W dniach 8-11 grudnia 2005 r. w Krakowie będą miały miejsce wystawy, sympozjum oraz pokazy filmów w ramach projektu: „Tadeusz Kantor a Niemcy i Szwajcaria”.
„Kantor tu jest!” Tym, pełnym euforii zdaniem witała Kantora w 1966 roku jedna z niemieckich gazet. Zrealizowany wtedy w Baden Baden eksperyment teatralny „Szafa” był z początku przyjmowany dość nieufnie i dopiero po odbyciu tournée po Niemczech osiągnął sukces. Obok wystaw w Düsseldorfie w 1959 roku, Lozannie w 1964 i Baden Baden w 1966, licznych pobytów w atelier Ahrenberga w Chexbres w Szwajcarii, jak i gościnnej profesurze w Hamburgu w 1961 roku, wspomniane wyżej przedstawienie „Szafy” było początkiem międzynarodowej kariery Tadeusza Kantora jako malarza i twórcy teatralnego. W 1968 roku odbyło się wiele happeningów Kantora, m. in. w Norymberdze, które zobaczyć można w interesującym filmie pt. „Kantor tu jest”, dokumentującym ten ulotny gatunek sztuki. W 1985 również w Norymberdze zrealizował Kantor przedstawienie „Niech sczezną artyści“, które tam też miało swoją prapremierę. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych miały miejsce liczne tournées teatru Cricot2 po Niemczech, jak również Szwajcarii. Kantor bardzo żywo interesował się międzynarodowymi wydarzeniami kulturalnymi i pielęgnował kontakty z artystami z innych krajów m.in. z Niemiec i Szwajcarii. Szczególny związek łączył go – i vice versa – z Josephem Beuysem.
6 kwietnia 2005 roku Tadeusz Kantor skończyłby 90 lat, a 8 grudnia przypada piętnasta rocznica jego śmierci. Te rocznice stanowią doskonałą okazję, zarówno do przeglądu jego różnorodnego i wychodzącego poza sztywne ramy dorobku artystycznego, jak i do dyskusji na ten temat.
Głównym zagadnieniem, któremu poświecone zostały sympozjum, wystawy i pokazywane filmy, jest działalność artystyczna Kantora w Niemczech i Szwajcarii. Zostanie przypomniana jego twórczość malarska, happeningi, występy gościnne oraz tam zrealizowane przedstawienia teatralne. Co pozostało z jego obszernego i różnorodnego dorobku? Jak młodzi widzowie postrzegają teatr Kantora nie mogąc go zobaczyć i przeżyć w najlepszej formie, czyli na scenie? Jak mogłyby wyglądać perspektywy recepcji? Jak dzisiaj oddziałuje on na estetykę i pracę innych artystów, czy to uczniów Kantora, czy byłych współpracowników teatru Cricot2, czy twórców, którzy pośrednio pozostawali i pozostają pod wpływem Kantora. „Gdzie jest Kantor dzisiaj?” (dr Uta Schorlemmer)
Program:
Czwartek, 8 grudnia 2005
17.30
Galeria Krzysztofory
Otwarcie wystawy: „Kantor w Niemczech i Szwajcarii”
18.30
Bunkier Sztuki
Otwarcie wystawy: „BeuysTransport. Joseph Beuys – książki o artyście i jego szerszym pojęciu sztuki”
19.00 – 22.00
Bunkier Sztuki
Pokazy filmowe: Dokumentacja filmowa działalności Kantora w Niemczech
Prezentacja fragmentów filmów:
-
„Każdy prawdziwy artysta jest przeciw wszystkim. Polski awangardysta Tadeusz Kantor”, 1978, reżyseria: Hermann Engelbrecht
-
„Rodzina z Wielopola”, 1980, reżyseria: Michael Kluth
-
„Tadeusz Kantor, Kassel” – fragmenty nie pokazywanego dotąd publicznie materiału filmowego o „Maszynie miłości i śmierci”, nakręconego podczas wystawy Documenta 8, 1987, reżyseria: Michael Kluth
-
“Teatr śmierci. Tadeusz Kantor – artysta, heretyk, prowokator”, 1997, reżyseria Michael Kluth)
Rozmowa z reżyserem Michaelem Kluthem o współpracy filmowej z Kantorem i dyskusja z udziałem publiczności
Prowadzenie: Uta Schorlemmer
Piątek, 9 grudnia 2005
Sympozjum
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
9.30 – 10.00 – oficjalne otwarcie sympozjum
Zastępca Dyrektora Muzeum Historycznego Miasta Krakowa
Natalia Zarzecka, Dyrektor Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka
Wykład otwierający
Uta Schorlemmer: „Kantor a Niemcy i Szwajcaria”
10.00 – 10.30: Kantor a Bauhaus
Wykład
Herta Schmid: „Kantor i teatr Bauhauses – między teatrem malarza a teatrem tańca”
Dyskusja z Hertą Schmidt
10.30 – 11.30: Kantor jako wykładowca na wydziale malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Hamburgu w 1961 roku
Wprowadzenie: Annett Krake
Dyskusja panelowa z udziałem Alfonsa Hüppi i Almuth Keusen-Hickl
Prowadzenie: Annett Krake
11.30 – 12.00 Przerwa
12.00 – 13.30: Inscenizacja spektaklu „Szafa” w Baden Baden w 1966 roku i późniejsze występy gościnne
Pokaz fragmentów filmu „Worki, szafa i parasol”, nakręconego w roku 1968 na podstawie inscenizacji „Szafa”, 1966, reż. Dietrich Mahlow,
Wykład
Heidi Peterson: „’Szafa’ – pierwsza inscenizacja Tadeusza Kantora w Niemczech w 1966 roku”
Dyskusja panelowa z udziałem osób współpracujących przy realizacji spektaklu: Alfonso Hüppi, Ute Remus, Horst Taubmann
Prowadzenie: Uta Schorlemmer
13.30 -15.30 Przerwa
15.30 – 17.30: Kantor w kontekście sztuki europejskiej w latach 60 – tych i 70 – tych, między innymi u Josefa Beuysa
Wykłady
Günter Minas: „Joseph Beuys: ‘Przeszukuję charakter pola’. Akcja jako rozszerzenie pojęcia sztuki o publiczność”
Jaromir Jedliński: „Beuys – Kantor. Pamięć”
Dyskusja panelowa z udziałem Jaromira Jedlińskiego i Günthera Minasa
Prowadzenie: Esther Lerrahn
18.30 – 22.00
Bunkier Sztuki
Pokazy filmów
Happeningi Tadeusza Kantora:
– „Kantor tu jest“, 1968, reżyseria: Dietrich Mahlow
– „Witkiewicz’s ‘Lovelies and Dowdies’” – film z występów gościnnych teatru Cricot 2 w Edynburgu, 1973, reżyseria: Ken McMullen
Akcje Josepha Beuysa:
– “Eurasienstab”(Wide White Space Gallery, Antwerpen, 1968)
– “Filz TV”(Gerry Schum, Düsseldorf, 1970)
– ”I like America and America likes me” (New York 1974/78, Helmut Wietz)
Dyskusja panelowa z udziałem Wiesława Borowskiego, Richarda Demarco i Dietricha Mahlowa
Prowadzenie: Jaromir Jedliński
Sobota, 10 grudnia 2005
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
10.00 – 11.00: Kantor jako malarz w Europie zachodniej z punktu widzenia Niemiec i Szwajcarii w latach 1959-2005
Wprowadzenie
Rafał Solewski: „O rysunkach i malarstwie Kantora”
Pokaz filmu: “In the name of art. A portrait of Theodor ‘Teto’ Ahrenberg: collector and patron devoted to artists and their art”, 1990, J.P. Morgan Friberg (w języku angielskim)
Dyskusja panelowa z udziałem Ulli Ahrenberg i Evy Poll,
Prowadzenie: Rafał Solewski
11.00 – 11.30 Przerwa
11.30 – 13.00: Spotkania Kantora z artystami z Niemczech i Szwajcarii
Wykłady
Julita Fischer: „Zabezpieczyciele śladów: Tadeusz Kantor – Christian Boltanski – Nicole Guiraud”
Anna Kurowska: „Nie ma wynalazku bez odkrycia. O aktualności myśli Kantora dzisiaj. Paralele między Tadeuszem Kantorem a Peterem Zumthorem”
Katarzyna Wielga: „Podaj mi rękę” – w jaki sposób opisywane jest ciało u Heinera Müllera i Tadeusza Kantora”
Dyskusja panelowa z udziałem Julity Fischer, Anny Kurowskiej i Katarzyny Wielgi
Prowadzenie: Esther Lerrahn
13.00-14.30 Przerwa
14.30 – 15.30: Działalność Wydawnictwa i Instytutu Sztuki Współczesnej w Norymberdze w latach 1977-2005
Wprowadzenie: Manfred Rothenberger
Pokaz fragmentów filmu: „Kantor – łaskawy tyran” na podstawie inscenizacji „Niech sczezną artyści” w Norymberdze w 1985, reżyseria: Andrzej Białko
Dyskusja panelowa z udziałem Andrzeja Białki, Karla-Gerharda Schmidta i Günthera Kühnela
Prowadzenie: Manfred Rothenberger
15.30 – 16.00 Przerwa
16.00 – 18.00: Występy gościnne 1974-1992: Recepcja inscenizacji Kantora w Niemczech i Szwajcarii, jak również relacje aktorów teatru Cricot2 z tournées
Wykład
Marek Pieniążek: „Recepcja ostatniego spektaklu Tadeusza Kantora „Dziś są moje urodziny” w Niemczech i Szwajcarii”
Dyskusja panelowa z udziałem Tomasza Dobrowolskiego, Jagody Engelbrecht, Leszka i Wacława Janickich, Miry Rychlickiej, Marii Stangret, Teresy i Andrzeja Wełmińskich
Prowadzenie: Marek Pieniążek
19.00: Kantor i teatr współczesny w Niemczech i Szwajcarii
Wykład ilustrowany sfilmowanymi fragmentami spektakli teatralnych
Klaus Dermutz „In Stille, in Einsamkeit”
Dyskusja panelowa z udziałem Klausa Dermutza
Prowadzenie: Harald Müller
Niedziela, 11 grudnia 2005
10.00 – 13.00: Uniwersalny język artystyczny Kantora w dzisiejszym teatrze
Wykład
Hans-Thies Lehmann: „Postdramatyczne obrazy czasu i śmierci w teatrze Kantora”
Dyskusja panelowa, w której udział wezmą: Hans – Thies Lehmann, Krystian Lupa, Luk Perceval i Andrzej Wajda
Prowadzenie: Małgorzata Sugiera
Wystawy
08. – 30.12.2005
Galeria Bunkier Sztuki
BeuysTransport
Joseph Beuys – Książki o artyście i jego szerszym pojęciu sztuki
Joseph Beuys (1921-1986), bez wątpienia najważniejszy współczesny niemiecki artysta, zrewolucjonizował pojęcie nowoczesnej sztuki poprzez rozciągnięcie go na wszystkie społeczne obszary działalności. Realizował swoją teorię nie tylko w rysunkach, rzeźbach obiektach czy instalacjach, ale też w akcjach, politycznych demonstracjach i licznych publicznych wystąpieniach jako mówca czy nauczyciel. W różnorodności swoich działań i zainteresowań przypominał Tadeusza Kantora, którego spotkał w 1973 roku. Zaprezentowany na wystawie niewielki wybór z ogromnej liczby książek poświęconych artyście, dokumentuje pracę Beuysa jako artysty-akcjonera. Uzupełnieniem tej prezentacji są zdjęcia i kartki pocztowe.
Galeria Krzysztofory
Kantor a Niemcy i Szwajcaria
Na wystawie fotograficznej udokumentowane zostaną najważniejsze przystanki w działalności Kantora w Niemczech i Szwajcarii, jak również jej recepcja. Pokaże ona przede wszystkim wrażenia z pobytów Kantora w Chexbres, obrazy z happeningu „Wielki Ambalaż” w Bazylei w 1966 na podstawie zdjęć Erilnga Mandelmanna, szkice i fotografie do inscenizacji „Der Schrank” w Baden Baden w 1966, spotkanie z Josephem Beyusem w 1973, jak i działalność Kantora w Norymberdze, którą dokumentują zdjęcia Günthera Kühnela. Wystawa ilustruje (wycinkowo) tematy omawiane podczas sympozjum.
Pokazy filmowe
Filmy o Tadeuszu Kantorze
Filmy, które pokazane zostaną podczas sympozjum, w przeważającej części nie są dziełami Kantora, lecz reżyserów filmowych, artystów lub dziennikarzy. Reportaże dokumentują nie tylko pracę twórczą Kantora, zawierają też szereg wywiadów z artystą lub współczesnymi mu osobami. Filmy „Kantor tu jest” oraz „Worki, szafa i parasol” nie zaliczają się ani do artystycznych filmów o sztuce ani do reportaży. Są to obrazy, które powstały w ścisłej współpracy z Kantorem.
„Każdy prawdziwy artysta jest przeciw wszystkim. Polski awangardysta Tadeusz Kantor”
produkcja: Sender Freies Berlin, 1978, 43 min.
reżyseria: Hermann Engelbrecht
Już na wstępie zrealizowanego przez Engelbrechta reportażu Kantor wypowiada wojnę „racjonalizmowi“ i „fałszywej awangardzie“. Prawdziwym wyzwaniem dla jego twórczości jest opór i sprzeciw, a jedyną gwarancją przeciwstawienia się konformizmowi w sztuce jest śmierć. Pojawia się ona zarówno w „Umarłej klasie” jak i w malarstwie Kantora np. w prezentowanych na wystawie w Norymberdze w 1978 roku ambalażach.
„Rodzina z Wielopola”
produkcja: Metrovision Bonn, 1980, 45 min.
Reżyseria: Michael Kluth
Michael Kluth wraz z zespołem filmowym towarzyszył w 1980 roku Kantorowi podczas niełatwych, bo pełnych konfliktów, prób do spektaklu „Wielopole, Wielopole”. Sytuacja ta jest punktem wyjścia dla reportażu. Jego autorzy podążając śladami inscenizacji, docierają do dzieciństwa Kantora, który pojawia się w filmie wraz ze swoimi radykalnymi poglądami na sztukę.
„Tadeusz Kantor, Kassel”
produkcja: Metrovision Bonn, 1987, 44 min.
reżyseria: Michael Kluth
Nieopracowany i nie pokazywany dotąd publicznie materiał filmowy o „Maszynie miłości i śmierci” Tadeusza Kantora jest wyjątkowym dokumentem z prezentacji tego cricotage’u (połączenie krótkiej inscenizacji z performancem) nakręconym podczas wystawy Documenta 8 w Kassel w 1987. Wersja ta jest bliska pokazowi premierowemu, który miał miejsce w Mediolanie, a zdjęcia z prób pokazują sposób pracy Kantora. Cricotage „Maszyna miłości i śmierci” opiera się na symbolistycznym dramacie Maeterlincka „Śmierć Tintagilesa”, który Kantor inscenizował już w 1937 roku. W 1987 roku naprzeciw artysty ukształtowanego przez konstruktywizm i Bauhaus staje artysta, u którego narodziła się idea TEATRU ŚMIERCI a jego centralnym punktem jest „mała, / biedna, / bezbronna, / ale wspaniała / historia / indywidualnego / ludzkiego życia”
„Teatr śmierci. Tadeusz Kantor – artysta, heretyk, prowokator”
produkcja: ARTE/MDR, 1997, 58 min.
reżyseria: Michael Kluth
Film jest reportażem poświęconym TEATROWI ŚMIERCI Tadeusza Kantora, który powstał na bazie najważniejszych materiałów dokumentalnych, wywodzących się zarówno z jego biografii, jaki z historii XX wieku. Jest to zarówno retrospektywny przegląd twórczości Kantora jak i uhonorowanie polskiego artysty.
„Worki, szafa i parasol”
produkcja: Saarländischer Rundfunk, 1968 (pierwsza emisja 1972), 85 min.
reżyseria: Dietrich Mahlow
W 1968 roku nakręcono, wznowioną w innej obsadzie, inscenizację, zrealizowanego w Baden Baden, spektaklu „Szafa”. Film Mahlowa pokazuje model tego „nieformalnego” przedstawiania, które już w 1961 roku wystawił w Krakowie teatr Cricot2 pod tytułem „W małym dworku”. Aktorzy byli „atrapami” samych siebie, powieszeni w szafie na wieszakach wypowiadali pozbawione związku słowa. „Akcja” filmu rozgrywa się w różnych miejscach m.in. na jugosłowiańskim wybrzeżu Adriatyku, na dworcu, w jakimś letnim pałacyku.
„Kantor tu jest”
produkcja: Saarländischer Rundfunk, 1968, 40 min.
reżyseria: Dietrich Mahlow
Tadeusz Kantor to wędrowiec przez czas i przestrzeń. Film odzwierciedla stacje tej podróży. Zaczyna od pakowania ogromnej „Ręki Św. Piotra”, która ma zostać wysłana w nieznane. Potem pojawia się mężczyzna z nienormalnie dużym plecakiem, bagażem swojego życia. Dalej pojawiają się zdjęcia z kolejnych happeningów Kantora: konfrontacja z „Nosorożcem” Albrechta Dürera, „Ludzki ambalaż” na norymberskim placu zjazdów partyjnych NSDAP z Marią Stangret w roli głównej, powtórzona „Lekcja anatomii” w Kunsthalle w Norymberdze.
„Witkiewicz’s ‘Lovelies and Dowdies’” – film z występów gościnnych teatru Cricot2 w Edynburgu, 1973, reżyseria: Ken McMullen
produkcja: Demarco Gallery Film Production und Cricot2, 1973
reżyseria: Ken McMullen
Film jest wyjatkowym dokumenrem z wystepów gościnnych teatru Cricot2 na festiwalu w Edynburgu w 1973 roku. Richard Demarco zaprosił teatr Kantora z przedstawieniem „Nadobnisie i koczkodany” , które pokazane zostało w Galerii Poorhouse w Foresthill.
„In the name of art. A portrait of Theodor ‘Teto’ Ahrenberg”: collector and patron devoted to artists and their art.”
produkcja: Compagnie Européenne des Droits S.A., 1990, 55 min.
reżyseria: J.P. Morgan Friberg
Film dokumentuje biografię kolekcjonera sztuki lub dokładniej, miłośnika sztuki Theodora Ahrenberga – od nieudanych prób założenia w Sztokholmie muzeum jego prywatnej kolekcji, która zawiera dzieła m.in. Picassa, Miro, Legera i Matisse’a, aż do utworzenia i likwidacji atelier w Chexbres. W swojej posiadłości nad jeziorem Genewskim gościła rodzina Ahrenbergów wielu artystów z całego świata. Ahrenbergowi zależało nie tylko na odkrywaniu młodych artystów, ale też na ich wspieraniu. Kantor również był gościem w Chexbres. Pracownia Ahrenberga była miejscem spotkań i intensywniej wymiany artystycznej pomiędzy przebywającymi tam twórcami. „To, czego brakowało artystom w sztuce, znaleźli w Teodorze Ahrenbergu, ponieważ to, czego brakowało Theodorowi Ahrenbergowi w życiu, znajdował w artystach i ich twórczości”, wspomina Heinrich Richter.
“Wit Stwosz to ja, Tadeusz Kantor”
produkcja: Stowarzyszenie na Rzecz Inicjatyw Kulturalnych Kraków- Norymberga- Frankfurt nad Menem, 1997, 40min.
reżyseria: Andrzej Białko
Film, którego niemiecki tytuł brzmi „Kantor – łaskawy tyran”, dokumentuje teatr Kantora na podstawie inscenizacji „Niech sczezną artyści”, która została zrealizowana w Norymberdze w 1985 roku. Zdjęcia z prób i spektaklu, jak i wywiady z Kantorem, aktorami, jego kolegami i przyjaciółmi to materiał, na podstawie którego Andrzej Białko opowiada historię powstania przedstawienia. Autor śledzi proces produkcji i związane z nią problemy, a także analizuje znaczenie najważniejszych scen ze spektaklu.
Filmy o Josephie Beuysie
Joseph Beuys urodził się w 1921 w Krefeld. Rozpoczęte studia przyrodnicze szybko porzucił na rzecz działalności artystycznej. Na początku zajmował go rysunek i rzeźba. Sformułował także własny program myślenia o sztuce i życiu oparty na wizji przechodzenia od chaosu do formy i porządku. Czynnie angażował się w życie nie tylko artystyczne, ale także polityczne, społeczne i oświatowe Niemiec i Europy, zdobywając sobie tym spory autorytet wśród różnych kręgów i warstw społecznych. Od 1961 wykładał w Kunstakademie w Düsseldorfie, skąd został usunięty w 1972 za udział w organizowaniu strajku okupacyjnego. Zasłynął ponadto jako aktywny działacz ruchu ekologicznego, co znalazło także odbicie w jego działalności artystycznej. Organizował szereg akcji oraz wystaw w licznych galeriach i miastach Europy. W 1981 odwiedził Polskę, gdzie przekazał Muzeum Sztuki w Łodzi obszerny zbiór własnych prac. Zmarł w 1986 w Düsseldorfie.
Teoria „rozszerzonego pojęcia sztuki” Josepha Beuysa jest najwyraźniej widoczna w jego akcjach, z których kilka można zobaczyć na prezentowanych filmach. Obracają się one w specyficznym obszarze pomiędzy indywidualną mitologią, szamanizmem, teatrem materialnym i alchemiczną demonstracją. W przeciwieństwie do happeningów są skoncentrowane wyłącznie na osobie Beuysa i opierają się na surowej, prawie rytualnej dramaturgii. Poprzez to dążenie do „spirytualnego” kontaktu z publicznością, powstały tzw. „rzeźby społeczne”,
Eurasienstab
produkcja: Wide White Space Gallery, Antwerpen, 1968, 22 min.
reżyseria i muzyka: Henning Christiansen
kamera: Paul de Fru
Film powstał w związku z akcją „Bildkopf-Bewegkopf (Eurasienstab), Parallelprozess 2, Der Grossse Generator”, która odbyła się 9 lutego 1968 roku w Wide White Space Gallery w Antwerpii. W 1967 roku Beuys i Christiansen przygotowali tę samą akcję w galerii tuż przy katedrze Św. Stefana w Wiedniu. Dopiero dzień przed przedstawieniem artyści wpadli na pomysł jej sfilmowania. Odbyły się dwa występy, pierwszy dla publiczności, drugi przed kamerą, którą kierował Christiansen. Akcja, trwająca 82 minuty, została zredukowana do 22 min. Wszystkich cięć dokonano podczas kręcenia i potem już nic nie zostało zmienione. Gdy Beuys zobaczył nagranie, stwierdził spontanicznie: „Ten film to Beuys”
Filz TV
Produkcja: Gerry Schum, Duesseldorf, 1970, 11 min.
Kamera: Gerry Schum
Zarejestrowana w tym filmie akcja została przeprowadzona przez Beuysa po raz pierwszy w 1966 roku. Beuys siedzi przed starym telewizorem, którego ekran jest zasłonięty kawałkiem filcu. Dźwięk jest włączony, słychać coś w rodzaju politycznej dyskusji. Beuys podnosi jeden róg filcowego skrawka i oczom widza ukazuje się biało mrugający ekran. Następnie wkłada rękawiczki bokserskie i uderza się kilkakrotnie w twarz. Druga scenka ukazuje go, gdy kroi kaszankę na pół. Po chwili końcówkami kiszki dotyka filcowego ekranu, tak jakby posługiwał się stetoskopem. Następnie z jednej połówki kaszanki wycina kanciasty stempel. Wstaje, podchodzi do białej ściany i przyciska do niej stempel. Na koniec przesuwa telewizor do ściany pod filcową zasłonę.
I Like America And America Likes Me
Produkcja: Galerie René Block, Nowy York, 1974/78, 38 min.
Kamera: Helmut Wietz
Od 23 do 25 maja 1974 w Galerii René Block w Nowym Yorku odbywała się akcja „I Like America and America Likes Me”, która została udokumentowana w tym filmie. Joseph Beuys tuż po przybyciu na lotnisko Johna F. Kennedy’ego został okryty filcową chustą i odwieziony ambulansem do galerii. W pokoju, oddzielonym kratami od reszty pomieszczeń, siedział kojot. Z nim Beuys spędził kilka dni i nocy, co cały czas mogła obserwować publiczność. Poza filcowym okryciem jako rekwizyty służyły mu także laska, trójkąt, latarka, rękawiczki i pięćdziesiąt, dostarczanych codziennie, egzemplarzy „Wall Street Journal”. Po akcji Beuys został przewieziony z powrotem na lotnisko, w taki sam sposób, w jaki przybył.
