Na wystawie w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu zaprezentowanych zostanie 25 szopek wykonanych w latach 1981–2014 przez znane rodziny szopkarzy krakowskich, m.in. rodzinę Malików, Głuchów, Dłużniewskich czy Gillertów. Najmniejsza pokazywana szopka ma zaledwie 17 cm, największa 187 cm. Szopkarstwo krakowskie w 2014 roku wpisano na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Szopki krakowskie są swoistym fenomenem plastycznym oraz obrzędowym w skali nie tylko europejskiej, ale i światowej. Wyróżniają się na tle innych specyficzną formą i zdobnictwem. Charakteryzuje je smukła, wielopoziomowa, bogato zdobiona konstrukcja wykonana z lekkich, nietrwałych materiałów oraz nagromadzenie zminiaturyzowanych elementów, których wzorem jest zabytkowa architektura Krakowa. Można w nich odnaleźć renesansowe attyki, szczyty gotyckich kościołów, ostrołukowe okna, pilastry, kolumny, gzymsy, ryzality, witraże, a przede wszystkim wieże nakryte kopułami lub iglicami. Naśladują zamek i katedrę na Wawelu, kościół Mariacki, Sukiennice oraz inne staromiejskie budynki. Mienią się kolorami cynfolii oklejającej szkielet z dykty, tektury i papierowej masy. Wyposażane są także w figurki przedstawiające nie tylko Świętą Rodzinę, ale także różne postacie: głównie bohaterów krakowskich legend, przedstawicieli społeczności miasta.
Zwyczaj budowania szopek w okresie świąt Bożego Narodzenia wywodzi się z tradycji statycznych szopek świątecznych oraz jasełek – przedstawień kościelnych, które w Europie od XIII wieku zaczęły wprowadzać zakony franciszkańskie, głównie francuskie i włoskie. W Polsce ten rodzaj widowisk upowszechniał się od XV wieku. Ustawiane w kościołach szopki z figurami Dzieciątka Jezus w żłobku, Marii i Józefa swoją formą początkowo nawiązywały do stajenki betlejemskiej i komponowane były na tle skalistego krajobrazu. Z czasem ich kształt i zdobnictwo ulegały zmianom – uzależnione były w większym stopniu od wyobraźni twórców oraz miejsca powstania. Inspiracją stawał się lokalny krajobraz i zespolone z nim typowe dla określonego regionu czy miejscowości budowle.
Najstarsze szopki powstały w Krakowie i jego okolicach na przełomie XIX i XX wieku. Za prekursorów rozpoznawalnego krakowskiego stylu szopek uznaje się Michała Ezenekiera – murarza i kaflarza z Krowodrzy i jego syna Leona, którzy konstruowali je już od 1860 roku aż do I wojny światowej. Początkowo szopki te miały różne rozmiary i przeznaczenie. Były wśród nich małe, ustawiane pod choinką, ale uwagę przyciągały duże, osiągające nawet 3 metry wysokości. Te ostatnie, wyposażane w kukiełki, tworzyły imponujące przenośne teatry jasełkowe. Ich autorami byli następcy Ezenekierów, zazwyczaj cieśle i murarze zamieszkali w podkrakowskich wsiach, głównie w Zwierzyńcu i w Krowodrzy. W czasie zimy, która oznaczała dla nich przerwę w pracy, budowali szopki obnoszone następnie po domach, zazwyczaj od drugiego dnia Bożego Narodzenia. W czasie tego kolędowania, za pomocą kukiełek zabieranych na drogę w koszach lub specjalnych skrzynkach, odgrywano także – zgodnie z przyjętym obrzędowym scenariuszem – przedstawienia nawiązujące do misterium narodzin Dzieciątka Jezus. Tradycja jasełek zanikła w czasie I wojny światowej i już nie udało się jej wskrzesić, ale organizowany od 1937 roku Konkurs na Najpiękniejszą Szopkę Krakowską spowodował odrodzenie się zwyczaju budowania szopek. Od 1946 roku konkurs ten przeprowadza Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Od tego czasu również tradycyjnie w pierwszych dniach grudnia konkursowe szopki ustawiane są na krakowskim rynku przed pomnikiem Adama Mickiewicza.
Wszystkie szopki prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, które gromadzi je od 1945 roku, i dziś posiada najbogatszą na świecie kolekcję tych dzieł.
Szopki krakowskie ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa
Kuratorka: Agnieszka Szepetiuk-Barańska
Od 10 grudnia 2016 roku do 29 stycznia 2017 roku
Muzeum Etnograficzne, Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu
