Zaćma – najnowszy film Ryszarda Bugajskiego, twórcy wielokrotnie nagradzanych produkcji: Przesłuchanie i Układ zamknięty, opowiada o prawdziwej postaci Julii Brystygierowej, znanej jako Krwawa Luna – sadystycznej funkcjonariuszce UB, jednej z najbardziej niesławnych postaci powojennej Polski. Obok Marii Mamony, która zagrała główną rolę, zobaczymy m.in. Janusza Gajosa – zdobywcę nagrody dla Najlepszego Aktora na 40. edycji Festiwalu Filmowego w Gdyni, Małgorzatę Zajączkowską, Olgę Bołądź, Piotra Głowackiego i Marka Kalitę.
Druga połowa lat. 50. Julia Brystygierowa, zwana Krwawą Luną, to eks-funkcjonariuszka Ministerstwa Bezpieczeństwa. Tam, jako szefowa owianego złą sławą Departamentu V, osobiście i z sadystyczną zawziętością katowała więźniów politycznych. Słynęła z donosów do NKWD, nie oszczędzając swoich partyjnych towarzyszy. Teraz, szukając porady duchowej, ubiega się o prywatną audiencję u prymasa Stefana Wyszyńskiego (Marek Kalita). Zanim jednak dojdzie do spotkania z głową Kościoła, Brystygierowa będzie musiała przekonać do swoich racji oślepionego księdza (Janusz Gajos) i cierpiącą na kryzys wiary zakonnicę (Małgorzata Zajączkowska).
Moim celem jest, by zewnętrzne wydarzenia stały się drugorzędne wobec tego, co dzieje się w psychice mojej bohaterki przeżywającej psychiczny kryzys. Stanęła ona na moralnym rozdrożu. Jeżeli chce odkupienia, musi potępić całe swe dotychczasowe życie, przyjąć zupełnie inną hierarchię wartości. Wspomnienia z przeszłości – prawdziwe i zmyślone – współczesne projekcje marzeń, przeplatają się ze sobą, nakładają na realne zdarzenia. Chodzi o to, by widz miał wrażenie, że „siedzi w głowie” bohaterki, by w jak największym stopniu mógł utożsamić się z nią, zrozumieć jej dramat, jej motywacje – mówi Ryszard Bugajski, reżyser.
Kim była Krwawa Luna?
Julia Brystygier urodziła się w 1902 roku w niewielkim miasteczku Stryj niedaleko Lwowa w zasymilowanej, niereligijnej rodzinie żydowskiej. Jej ojcem był Hermann Preiss, magister farmacji, właściciel apteki. Po ukończeniu gimnazjum Julia rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym znakomitego wówczas lwowskiego Uniwersytetu im. Jana Kazimierza. Wyszła za mąż za działacza syjonistycznego dr Natana Brystygiera (zmarł w 1930 r.). W 1921 urodził się ich syn, Michał (żyjący do dziś muzykolog i krytyk muzyczny). Julia pozostawiła dziecko matce i wyjechała do Paryża, gdzie studiowała filozofię na Sorbonie, zarabiając na życie jako modelka m. in. Pabla Picassa i Amadeo Modiglianiego. Po powrocie do kraju, na lwowskim Uniwersytecie zrobiła doktorat z filozofii. W 1928 roku zdała egzamin pedagogiczny. Zaczęła uczyć historii w szkołach I seminariach, polskich i żydowskich. W tym czasie rozpoczęła też działalność polityczną. Od 1932 roku była etatową funkcjonariuszką Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy. Wielokrotnie była aresztowana i skazywana za działalność wywrotową. Po wybuchu wojny przyjęła obywatelstwo sowieckie i rozpoczęła pracę we Lwowie jako sekretarz Komitetu Obwodowego MOPR (Międzynarodowa Organizacja Pomocy Rewolucjonistom). Była redaktorem polskojęzycznego, prosowieckiego pisma „Nowe Widnokręgi”. W latach 1943–1944 była członkiem Zarządu Głównego Związku Patriotów Polskich. Należała do PPR. Przez dłuższy czas była równocześnie kochanką Jakuba Bermana (w czasach Bieruta „numer dwa” w Polsce), Hilarego Minca (po wojnie dpowiedzialnego za polską gospodarkę) i Eugeniusza Szyra (minister-ekonomista).Jeszcze przed końcem wojny rozpoczęła pracę w Resorcie Bezpieczeństwa Publicznego (RBP), które zostało później przekształcone w Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP). Została dyrektorką Departamentu V. Otrzymała stopień pułkownika. Głównym jej zadaniem było zwalczanie opozycji politycznej i kościoła katolickiego. Gdy chciała przeprowadzić jakiś swój zamysł, nawet wbrew ministrowi MBP Radkiewiczowi czy wiceministrowi Romkowskiemu, robiła to bez trudu. Nie raz Radkiewicz nie zdążył jeszcze zreferować jakiejś sprawy Bierutowi, a już Bierut czy Berman dzwonili do niego: „słuchaj no, jest u ciebie taka a taka sprawa, dlaczego nam o tym nic nie mówisz?” Publicznie Jakub Berman chwalił ją: „…stała się naprawdę wybitnym pracownikiem Bezpieczeństwa i na tle innych dyrektorów czy naczelników nie odznaczających się wielkimi talentami i stosującymi dosyć toporne często metody zdecydowanie się wyróżniała”.
Brała udział w naradach Politbiura PPR i PZPR, choć formalnie nie wchodziła w ich skład. Osobiście znęcała się nad więźniami. Biła batem po twarzy, ale znana była przede wszystkim z sadystycznego traktowania młodych mężczyzn – na przykład, szefowi propagandy PSL w województwie olsztyńskim, Bolesławowi Szafarzyńskiemu, w 1947 roku szufladą biurka zmiażdżyła przyrodzenie. Stąd przydomek Krwawa Luna. Po rozwiązaniu MBP w 1956 roku zaczęła używać panieńskiego nazwiska w formie – Prajs. Została szefową „Naszej Księgarni”. Napisała i wydała w „Czytelniku” oryginalną, interesującą powieść Krzywe litery, której akcja toczy się w czasie I Wojny Światowej w okolicach, z których się wywodziła. Pracowała w Państwowym Instytucie Wydawniczym jako redaktor. Leżąc w szpitalu im. Dzieciątka Jezus poznała przypadkiem niewidomą siostrę franciszkankę, Marię Gołębiewską, przez którą poznała z kolei środowisko skupione wokół Zakładu dla Niewidomych w Laskach. Od 1962 roku stała się w Laskach częstym gościem. Bywał tam też Prymas Polski, Kardynał Stefan Wyszyński, człowiek, którego Brystygierowa latami prześladowała i do którego aresztowania w 1953 roku się przyczyniła. Służba Bezpieczeństwa, od dawna inwigilując ludzi bywających w Laskach, założyła dla niej „teczkę ewidencyjno-obserwacyjną kryptonim Egoistka”. Nadano jej „pseudonim operacyjny” Roxana. Zmarła w 1975 roku w Laskach. Jak twierdził jej dawny przyjaciel, były minister kultury, szef radia i telewizji, Włodzimierz Sokorski, jako głęboko wierząca katoliczka. Została pochowana jednak ze świeckimi państwowymi honorami na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, niedaleko osławionej „Łączki”.
Zaćma, reż. Ryszard Bugajski
Obsada: Maria Mamona, Janusz Gajos, Małgorzata Zajączkowska, Marek Kalita, Olga Bołądź
Dystrybutor: Kino Świat
W kinach od 25 listopada 2016 roku
