24 kwietnia w serii Rumuńskie Klimaty ukaże się powieść Varujana Vosganiana Księga szeptów w tłumaczeniu Joanny Kornaś-Warwas. Książka łączy wątki historyczne, biograficzne i fabularne, nawiązując do ludobójstwa Ormian z 1915 roku.
Księga Szeptów zaczyna się w malowniczej scenerii, na ormiańskiej uliczce z Focșani lat 50. ubiegłego stulecia, pośród oparów świeżo palonej kawy i zapachów ze spiżarni babci Armenuhi, pośród starych ksiąg i fotografii dziadka Garabeta. Jednak czytelnikowi nie jest dane doświadczyć niezmąconej intymności przywoływanego domu, nie jest też zaproszony, by uczestniczyć w jakiejkolwiek pogawędce wesołych ludzi, którzy snują, w czasie pokoju, opowieści o Arze Pięknym lub Tigranie Wielkim. Ormiańscy starcy dzieciństwa Varujana Vosganiana nie mają do opowiedzenia radosnych zdarzeń, lecz fakty wręcz niepokojące. Opowiadając, starają się zrzucić ciężar traumy – swojej i swoich poprzedników. Historia ludobójstwa Ormian z 1915 roku, historia niekończących się konwojów wygnańców w marszu śmierci na pustyni Deir-ez-Zor, historia Ormian, którzy obrali drogę uchodźstwa, zostały odmalowane na stronach powieści wręcz olśniewająco. To nietypowa powieść, z licznymi postaciami, wieloma konfliktami, nakładającymi się planami czasowymi, gdzie granica między tym, co realne i tym, co fantastyczne, jest krucha lub zupełnie jej brak. Ale nie mamy wątpliwości, że przywoływane postaci i wydarzenia są prawdziwe. Powieść oferuje pełny obraz ormiańskiego ludu przed, w trakcie i po ludobójstwie z 1915–1916. Opowiada o wydarzeniach z czasów II wojny światowej, o sowieckiej okupacji w Rumunii oraz o skutkach komunistycznego reżimu dla rumuńskiego społeczeństwa, a także dla ormiańskiej społeczności w Rumunii. Na tle tych wydarzeń historycznych przewijają się na scenie liczne postaci, w większości ormiańscy ekspatrianci lub ich potomkowie. Bohaterami stają się także przedmioty: radio, mapy, znaczki, orzechy, młynek do kawy, nasiona granatu, dzwon, drewniane koniki – każda z tych rzeczy zyskuje znaczenie i symboliczną wartość dla narracyjnego wątku opowieści.
Ogień był żywym stworzeniem, zasiadał obok nas przy stole, rozlewał się cieniami na naszych ramionach, wydłużał nam twarze i pogłębiał nasze spojrzenia.
Księga szeptów łączy wątki historyczne, biograficzne i fabularne, ma w sobie prostotę, precyzję i płynność, z jaką snute są baśnie przy kominku. Obrazy są lekko rozmyte lub zacienione, ale żywe: czujemy zapach ciepłego ciasta, smak wiatru, aromat świeżo zmielonej kawy, wypijanej w ciszy według dawnego rytuału, zapach prażonych orzechów, korzennych przypraw rozwieszonych na straganach, zanurzonego w solance sera w wilgotnych i zacienionych sklepach.
Rzemiosło parzenia kawy dziadkowie przywieźli z rodzinnej Anatolii. Przyrządzali kawę naturalnie, tak jak rzemieślnik wie po smaku, czy glina nadaje się, czy nie do modelowania. Przyrządzali ją z wytwornością, gardząc tymi, którzy piją kawę, nie znając jej sensu.
Właśnie dlatego, służąc za pożywienie dla konwojów pustyni, granat ma dokładnie 365 pestek, jedna pestka na każdy dzień roku. Jeśli Bóg, spośród istot żywych, nie wybrałby za symbol ofiary baranka, Bóg zdecydowanie wybrałby owoc granatu. Ponieważ nie można go ugryźć jak jabłko, nie można zrywać palcami jego owoców jak grona kiści winogron, nie można go zjeść od razu jak truskawkę, ale możesz pić jego krew, tak jak czynią to nadal, by przetrwać, pozostający na pustyni Tuaregowie, z krwią jagniąt. Granat, milczący Baranek Boży.
Varujan Vosganian urodził się 25 lipca 1958 roku w miejscowości Craiova. Dzieciństwo i okres dorastania spędził w Focșani, miejscowości opisanej w pierwszych rozdziałach Księgi szeptów. Jest absolwentem Akademii Ekonomicznej w Bukareszcie (1982) oraz Wydziału Matematyki Uniwersytetu Bukareszteńskiego (1991). Doktor nauk ekonomicznych, członek założyciel Rumuńskiego Stowarzyszenia Gospodarki, międzynarodowy doradca Europejskiego Centrum Studiów Politycznych Unii Europejskiej z siedzibą w Brukseli, członek Klubu Młodych Polityków (Londyn). W latach 2006–2007 był ministrem Handlu i Gospodarki, a do października 2013 pełnił funkcję Ministra Gospodarki i Finansów. Wśród jego opublikowanych prac są: Sprzeczności przejścia na gospodarkę rynkową (Wydawnictwo Expert, 1994), Dziennik frontowy (artykuły gospodarcze, Wydawnictwo Staff, 1994), Pomnik dowódcy (proza, Wydawnictwo Ararat, 1994, Nagroda Związku Pisarzy Bukareszteńskich), Błękitny Szaman (wiersze, Wydawnictwo Ararat, 1994), Białe Oko Królowej (wiersze, Wydawnictwo Cartea Române-ască, 2001), Jezus z tysiącem ramion (wiersze, Wydawnictwo Dacia 2004), ponad 300 artykułów specjalistycznych. Praca Reforma rynków finansowych w Rumunii (Wydawnictwo Polirom, 1999) jest owocem doświadczeń autora jako przewodniczącego Komisji ds. Budżetu, Finansów, Bankowości i Rynków Kapitałowych Senatu (w latach 1997–1998). Wygłosił referaty na wszystkich głównych uniwersytetach w Rumunii, a także na kilku prestiżowych międzynarodowych uniwersytetach w USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Danii, Belgii etc. Jest wiceprezesem Związku Pisarzy w Rumunii. Księga szeptów to jego pierwsza powieść, która ukazała się nakładem wydawnictwa Polirom w 2009 roku i doczekała się już 2 wznowień. W 2012 i 2013 roku aż trzy kraje (Rumunia, Armenia i Izrael) zaproponowały Varujana Vosganiana jako kandydata do Nagrody Nobla. W ubiegłym roku autor opublikował kolejną książkę pt. Gra stu liści i inne opowiadania (Wydawnictwo Polirom, 2013).
Kiedy pisałem Księgę szeptów, wiedziałem, że o XX wieku nie napisano w taki sposób wiele. Księga szeptów opowiada o Ormianach, ale także o Rumunach, Żydach i innych nacjach. Jest to książka o XX wieku, o jego wojnach światowych, masakrach i wspólnych mogiłach, o jego ideologiach i aparatach ucisku. Ale nie tylko. Każde miejsce, każdy czas, każdy naród ma swoją Księgę szeptów. Ona żyje, musi tylko zostać opowiedziana.
Varujan Vosganian
Varujan Vosganian, Księga szeptów
Przekład: Joanna Kornaś-Warwas
Premiera: 24 kwietnia 2015 roku
Książkowe Klimaty
