W dramatycznej scenie Pojmanie Chrystusa na pierwszym planie św. Piotr, zraniwszy Malchusa, zmaga się ze strażnikami Świątyni i żołnierzami. W głębi, w tłumie napastników, Judasz całuje Zbawiciela. Pojmanie Chrystusa jest jedną z czternastu scen, które do dziś przetrwały z tryptyku augustiańskiego, jednego z najwspanialszych ołtarzy powstałych w XV wieku w Małopolsce. Jego autor, Mikołaj Haberschrack, jest też pierwszym z twórców ołtarzy krakowskich, którego nazwisko znamy i możemy połączyć z przechowanym dziełem.
W kwietniu 1468 roku Haberschrack potwierdził realizację do końca września tegoż roku kontraktu z klasztorem Augustianów na wykonanie nastawy ołtarza głównego w kościele św. Katarzyny. Nie wiadomo dokładnie, kiedy augustianie zastąpili ołtarz Haberschracka nowymi strukturami: najpierw renesansową, a później barokową. Zdemontowane kwatery gotyckiego tryptyku trafiły na krużganki klasztorne. W 1936 roku zakupiło je Muzeum Narodowe w Krakowie.
Nie są to jednak wszystkie powody, dla których w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka – Oddziale MNK – prezentowane jest ekspresyjne dzieło Haberschracka. W latach 2011–2013 przeprowadzono projekt badawczy Nicolaus Haberschrack – pictor de Cracovia (Mikołaj Haberschrack – malarz z Krakowa), obejmujący studia z zakresu historii sztuki i nauk pomocniczych historii (archiwistyki) oraz szeroko zakrojone badania konserwatorskie. W projekcie, finansowanym przez MNiSW, wzięli udział pracownicy Muzeum Narodowego w Krakowie oraz zaproszeni specjaliści-konsultanci. Efekty tych badań pogłębiły wiedzę o artyście, ale też postawiły przyszłych konserwatorów ołtarza Haberschracka przed poważnym dylematem, albowiem ogromna ilość ubytków w niektórych scenach stanowi istotny problem estetyczny. Do jakiego stanu doprowadzić konserwację? Czym zastąpić stare rekonstrukcje malarskie? Czy wszystkie kwatery potraktować jednakowo? To tylko część pytań, na które trzeba znaleźć odpowiedź.
Czy dążymy do odsłonięcia wszystkiego, co zachowało się z warstwy oryginalnej, Haberschrackowej? Jakość tego malarstwa zapiera dech, ale są to jedynie „wyspy” na morzu przemalówek i uzupełnień nanoszonych z większym lub mniejszym talentem przez kolejne generacje restaurujących Retabulum. Jeśli te przemalówki i uzupełnienia usuniemy, uzyskamy stan, który może nam się wydać estetycznie nie do zaakceptowania. A powrotu do status quo ante już nie będzie – mówi dr Wojciech Marcinkowski, starszy kustosz w MNK.
W Pałacu Biskupa Erazma Ciołka obok sceny Pojmania Chrystusa Mikołaja Haberschracka jest prezentowana dokumentacja badawcza stworzona przez Pracownię Konserwacji Malarstwa i Rzeźby w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka oraz Laboratorium Analiz Nieniszczących i Badań Obiektów Zabytkowych MNK.
Dr Wojciech Marcinkowski:
O Nicolausie Haberschracku wiemy, że otrzymując w roku 1454 krakowskie prawa miejskie, określony został jako hic natus (tu urodzony). Fakt, że urodzony w Krakowie malarz występował o tutejsze prawa miejskie (tzn. prawa do wykonywania zawodu), oznacza, że wcześniej musiał się ich zrzec. To z kolei mogło mieć związek z wyjazdem i dłuższym pobytem za granicą. Rok 1454, jako termin jego (domniemanego) powrotu i odnowienia przezeń praw miejskich, też wydaje się znamienny: w tymże roku zawarte zostało małżeństwo Kazimierza Jagiellończyka z córką króla Albrechta II Habsburga, Elżbietą. Razem z królową przybyć mieli z krajów austriackich do Krakowa artyści. Wśród nich mógł znajdować się i Nicolaus Haberschrack, jako swoisty repatriant. Za tą tezą przemawiają też związki stylistyczne między Retabulum Augustiańskim a sztuką krajów austriackich, przede wszystkim Wiednia.
Inne określenie mistrza – de nova villa – odnosi się do własności ziemskiej (Nowa Wieś na północno-zachodnim obrzeżu Krakowa), jaką artysta pozyskał. Z jeszcze innych przekazów wynika, że Haberschrack przyjmował także zlecenia na polichromowanie i złocenie rzeźb (imago sculpta Sancte Marie Magdalene, tj. rzeźba św. Marii Magdaleny, figury asystencyjnej w scenie Ukrzyżowania, dla katedry lwowskiej, 1476).
Jawi nam się zatem obraz wszechstronnego warsztatu, czynnego przez kilkadziesiąt lat w Krakowie, prowadzonego przez wykształconego i pracującego czas jakiś za granicą mistrza, który osiągnął wysoki status materialny, a także znaczną sławę, przyciągającą doń zamiejscowych kontrahentów.
Pojmanie Chrystusa. Prezentacja kwatery Retabulum Augustiańskiego Mikołaja Haberschracka
Od 6 listopada 2015 roku do 17 stycznia 2016 roku
Pałac Biskupa Erazma Ciołka
Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie
