25 kwietnia, w 40. rocznicę wybuchu Rewolucji Goździków, w Domu Spotkań z Historią w Warszawie odbędzie się wernisaż wystawy fotograficznej (Nie)ciągłość. Portugalia w XX wieku: od upadku monarchii do Rewolucji Goździków. Wystawa będzie prezentowana do 31 sierpnia.
Na wystawie pokazane zostanie ponad 120 nieznanych w Polsce archiwalnych zdjęć ukazujących najważniejsze wydarzenia i życie codzienne w Portugalii w XX wieku, w tym 25 fotografii wykonanych przez Alfredo Cunhę w dniu wybuchu rewolucji. Kraj był w minionym stuleciu sceną czterech przemian ustrojowych – począwszy od upadku monarchii poprzez republikę liberalną, dyktaturę António Salazara aż po demokrację, którą przyniosła Rewolucja Goździków. To ciekawy obraz siedmiu dekad z życia jednego z najstarszych państw Europy – od zamordowania króla Karola I w 1908 roku po Rewolucję Goździków w 1974.
Kuratorem jest Rui Prata, dyrektor Muzeum Obrazu w Bradze w Portugalii, członek Komitetu Zakupów w Maison Européenne de la Photographie w Paryżu, który tak mówi o wystawie:
Odwiedziłem najważniejsze archiwa prasowe, szukałem też w mniejszych zbiorach. Spośród tysięcy obrazów wiele musiałem odrzucić. Przyjąłem podwójne kryterium: z jednej strony swoje wybory uzależniałem od wartości estetycznej fotograficznego spojrzenia i obecnych w nim śladów różnych nurtów fotografii dokumentalnej; z drugiej strony – poszukiwałem jak najwierniejszego przedstawienia realiów każdego momentu. Starałem się uciec od ilustracyjnego ukazania instytucjonalnego obrazu kolejnych reżimów i ich ceremoniału, aby położyć nacisk na obyczaje zróżnicowanych mikrokosmosów, które razem tworzą społeczeństwo. Narracją wystawy rządzi chronologia wydarzeń – przede wszystkim tych o charakterze politycznym. Obserwujemy ludzi wyobcowanych z teatru politycznego, skromnych i wierzących, którzy wznoszą ręce do nieba; którzy pogodzeni ze swoim losem przebiegają palcami po strunach gitary; również takich, którzy starają się zapomnieć o goryczy codziennego życia podczas wycieczek na plażę czy wizyt w wesołym miasteczku.
Na wystawie wykorzystano zdjęcia pochodzące z zasobów ważnych portugalskich dzienników: Diário de Notícias i O Século, a także z archiwów fotografów, którzy w minionym wieku niestrudzenie dokumentowali życie polityczne, społeczne i obyczajowe swojego kraju. Mowa tu o Ablu Resende, Fernando Marquesie zwanym O Formidável (Znakomity) i wreszcie Alfredo Cunhi, który fotografował przebieg pierwszego dnia Rewolucji Goździków w Lizbonie. Alfredo Cunha będzie gościem Domu Spotkań z Historią 11 czerwca.
Zdjęcia ukazują przemiany społeczne i polityczne, które miały miejsce w Portugalii w minionym wieku, kończąc narrację na wydarzeniu, które jest źródłem dzisiejszej demokratycznej i wolnej – choć borykającej się z poważnym kryzysem ekonomicznym – Portugalii. Istotne jest również to, że okrągła rocznica portugalskiej rewolucji zbiega się z 25. rocznicą pierwszych częściowo wolnych wyborów w Polsce. Część tekstów w towarzyszącym wystawie albumie odwołuje się do analogii, jakie dostrzec można w historii obu krajów w XX wieku.
Wiek XX w Portugalii obfitował w przełomowe wydarzenia, mimo iż mogłoby się wydawać, że ten kraj pozostawał na uboczu najważniejszych zdarzeń, które wstrząsały Europą w XX stuleciu. Tymczasem na zachodnim krańcu kontynentu nastąpiło w 1910 roku pożegnanie z ustrojem monarchicznym na rzecz liberalnej republiki, której kres, po szesnastu latach, przyniósł wojskowy zamach stanu. Dyktatura wojskowa przekształciła się w dyktaturę cywilną António Salazara – najdłużej pozostającego przy władzy człowieka w Europie. W czasie jego rządów rozpoczęły się ruchy wyzwoleńcze w Afryce. Salazar, nie chcąc pogodzić się z utratą portugalskich terytoriów zamorskich, wplątał kraj w długotrwałą i wyniszczająca wojnę w afrykańskich koloniach (w latach 1961–1974). Zmęczone konfliktem społeczeństwo z entuzjazmem powitało kolejny zamach wojskowy, którego 25 kwietnia 1974 roku dokonali oficerowie średniego szczebla portugalskiej armii. Rozradowani mieszkańcy Lizbony witali żołnierzy wiwatami i goździkami, które wkładali im w lufy karabinów. Był to wyjątkowy zamach stanu, który obalił dyktaturę, co, jak pisze Samuel Huntington w eseju Trzecia fala demokratyzacji, stanowiło nieoczekiwany (zamachy stanu bowiem na ogół służą instalowaniu reżimów autorytarnych) początek tego, co nazwał trzecią falą demokratyzacji na świecie. I tak kraj pozostający dotąd na peryferiach Europy odegrał kluczową rolę w najnowszej historii świata.
Ekspozycji towarzyszy album w języku polskim, portugalskim i angielskim, zawierający – oprócz zdjęć z wystawy – teksty przybliżające wydarzenia historyczne, o których opowiadają fotografie. Album powstał pod opieką merytoryczną prof. João Carlosa Espady, dyrektora Instytutu Studiów Politycznych na Portugalskim Uniwersytecie Katolickim, a w latach 2011–2013 kierownika katedry European Parliament / Bronislaw Geremek European Civilisation natolińskiego Kolegium Europejskiego w Warszawie.
Organizatorzy zapraszają także na wydarzenia towarzyszące wystawie: spotkania i dyskusje, pokazy filmów (pierwsze już 26 kwietnia), Noc Muzeów w DSH (17 maja) oraz piknik Sardinhada z grillowanymi sardynkami oraz mnóstwem kulinarnych i kulturalnych atrakcji.
26 kwietnia o godz. 16.00 odbędzie się spotkanie Droga do Rewolucji Goździków: między prawdą historyczną a fikcją literacką, podczas którego Fernanda Rollo, specjalistka w zakresie współczesnej historii Portugalii, i Miguel Real, pisarz i eseista, opowiedzą o tym, jak to się stało, że 25 kwietnia 1974 w Portugalii był możliwy. Pokazany zostanie także eksperymentalny film dokumentalny 25 de Abril – Uma aventura para a demokracya w reżyserii Edgara Pêra.
(Nie)ciągłość. Portugalia w XX wieku: od upadku monarchii do Rewolucji Goździków
Wernisaż: 25 kwietnia 2014 roku, godz. 18.30
Od 25 kwietnia do 31 sierpnia 2014 roku
Dom Spotkań z Historią w Warszawie
