Od 16 listopada 2011 r. w Fabryce Emalia Oskara Schindlera w Krakowie można oglądać wystawę zatytułowaną Wojna to męska rzecz? Losy kobiet w okupowanym Krakowie w 12 odsłonach.
Podstawowym celem wystawy jest zachowanie pamięci o postawach kobiet podczas okupacji oraz ukazanie kobiecego doświadczenia w tym czasie, które jak dotąd nie posiada odpowiedniej reprezentacji ani w historiografii przedmiotu, ani w pamięci zbiorowej.
W polskiej wyobraźni historycznej i kulturowej II wojna światowa to męska rzecz, przedstawiana z perspektywy walczących na froncie żołnierzy Wojska Polskiego, partyzantów czy podziemnych konspiratorów, bowiem męskie doświadczenie zostało uznane za uniwersalne.
Kobiety i ich doświadczenia są w pamięci zbiorowej tego okresu praktycznie nieobecne, a jeśli już – to występują jako ofiary. W najlepszym wypadku pełnią funkcje pomocnicze.
Misją wystawy jest włączenie się w proces odzyskiwania pamięci kobiet i o kobietach w czasie okupacji w Krakowie przez pryzmat wybranych losów 12 niezwykłych postaci. Opowiedzenie historii miasta z punktu widzenia jego mieszkanek pokazuje inną kartę tej historii.
Tytuł nawiązuje do stereotypowego stwierdzenia wojna to męska rzecz, które tradycja przypisuje Winstonowi Churchillowi. Wojna, jak pokazuje przykład 12 bohaterek, to również kobieca rzecz: odważne decyzje, brawurowe akcje i niebezpieczne zadania, jakich nie powstydziłby się niejeden męski bohater.
Zachowane dokumenty, pamiętniki, eksponaty i wspomnienia świadczą o wielkiej odwadze, ofiarności i determinacji kobiet. Wojna to nie tylko pole bitwy i walki z bronią w ręku, to również niebezpieczna codzienność, walka z bólem i strachem, dramatyczna odpowiedzialność za dzieci i dom.
Cennym walorem projektu jest włączenie się do niego potomków, potomkiń bohaterek oraz ocalonych przez nie, zarówno tych mieszkających w Polsce, jak i w Izraelu oraz w Stanach Zjednoczonych.
W dwóch przypadkach uzyskaliśmy pomoc od samych bohaterek: Geni Manor i Miriam Akavii z Izraela. Wspomnienia żyjących bohaterek – świadków są niezwykle cenne i ważne, jako że uwiarygodniają historię w sposób niepodważalny.
By pamięć o nich przetrwa nie tylko w świadomości nielicznych, utrwaloną drukiem i zobrazowaną artystycznie pamięć tę prezentujemy na wystawie w Fabryce Emalia Oskara Schindlera, miejscu, które dzięki wystawie stałej Kraków – czas okupacji 1939–1945 daje jej doskonały wojenny kontekst.
Narracja wizualna wystawy podporządkowana została kilku tematom noszącym następujące tytuły: Dom, Praca, Konspiracja i służba charytatywna, Więźniarki. W te obszary wpisano losy 12 głównych bohaterek wystawy. Kolejne dwa – Ciągle czekają i Kobiecość – mają charakter ogólny.
Linia podziału jest bardzo płynna, gdyż przyporządkowanie było dość trudne. Działalność bohaterek wykraczała bowiem poza ramy danego tematu. Zastosowany podział, choć niedoskonały, ma ułatwić odbiorcy poznanie, zrozumienie faktów wywołać empatię i refleksję nad realiami życia w okupowanym Krakowie i dramatem wyborów bohaterek.
12 głównych bohaterek wystawy:
Miriam Akavia, Matylda Weinfeld (ur. 20 XI 1927 r. w Krakowie), więźniarka nazistowskich obozów koncentracyjnych Płaszów, Auschwitz i Bergen-Belsen, pisarka izraelska i tłumaczka.
Pelagia Bednarska pseud. Maria, Malarzowa (ur. 5 III 1902 r. w Dąbrowie Górniczej, zm. 23 VIII 1981 r. w Krakowie). Fotograf, związana z PPS, żołnierka ZWZ-AK w referacie legalizacji i prac fototechnicznych, aktorka teatru podziemnego, współtwórczyni organizacji Pomoc Więźniom Obozów Koncentracyjnych (PWOK).
Gitel Gustawa (Gusta) Draenger, z domu Dawidsohn, pseud. Justyna (Kraków, 6 IX 1916 r.- zm. Kraków, listopad 1943 r.). Członkini Organizacji Bojowej Żydowskiej Młodzieży Chalucowej (ŻOB) w Krakowie. Autorka Pamiętnika Justyny
Zofia Haltof – Mikołajewska, pseud. Nowak, Kita (ur. 25 X 1921 r., Kraków, zm. 27 VII 2010 r., Kraków), żołnierka ZWZ-AK, więźniarka KL Auschwitz-Birkenau.
Maria Hochberg Mariańska, pseud. Ewa, w Izraelu Miriam Peleg (ur. 28 V 1913 r., Łęki Dolne, zm. 1 III 1996 r., Tel Awiw), pisarka, dziennikarka, członkini Rady Pomocy Żydom Żegota.
Janina Jasicka, pseud. Stara (ur. 19 X 1902 r. w Krakowie, zm. 23 V 1978 r. w Krakowie), działaczka społeczno-kulturalna, żołnierka AK, pedagog
Karolina z Brzezia Lanckorońska (ur. 11 VIII 1898 r. w Buchbergu w Austrii, zm. 24 VIII 2002 r. w Rzymie), por. ZWZ-AK, mecenas kultury i nauki, profesor historii sztuki, donatorka.
Aniela Mazurek (ur. 5 VII 1921 r., Kraków, zm. 19 X 2002 r., Kraków) robotnica zatrudniona w Zakładzie Szkieł Optycznych Feliksa Dziuby w Podgórzu.
Aleksandra Jadwiga Mianowska pseud. Kama, Krysta (ur. 16 VII 1912 r. w Rusocicach, zm. 9 XI 2000 r. w Krakowie), żołnierka ZWZ-AK, pielęgniarka PCK, działaczka Rady Głównej Opiekuńczej (RGO), Stronnictwa Demokratycznego (SD), Pomoc Żołnierzowi (Peżet), Rady Pomocy Żydom Żegota, dr praw i nauk humanistycznych, Sprawiedliwa wśród Narodów Świata
Aleksandra Rajca pseud. Kozaczek (ur. 18 I 1923 r. w Krakowie, zm. 5 VIII 1945 r. w Krasnowodzku), kapitan Armii Krajowej, żołnierka Kedywu Okręgu AK Kraków, łączniczka centralna sztabu zgrupowania taktycznego Żelbet Obwodu AK Kraków Miasto, aresztowana przez NKWD i wywieziona w głąb ZSRR.
Zofia Maria Tomaszewska z domu Reyman (ur. 6 VIII 1900 r. w Krakowie, zm. 20 VIII 1982 r. w Krakowie), Sprawiedliwa wśród Narodów Świata.
Eugenia Wohlfeiler Manor (ur. 15 V 1926 r. w Krakowie), więźniarka nazistowskich obozów koncentracyjnych Płaszów, Auschwitz-Birkenau i Brünnlitz, ocalona przez Oskara Schindlera, artystka malarka.
Wystawie towarzyszy publikacja w wers. polskiej i angielskiej.
16 listopada 2011 r – 23 kwietnia 2012 r.
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Fabryka Emalia Oskara Schindlera
ul. Lipowa 4
Kraków
