W grudniu w Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy odbyła się premiera spektaklu Historia o Miłosiernej, czyli Testament Psa, który jest adaptacją dramatu Ariano Suassuna. Reżyserem przedstawienia jest Piotr Cieplak.
W prowincjonalnym miasteczku bogatej Piekarzowej (Katarzyna Dworak) zdycha ukochany piesek. W wyniku intrygi miejscowego łotrzyka imieniem Grilo (Bartosz Bulanda) odbywa się katolicki pochówek zwierzęcia. Świętokradcza uroczystość staje się możliwa, gdyż w tle historii pojawia się testament psa, zapis gwarantujący Kościołowi spore korzyści. O wszystkim dowiaduje się wizytujący miasteczko Biskup (Joanna Gonschorek). Zaczyna się pełne intryg i zabawnych sytuacji zbiorowe szaleństwo…
Kiedy Brazylijczyk Ariano Suassuna napisał tę sztukę w jego katolickiej ojczyźnie zarzucono mu nieposzanowanie Kościoła, nieprzystojność, bluźnierstwo, pomawiano o spirytyzm, komunizm etc., nawet mimo poparcia niektórych zakonników, księży i biskupów, którzy pojęli religijny sens tego moralitetu z elementami antyklerykalnej satyry i groteski. Tak czy inaczej do dziś jest to najczęściej inscenizowana na świecie brazylijska sztuka, na podstawie której nakręcono także trzy filmy i telewizyjny serial.
Piotr Cieplak objaśnia:
Bezspornie sztuka zawiera wątki, które można określić jako antyklerykalne. Jednak każdy porządny chrześcijanin powinien być po trosze antyklerykałem. Dlatego pierwsza jej część będzie kąśliwą satyrą na hipokryzję. Pokażę przy tym, że nie jesteśmy lepsi od tych, których ochoczo krytykujemy. W części drugiej zasadniczo jednak przestawię akcenty. Porzucę ludowy ton opowiadania, by nie dostarczać odbiorcy zbyt łatwych pocieszeń.
Sztuka balansuje na granicy mieszczańskiego dobrego smaku i jest przewrotna w swojej wymowie. Nic tu nie jest takie, jak się początkowo wydaje. Najpierw jest tylko bardzo śmiesznie, by z biegiem czasu prowokować wstydliwe pieczenie uszu. Postaci odrażające nagle ukazują bardzo ludzkie i wartościowe oblicze. W powietrzu zawiśnie seria pytań: kto jest tu dobry, a kto zły – kto pan, a kto cham? Pojawią się też charakterystyczne dla ludowych opowieści i literatury iberoamerykańskiej elementy realizmu magicznego. Zacznie się zatem od lądowania Aniołów (Magda Skiba, Zuza Motorniuk, Mateusz Krzyk), zakończy interwencją Miłosiernej (Gabriela Fabian). Pojawią się Jezus (Robert Gulaczyk) i Diabeł (Małgorzata Urbańska). A wszystko to razem na jakimś prowincjonalnym zadupiu.
Czy jednak na pewno rzecz dzieje się w Brazylii? Pewne jest tylko, że tamtejszy ludowy katolicyzm jest bardzo podobny do naszego polskiego. Gdzie leży różnica między religijnością, a pobożnością? Jakie znaczenie ma tytułowy testament psa, a jaką spełni w sztuce wyjście bohaterów w plener legnickiej ulicy Najświętszej Marii Panny? Na te pytania odpowiedzi dostaną ci, którzy obejrzą najnowszą propozycję legnickiego teatru.
Ariano Suassuna to urodzony w 1927 roku dramatopisarz, poeta, prozaik. Jego ojciec João, polityk, został zamordowany w trakcie rewolucji 1930 roku. Suassuna studiował prawo, działając jednocześnie w założonym przez siebie Studenckim Teatrze z Pernambuco. Pierwszą sztukę napisał jako dwudziestolatek, nosiła ona tytuł Kobieta ubrana w słońce (Uma mulher vestida de Sol) i od razu zapewniła młodemu pisarzowi zainteresowanie krytyki i publiczności. Kolejne lata przynosiły następne teksty dramatyczne, inscenizowane już nie tylko przez studentów z Pernambuco – były to m.in. Bogacz skąpiec (O Rico Avarento, 1954) oraz Święty i świnia (O santo e a Porca, 1957) – a także prozę i poezję. Suassuna zrezygnował z praktyki adwokackiej, a na początku lat 60. porzucił też karierę teatralną. Objął funkcję wykładowcy na uniwersytecie w Pernambuco, poświęcając się studiom estetycznym, teatrologii, historii brazylijskiej literatury i kultury. Na tym polu przeszedł całą ścieżkę kariery akademickiej, z habilitacją i profesurą włącznie. Odtąd pisał niewiele; czynnie działał za to jako aktywista kulturalny, zwłaszcza na rzecz kultury rodzinnego regionu; m.in. założył ruch Movimento Armorial, który zajmował się próbą stworzenia kultury wysokiej z elementów kultury popularnej. Przyniosło mu to dziesiątki rozmaitych nagród i wyróżnień, nie tylko w dziedzinie teatru. Jest członkiem Brazylijskiej Akademii Literatury, osobistością znaną i lubianą w swej ojczyźnie. Ostatnio wskazano go nawet oficjalnie jako brazylijskiego kandydata do Literackiej Nagrody Nobla.
Piotr Cieplak to reżyser urodzony w 1960 roku. Absolwent teatrologii w PWST w Warszawie (gdzie jest dziś pedagogiem) i reżyserii w PWST w Krakowie. Twórca kilkudziesięciu przedstawień, które zapewniły mu odrębne miejsce w świecie polskiego teatru. Jego spektakle charakteryzuje stylistyczna wielopostaciowość, sięganie do rozmaitych konwencji teatralnych i ich eksperymentalne łączenie, a zarazem jednorodność tematyczna. Opowiadając o ludzkiej tożsamości, kondycji człowieka, międzyludzkiej solidarności i zmaganiach z tajemnicą istnienia, chętnie sięga po teksty wiążące się z tradycją judeochrześcijańską (spektakle takie jak Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka, Teatr Współczesny we Wrocławiu, 1993, Teatr Powszechny w Warszawie, 1994, Księga Hioba we wrocławskim Teatrze Współczesnym, 2004, Księga raju Icyka Mangera w warszawskim Teatrze Żydowskim), ale tej samej problematyki potrafi się doszukać nawet w stricte rozrywkowej sztuce Słomkowy kapelusz Eugene’a Labiche’a (Teatr Powszechny w Warszawie, 2005). Kilkakrotnie sięgał po sztuki Szekspira (Wesołe kumoszki z Windsoru, 2000, Król Lear, 2001), inscenizował Becketta (Szczęśliwe dni, 2007), Białoszewskiego (Wyprawy krzyżowe, 1995), Wyspiańskiego (Historia Jakuba, 2001, Albośmy to jacy, tacy, 2007), Słowackiego (Fantazy, 2010), polskich autorów współczesnych (W. Tomczyk, J. Pilch, A. Pałyga). Ważną częścią jego twórczości są spektakle dla dzieci, od Kubusia P. wg A.A. Milne’a (Teatr Studio w Warszawie, 1999) przez Ach, jak cudowna jest Panama Janoscha (2002, 2006) oraz Amelkę, Bobra i króla na dachu Tankreda Dorsta i Ursuli Ehler (Teatr Guliwer w Warszawie, 2005) do Opowiadań dla dzieci I.B. Singera (Teatr Narodowy w Warszawie, 2007). Można powiedzieć, że ja śpiewam wciąż tę samą piosenkę – przyznał w wywiadzie. Poruszam się wokół tych samych spraw, tematów. Dlatego staram się tę piosenkę śpiewać czy grać na najróżniejszych instrumentach. Za twórczość artystyczną uhonorowano go prestiżowymi nagrodami, wśród których można wymienić m.in. Paszport Polityki (2001), Nagrodę im. Konrada Swinarskiego, przyznawaną przez miesięcznik Teatr (2005, 2012).
Historia o Miłosiernej, czyli Testament Psa, reż. Piotr Cieplak
Premiera: grudzień 2012 roku
Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy
