100 lat. W tym samym roku uczelnia artystyczna Bauhaus świętowała 80-lecie swego powstania.
Na zamku Kromsdorf rozpoczęto prace nad długoterminowym projektem Sztuka jako pomost, początkowo związanym z pracami Gyuli Papa, pochodzącymi z prywatnej kolekcji. Projekt powstał dzięki wsparciu: Michaela Siebenbrodta i Emesego Döhlera z Kunstsammlungen zu Weimar, Marlisa Grönwalda z Uniwersytetu Bauhaus w Weimarze, a także weimarskiego grafika Jüngera Postela. Pomost między ludźmi z różnych krajów, którzy chcą odnaleźć się na nowo w zjednoczonej Europie. Jak twierdzi berlińska psycholog społeczna, dr Marion Bönsch-Kauke, najważniejsze w tym procesie jest „rozmawiać i chcieć zrozumieć siebie nawzajem”. Jednak to, co tak łatwo jest powiedzieć, okazuje się, z wielu powodów, coraz trudniejsze do zrealizowania.
Wczesną jesienią 1999 roku wystawa gościła we Frankfurcie, następnie pokazano ją w Orosháza, na zamku Kromsdorf oraz w Bonn. W 2004 roku wystawę Sztuka jako pomost poszerzono o prace dwóch innych węgierskich twórców – Lájosa Kassáka i Sándora Bortnyika. Zaprezentowano ją ośmiokrotnie na Węgrzech i tyle samo razy w Niemczech, między innymi w Berlinie, Budapeszcie, Szombathely i Eger. Wernisaże uświetniała słynna pianistka Veronica Jochum von Moltke z Bostonu, występując przed zachwyconą publicznością z programem „Od Bacha do Bauhausu…”. Dziesięciolecie ponownego zjednoczenia Niemiec było okazją do zaprezentowania w Budapeszcie wystawy i zorganizowania występów grupy „Rest of best” w Kunst Mühle Szentendre nad Dunajem.
W 2004 roku Węgry wstąpiły do Unii Europejskiej. Rok ten obfitował w jubileusze zarówno w Niemczech, jak i na Węgrzech: w tym czasie diecezja Eger świętowała 1000-lecie swojego istnienia; w Turyngii postanowiono uczcić przybycie przed dwustu laty do Weimaru Marii Pawlowny; wielkim wydarzeniem było 800-lecie urodzin córki królewskiej Elisabeth, która przyszła na świat w 1207 roku w Sárospataku w pobliżu Tokaju (zaledwie cztery lata po jej przedwczesnej śmierci papież Grzegorz IX wyniósł ją na ołtarze). Owe jubileusze udało się połączyć z prezentacją wystaw w ramach projektu Sztuka jako pomost.
Ustalano kolejne wystawy, zawiązywano współpracę między szkołami, powstawały stowarzyszenia oraz nowe koncepcje i długofalowe projekty. W czerwcu 2005 roku wystawa była prezentowana w Muzeum Narodowym oraz Muzeum Zamkowym w Esztergom – kolebce kultury na Węgrzech. Do 10 października br. można było podziwiać dzieła Gyuli Papa w Hoppenheim (Sparkasse Starkenburg), miejscu zamieszkania właściciela kolekcji.
Kolejnym miejscem prezentacji jest Muzeum Architektury we Wrocławiu, gdzie wystawa została przygotowana we współpracy m.in. z Fundacją Krzyżowa dla Pojednania Europejskiego oraz Konsulatem Generalnym Republiki Federalnej Niemiec. Także tutaj wernisaż uświetni Veronica Jochum von Moltke recitalem „Od Bacha do Bauhausu…”. Pani Moltke zawsze z dużym zaangażowaniem wspiera rozwój Krzyżowej, miejsca związanego z niemieckim ruchem oporu skupiającym się wokół hrabiego Helmutha Jamesa von Moltke. To tutaj, 12 listopada 1989, trzy dni po upadku muru berlińskiego, premier Tadeusz Mazowiecki i kanclerz Helmut Kohl wzięli udział w polsko-niemieckiej Mszy Pojednania. Wtedy też zapadła decyzja o odbudowaniu majątku Krzyżowej w celu utworzenia Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży. Dr Helmut Schöps, konsul generalny we Wrocławiu, entuzjastycznie wypowiada się o imprezie, na której wygłosi również mowę powitalną. Biuro Filmowe w Turyngii oraz powstałe przed trzema laty na zamku Kromsdorf Stowarzyszenie Marii Pawlowny współpracowały i wspierały Krzyżową – miejsce spotkań i dialogu ludzi w różnym wieku z Europy Zachodniej i Wschodniej.
Projekt Sztuka jako pomost był i jest wspierany przez władze Turyngii. Swym patronatem objęła go także Christine Lieberknecht. Wolfgang Knappe
Tłum. Iwona Konieczna
"Sztuka jako pomost. Kassak – Bortnyik – Pap"
26 października – 27 listopada 2005 r.
Muzeum Architektury weWrocławiu
ul. Bernardyńska 5, 50-156 Wrocław
Foto: Lajos Kassak, bez tytułu (Bildarchitektur mit "M"), około 1922
