Do 7 marca 2010 roku w Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu w Toruniu można oglądać wystawę Przeszłość jest obcym krajem. Projekt prezentuje prace artystów, którzy materializują miejsca ze wspomnień, ożywiają wymyślone geografie, zadają pytanie o ich związek z tożsamością, ale także analizują i przedstawiają naturę procesów pamięci i zapominania.
Frenologia – malownicza teoria naukowa wiążąca geografię i ludzki umysł, powstała na przełomie XVIII i XIX wieku. Opisywała ona mózg jako mozaikę różniących się wielkością i strukturą obszarów, odpowiadających za poszczególne funkcje fizjologiczne człowieka. Franz Joseph Gall, niemiecki anatom oraz twórca tej koncepcji, uważał, że z kształtu i rozmiaru czaszki można wyczytać m.in. sprawność pamięci czy myślenia. Jacobus Doornik porównał frenologię do kartografii: czaszka jest jak mapa z zaznaczonymi miejscami ludzkiej percepcji, pragnień, słabości i przyzwyczajeń.
Chociaż dziewiętnastowieczna metafora ludzkiego rozumu nie została potwierdzona naukowo, przywodzi na myśl fenomenologiczne podejście do miejsca, upowszechnione przez geografię humanistyczną w latach siedemdziesiątych XX wieku. Geografia humanistyczna definiuje miejsce jako obszar akumulacji emocji, przyzwyczajeń i nawyków. Miejsca rodzą się stopniowo, nabywając złożoności i charakteru wraz z upływem czasu, w procesie gromadzenia wspomnień i znaczeń. Dziś ilość takich miejsc dramatycznie się zmniejsza. Pojawiają się przestrzenie niczyje, nazwane przez socjologa Marc’a Augé nie – miejscami.
Nieustanna Fernweh – nostalgia za obcym krajem, konieczność ucieczki i przekroczenia granic, zniechęca do zapuszczania korzeni. Topofilię – emocjonalną, estetyczną czy intelektualną więź między jednostką a danym obszarem, zastępuje topofobia – niechęć do miejsca. Współcześni turyści, migranci i wirtualni podróżnicy systematycznie tracą zmysł osadnika. Jednocześnie ciągłemu przemieszczaniu oraz procesowi zapominania o miejscach towarzyszy poczucie niepewności i grozy otaczającego świata, co z kolei wywołuje tęsknotę za stałością i stabilizacją. Trzeba umieć zapomnieć, aby poczuć smak chwili, obecności i pragnienia, (…). – pisze Marc Augé.
Przestrzeń wystawy Przeszłość jest obcym krajem, nawiązując do frenologii nakreśli mapę różnych emocji – nostalgii, zwątpienia, ironii, radości, stawiając przed widzem pytanie: czym dzisiaj jest miejsce?
Artyści: Johanna Billing / Banu Cennetoglu / Šejla Kamerić / Deimantas Narkevičius / Agnieszka Polska / Persijn Broersen & Margit Lukács / Jasper Rigole / Slavs and Tatars / Jutta Strohmaier / Ingrid Wildi / Krzysztof Zieliński / Edwin Zwakman / Levi van Veluw
Kuratorki: Aleksandra Kononiuk, Agnieszka Pindera
Aranżacja wystawy: Jeroen de Vries
Identyfikacja graficzna: Kasia Korczak & Boy Vereecken
