Nie byłoby Europy Środkowej w jej współczesnym kształcie bez Wielkiej Wojny, a jednak mało kto dziś o tym pamięta. W 16. numerze kwartalnika Herito analizowane są przyczyny niepamięci narodów środkowoeuropejskich o I wojnie światowej oraz jej obraz w kulturze i sztuce.
Przypadająca w tym roku setna rocznica wybuchu I wojny światowej to okazja do przywrócenia pamięci o wydarzeniu, które po dramacie II wojny światowej i Holokauście zostało niemal całkowicie wyparte z narracji narodowych.
Wojnę, którą jako pierwszą nazwano światową, witano z wielką nadzieją, oczekiwano, że nada ona ludzkości nowe oblicze. Jak pisze Claudio Magris w eseju Krwawy sen nowego Adama nacjonaliści wszelkiej maści marzyli o supremacji własnego kraju, demokraci śnili o młodej Europie złożonej z wolnych i solidarnych ludów, wyzwolonych z odwiecznej niewoli społecznej i narodowej, socjaliści natomiast o nowym świecie, gdzie zapanuje sprawiedliwość i równość. Futuryści widzieli w wojnie próbę ogniową i doświadczenie radykalnej odnowy, jaką – wraz z rewolucją techniczną, przemieniającą również samego człowieka – niesie z sobą nowoczesność, rosyjska awangarda zaś wychwalała w swoich nadzwyczajnych wierszach nowego człowieka, brata wszystkich innych ludzi, nowy świat i nowego Adama oczyszczonego z dawnych win i złych instynktów.
Tymczasem samych Polaków zginęło wówczas ponad czterysta tysięcy, nie wspominając o zniszczeniach miast i wsi oraz stratach materialnych i kulturalnych. Wszystkie walczące wtedy narody zmagały się z bratobójczym konfliktem oraz niemożnością pełnego utożsamienia się z żadną stroną konfliktu. Walczono w armiach obcych imperiów, ale też żadne z nich tej wojny nie przetrwało.
Autorzy zaproszeni do współpracy przy najnowszym numerze kwartalnika Herito przyglądają się przegranym i wygranym w Wielkiej Wojnie, tropiąc poświęcone jej narodowe narracje. Profesorowie Andrzej Chwalba, Jacek Purchla i Robert Traba w rozmowie z Łukaszem Galuskiem zauważają, że w Polsce niepamięć o pierwszej wojnie była jedną z najważniejszych strategii propagandy PRL-u, z kolei w Rosji temat tej wielkiej w ogóle nie istnieje – rosyjscy historycy nie biorą udziału w międzynarodowych kongresach związanych z wojną ani nie prowadzą badań na jej temat. Maciej Czerwiński w tekście Chorwacki bóg Mars i serbska Golgota brak wzmianek na temat Wielkiej Wojny w chorwackiej historiografii tłumaczy tym, że większość Chorwatów biła się pod berłem Habsburgów. W numerze znalazły się też teksty poświęcone konfliktowi z początku XX wieku i pamięci o nim z perspektywy serbskiej, węgierskiej, czechosłowackiej i rumuńskiej oraz funkcjonowaniu tego tematu w sztuce i kulturze Niemiec, Austrii i Rosji.
Osobny blok tekstów dotyczy mitu Galicji. Jacek Purchla, Mykoła Riabczuk, Martin Pollack i Janusz Sepioł zastanawiają się nad fenomenem krainy, której od nieomal 100 lat już nie ma, od 70 lat jej terytorium jest podzielone jałtańską granicą, jaka od dekady stanowi wschodnią flankę Unii Europejskiej. Tymczasem pamięć o Galicji wciąż jest żywa. Świadczy o tym choćby europejski zryw na kijowskim Majdanie, w którym galicyjskie doświadczenie zachodniej Ukrainy stało się jednym z najważniejszych argumentów. Autorzy widzą w tym dowód mocy, z jaką mit może oddziaływać na rzeczywistość.
Dwujęzyczny, polsko-angielski kwartalnik Herito wydawany jest od 2010 roku przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie. Zapraszani do współpracy autorzy to polscy i zagraniczni specjaliści związani z tematyką aktualnego numeru. Pismo skupia się na zagadnieniach kultury środkowoeuropejskiej, sztuki, nauk społecznych oraz dziedzictwa kulturowego. Tworzy unikalną przestrzeń do dyskusji na temat Europy Środkowo-Wschodniej. Zabiera wyraźny głos w kwestii tożsamości, współczesności i przyszłości krajów środkowoeuropejskich.
Herito jest dostępne również w wersji cyfrowej na systemy iOS i Android z Google Play i App Store w jednej z dwóch wersji językowych – polskiej lub angielskiej.
Herito nr 16
Stulecie Wielkiej Wojny
Premiera: 22 października 2014 roku
Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie
