Punktem wyjścia projektów prezentowanych od czerwca Zachęcie i Ogrodzie Saskim w Warszawie była książka Lewisa Carrolla Przygody Alicji w Krainie Czarów – słynna opowieść o dziewczynce, która trafiwszy do tajemniczej krainy, przeżywa tam nieprawdopodobne przygody i spotyka niezwykłe postacie. Absurdalna logika snu, jaka rządzi tą bajką, spowodowała, że jest ona jednym z najbardziej oryginalnych i inspirujących obrazów literackich.
Włodzimierz Jan Zakrzewski, malarz zajmujący się od lat siedemdziesiątych definicją czasu i zmieniającą się percepcją rzeczywistości, postanowił stworzyć w Ogrodzie Saskim interaktywną instalację dźwiękową odnoszącą się do Krainy Czarów. Uczestnik trafia do wykreowanego przez artystę świata ulegającego nieoczekiwanym przekształceniom. Wkrótce okazuje się, że słyszana muzyka się zmienia, Karty do gry poruszają się, a my znaleźliśmy się w labiryncie, po wyjściu z którego dochodzimy do wielkiego ryczącego słonia autorstwa Jakuba Bąkowskiego i wysypanej żwirem ścieżki z dźwiękami sterowanymi laserem. Wnikliwi obserwatorzy zauważą, że zmiany szybkości, głośności i barwy dźwięków zależne są od ruchu uczestników, którzy sami mogą na nie wpływać dzięki specjalnej technice opracowanej przez Michała Silskiego. Podobnie jak w oryginalnej opowieści o Alicji, gra skalą i odległością jest tu kluczowym elementem. W efekcie udziału publiczności powstaje na żywo nowe dzieło muzyczne, którego współdyrygentem stać się może nawet kilkuletnie dziecko, doświadczające dzięki temu niecodziennych emocji i radości tworzenia.
Fizyczny kształt instalacji zaprojektowany został przez Jakuba Szczęsnego – architekta używającego środków architektonicznych do kształtowania przestrzeni, ale również jej zmysłowego postrzegania. Celem było tu wyeksponowanie efektu bezpośredniej, organicznej relacji pomiędzy człowiekiem a dźwiękiem. Szczęsny mówi:
Alicja jest drogą, której pokonywanie wpływa na dobywające się zewsząd dźwięki i na nasz odbiór muzyki. Muzyka jest tu najważniejsza, ale zależało nam również na dostarczeniu doznań związanych z postrzeganiem wzrokowym, także z odczuwaniem zmian temperatury i ruchu powietrza. Do wytworzenia tych doznań potrzebowaliśmy kontrastowych środków: mamy więc odcinający nas od świata zewnętrznego tunel z ukrytymi dziedzińcami, zmiany wysokości, po których się poruszamy i żwirową ścieżynkę, na której nagle się znajdziemy po wyjściu z namiotu.
Elementem instalacji jest Żółty Jakuba Bąkowskiego – udźwiękowiona tymczasowa rzeźba parkowa, ponadnaturalnej wielkości słoń.
Praca ta jest w zasadniczej większości kopią fragmentu układu wentylacyjnego znalezionego w jednym z magazynów na warszawskiej Pradze – kopią poddaną modyfikacji polegającej na dodaniu kilku obiektów: uszu i oczu, co wraz z pomalowaniem na żółto zmieniło układ stalowych rur w głowę słonia. Ustawienie głowy na postumencie nadało pracy charakter parkowej rzeźby-instalacji, jednocześnie przeskalowanej zabawki. Prezentowany wśród drzew w Ogrodzie Saskim Żółty reaguje na ruch przechodniów, rycząc i wygrywając na swej trąbie jazzowe sola o bebopowym zabarwieniu
– opisuje swoją pracę artysta.
Bliźniaczym projektem do powyższego jest Alicja po drugiej stronie usytuowana w dolnych salach Zachęty. Tu inspiracją i punktem wyjścia stały się zabawy Carrolla ze skalą, perspektywą i przestrzenią. Instalacją otwierającą, w Małym Salonie, jest Acilja w niewiększym salonie autorstwa Jakuba Bąkowskiego. Artysta odwołując się do absurdalnej logiki marzenia sennego, dzieli ciało Alicji na elementy w różnych skalach, pozycjach i barwach, by ponownie je połączyć poprzez obiektyw camery obscury. Obiekt ten, niczym ciastko z etykietką zjedz mnie, wprowadzi publiczność w pomniejszoną rzeczywistość, która będzie miała swą kontynuację w kolejnej sali – miniaturowym Gabinecie osobliwości składającym się z grafik (w dużej mierze nigdy wcześniej nie pokazywanych) i obiektów z kolekcji Zachęty, przedstawiających fantastyczne stworzenia, pejzaże i tajemnicze przedmioty. Alicji nie udaje się zbyt długo zachować uzyskanych wymiarów, podobnie dzieje się z przestrzenią w galerii, która szybko wróci do właściwych sobie rozmiarów. Zmianę tę podkreślają jeszcze dwie prace pochodzące ze zbiorów Zachęty, silnie kontrastujące swoją skalą z pozostałymi dziełami: Bez tytułu Pedro Cabrity Reisa oraz Table House Bartosza Muchy (fragment instalacji 52 leniwe tygodnie. Paraarchitektura). Projekt zamyka instalacja Tralabum i mubalarT Włodzimierza Zakrzewskiego, w której pojawia się obecny w Ogrodzie Saskim motyw kart, jednak w zupełnie innej skali. Dzięki zastosowanym rozwiązaniom świetlnym rozmiary sali są niejasne, a kluczową rolę pełni muzyka i jej związek z tajemniczą instalacją ujawniającą się dopiero wówczas, gdy widz jest odpowiednio blisko. Zakrzewski:
Instalacja dotyczy relacji między dźwiękiem i ruchem. Tytuł Tralabum i mubalarT odnosi się do rozdziału IV książki Po tamtej stronie lustra i co Alicja tam znalazła, zawartość tego rozdziału i jego bohaterowie Tralabum i Tralabim mają liczne konotacje muzyczne i tańczą razem z Alicją.
Materiały muzyczne pochodzą ze zbiorów producenta instalacji Narodowego Instytutu Audiowizualnego (NInA), a także zostały pozyskane przez Włodzimierza Zakrzewskiego.
O autorach:
Jakub Bąkowski – artysta wizualny posługujący się różnymi technikami (obiekt, instalacja, performans, wideo). Jego prace mające z reguły charakter analityczny, a jednocześnie absurdalny i pełen ironii, konfrontują świat realny ze sztucznym.
Michał Silski – twórca pierwszego nadajnika radia ZET, informatyk, współorganizator wydarzeń o charakterze dźwiękowym wielu polskich artystów.
Jakub Szczęsny – architekt, autor m.in. Domu Kereta, najwęższego domu świata, znajdującego się na warszawskiej Woli, którego projekt stał się częścią kolekcji MOMA w Nowym Jorku.
Włodzimierz Jan Zakrzewski – malarz, grafik, twórca instalacji, artysta płynnie poruszający się pomiędzy abstrakcją a figuracją. W jego sztuce pojawiają się zarówno tematy uniwersalne, jak i bardzo osobiste. Autor słynnej serii obrazów inspirowanych planami bitew.
Alicja w Ogrodzie Saskim
12 czerwca – 6 lipca 2014 r.
Ogród Saski vis-à-vis Zachęty
Po premierze instalacji w Warszawie kolejne jej prezentacje odbędą się w innych miastach Polski.
Alicja po drugiej stronie
1 czerwca – 18 sierpnia 2014 r.
Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki
Warszawa
