Suiseki to pochodząca z Chin sztuka artystycznego eksponowania kamieni, których kształt lub wzór powierzchni jest odbiciem istniejącego krajobrazu bądź innych naturalnych kształtów. Wystawa pokazująca najpiękniejsze suiseki, pochodzące z polskich i czeskich kolekcji, potrwa w krakowskim muzeum Manggha do początku września.
Wśród wielu wyjątkowych i niezwykle wyrafinowanych przykładów japońskiej kultury poczesne miejsce zajmuje suiseki. Samo słowo suiseki to skrócona wersja dłuższego wyrażenia sansui-keiseki będącego określeniem natury – gór, wody i skał. Skrócone suiseki składa się z dwóch słów, oznaczających po japońsku wodę (sui) i kamień (seki).
Ta sięgająca czasów Kamakura (1192–1333) tradycja pochodzi z Chin i polega na artystycznym eksponowaniu kamieni ułożonych na specjalnych podstawach. Podobno ma swe źródło w powracających z Chin posłach japońskich, którzy mieli, wedle opowieści, przywieźć wielce interesujące formy skał o niespotykanych kształtach.
Wzbudzały one ogólne zainteresowanie i podziw, co prawdopodobnie przyczyniło się do popularyzacji zbierania, a potem wystawiania ciekawych okazów skalnych. Być może wpłynęła na to również wymiana handlowa między Japonią a Chinami, a – co za tym szło – także bezpośrednie kontakty kupców i handlarzy. Pochodzące z Chin suiseki zyskało zupełnie nową jakość w Japonii. Różnice są wyraźne i polegają na sposobie ekspozycji: w Japonii pojedynczy kamień wystawia się we wnęce tokonoma; w Chinach zaś – kilka kamieni w przestrzeni pokoju. Podczas gdy w Japonii najwyżej cenione są kamienie o barwie ciemnej, czarnej lub prawie czarnej, w Chinach docenia się kamienie o zróżnicowanej barwie i różnorodnej kolorystyce.
W XVI wieku słynny mistrz ceremonii herbaty Sen-no Rikyū (1522–1591), a zarazem kolekcjoner kamieni, zaczął umieszczać je we wnęce tokonoma wraz ze zwojem kakejiku, ustalając tym samym popularny do dzisiaj kanon ekspozycji. Do czasów dynastii Tokugawa zajmowanie się suiseki było domeną arystokracji – uczonych i artystów, pisano o nich, przybliżając w ten sposób tę sztukę zwykłym ludziom. W epoce Edo (1603–1867) wraz z bogaceniem się klasy mieszczan i kupców rozwinęła się moda na suiseki; własne kolekcje miało także wielu malarzy i poetów.Upadek klasy samurajów w początkach epoki Meiji (1868–1912) zahamował rozwój suiseki. Dopiero przełom XIX i XX stulecia przyniósł odrodzenie tej sztuki, aż po jej wspaniały rozkwit w drugiej połowie XX wieku. Estetyczna istota i charakterystyka suisekio dpowiadają dalekowschodniemu poczuciu wysublimowanej estetyki, eleganckiej harmonii i wrażliwości na piękno przyrody, co określają następujące terminy – wabi, sabi, miyabii mono-no aware.
Suiseki to kamienie, których kształt lub wzór powierzchni są odbiciem istniejącego krajobrazu bądź innych naturalnych kształtów. Jedną z najpopularniejszych form suiseki jest toyama-ishi (odległa góra), czyli kamień będący wyobrażeniem pojedynczej góry lub wielu szczytów. Inne często spotykane formy krajobrazowe to wodospady, zbiorniki wodne, płaskowyże czy wyspy. W suiseki, obok motywów pejzażowych, można znaleźć także kształty odzwierciedlające detale: zniszczoną strzechę górskiej chaty czy opuszczoną łódź nad wodą, jak również te przypominające zwierzęta lub postaci ludzkie. Ostatnią kategorią są kamienie z widocznym na powierzchni wzorem kwiatów lub innych elementów przyrody. W przygotowaniu kamienia ingerencja człowieka jest ograniczona do niezbędnego minimum, dlatego tak ważne jest yoseki (dosł. podnosząc kamienie, „wychować” coś żywego), co oznacza wypielęgnowanie kamienia jak istoty żywej. W Japonii yoseki zaczyna się od umieszczenia suiseki na zewnątrz na drewnianych ławach i regularnego podlewania, a zatem traktowania jej jak rośliny. Z czasem stałe moczenie i suszenie, a także wystawienie na działanie słońca powodują powstanie patyny nadającej kamieniowi tak istotny „dojrzały wygląd”.
Powierzchnia stworzona przez naturę zostaje następnie wzmocniona przez proces yoseki. Szczególnie cenione są powierzchnie o fakturze przypominającej skórę, a także poprzecinane żyłkami kalcytowymi bądź „podziurawione” małymi otworkami. Klasę suiseki określa dobry kształt, dobry materiał, odpowiednia barwa i delikatna powierzchnia, wreszcie „dojrzały wygląd”. Dojrzałości dodaje suiseki patyna, która powstaje zarówno w wyniku naturalnych procesów, jak i wskutek pielęgnacji kamienia poprzez yoseki. Patyna jest spoiwem wiążącym pozostałe faktory.
W japońskiej tradycji odrębną kategorią jest miejsce pochodzenia kamienia. Eksponowany kamień nosi nazwę miejsca jego znalezienia.
Muzeum Manggha wiosną 2013 zorganizowało Międzynarodową Wystawę Suiseki, po raz pierwszy prezentując polskiej publiczności kamienie z kolekcji czeskich, słowackich i polskich. Gościem honorowym wystawy był Matsuura Arishige, wybitny znawca i popularyzator suiseki na świecie, autor książek o tej tematyce, przez ponad dwadzieścia lat prezes Japońskiego Stowarzyszenia Suiseki (Japan Suiseki Association), a od 2010 roku wiceprezes tego stowarzyszenia. W tym roku Matsuura Arsihige będzie również gościł w naszym Muzeum. Wraz z członkami Europejskiego Stowarzyszenia Suiseki z Polski i Czech i jego prezesem Igorem Bartą oraz Bogdanem Pociaskiem, autorem aranżacji i polskim znawcą tej sztuki organizatorzy zapraszają na kolejne spotkanie z suiseki.
Piękno ukryte w kamieniu. Suiseki Japonia Europa
Od 9 lipca do 4 września 2016 roku
Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha
Kraków
