Muzeum Podkarpackie w Krośnie 10 grudnia zaprasza do Pałacu Biskupiego na wernisaż wystawy czasowej Dokumenty królewskie dla miasta Krosna oraz prezentację wydawnictwa poświęconą temu tematowi. Wystawa potrwa do 19 stycznia.
Dokumenty, zwłaszcza proweniencji królewskiej, stanowią cenne i niekiedy najważniejsze źródło pozwalające dotrzeć do odległej przeszłości. Pomimo wielu zawieruch dziejowych, archiwalia miejskie – dyplomy dotyczące Krosna, miasta lokowanego przez Kazimierza Wielkiego w XIV w. na prawie magdeburskim – nie uległy zniszczeniu. Ten zbiór liczący 55 dokumentów z lat 1399–1765 jest przechowywany w Muzeum Podkarpackim w Krośnie.
Wystawcami dokumentów byli władcy Polski, dbający w ten sposób o pomyślność i rozwój królewskiego miasta Krosna. Nośnikiem królewskich aktów prawnych były dokumenty, rejestrowane w postaci kopii lub regestów w Kancelarii Koronnej oraz wpisywane w księgach grodzkich i niekiedy również miejskich. Oryginały adresowane do władz miasta były pieczołowicie przechowywane w skrzyni miejskiej, której otwarcie wymagało niejednokrotnie użycia kilku kluczy, dzierżonych przez burmistrza, wójta, ewentualnie cechmistrzów.
Można wyodrębnić trzy grupy aktów prawnych. Do pierwszej należą akty, w których król tworzy nowe prawo. Drugą grupą aktów były dokumenty, w których król wprawdzie nie ustanawiał nowego prawa, ale w oparciu o już istniejące regulacje wpływał na życie miast i mieszczan. Ostatnią, trzecią grupę aktów królewskich stanowiły akty gwarancyjne, potwierdzające prawa wyżej wymienionych grup.
Jedną z najważniejszych kategorii aktów prawnych są akty określające ustrój i administrację. Kwestią decydującą o kierunku rozwoju ustroju miasta były relacje gminy z wójtem dziedzicznym, który sprawował władzę administracyjną oraz sądowniczą w zastępstwie króla. Tylko silne i prężne gospodarczo gminy miejskie mogły sobie pozwolić na wykup wójtostw dziedzicznych. Tym samym wykup dokonany z rąk Jana Bonera w 1523 r. plasuje Krosno obok tak silnych miast jak wojewódzki Lublin i Sandomierz .
Krosno w XVI w. liczyło około cztery tysiące mieszkańców. W mieście odbywały się targi tygodniowe i coroczne jarmarki, które zostały włączone w kalendarz jarmarków w Królestwie Polskim i innych krajach europejskich.
Mieszczanom krośnieńskim udawało się uzyskać zwolnienia celne. Dowodem na to jest dokument z 1399 r. pokazujący, że król rozstrzygnął spór miasta z celnikami ropczyckimi stwierdzając, że kupcy krośnieńscy nie są zobowiązani do podróży przez Ropczyce i opłaty tamtejszego cła.
Aż 12 dokumentów w prezentowanym zbiorze poświęcone zostało zagadnieniom cechowym. Nadzór nad działalnością cechów należał do kompetencji rady miejskiej, ona także była władna tworzyć prawo cechowe. Królewskie zatwierdzenia statutów cechowych miały to znaczenie, że skutecznie blokowały próby zmiany prawa cechowego podejmowane przez rajców wbrew woli rzemieślników.
Oprócz ustroju, handlu i rzemiosła dokumenty ze zbioru dotyczą także dwóch ważnych zagadnień: infrastruktury oraz majątku miejskiego. Już w 1461 r. król udzielił miastu zezwolenia na założenie wodociągu. Jego budowa, utrzymanie i konserwacja wymagały znacznych środków, pozyskiwanych od mieszczan. Podobnie wielkich nakładów wymagała renowacja murów obronnych i wież miejskich. Dodatkowe pieniądze skarb miasta pozyskiwał z dochodów napływających ze wsi Szczepańcowa, której właścicielem było Krosno.
Z prezentowanych dokumentów z okresu od II poł. XV w. do I poł. XVII w. wyłania się obraz miasta posiadającego podstawowe uprawnienia gospodarcze, ośrodka zasobnego, zamieszkiwanego przez przedsiębiorczych obywateli, którzy dbali o kompetencje samorządowe, gotowych do prowadzenia handlu dalekosiężnego i rozwijania handlu lokalnego. Krosno przeżywające swój złoty czas było miastem zasobnym i sprawnie zarządzanym. Dopiero przełom połowy wieku XVII, przypadający na potop szwedzki i kolejne zniszczenia wojenne spowodowały spadek zaludnienia, drastyczne obniżenie poziomu życia, zaniedbanie kultury i higieny. Okres uspokojenia nastąpił dopiero po wojnie północnej (1721). Po okresie stabilizacji w czasach saskich nadeszło ożywienie gospodarcze i społeczne w okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Różnorodność zaprezentowanych dokumentów pokazuje jak w soczewce podstawowe dla dziejów staropolskich zagadnienia: kompetencje prawodawcze króla i sejmu, rolę miast królewskich w zarządzaniu krajem, życie gospodarcze dawnej Polski, relacje międzystanowe i wiele innych.
Wystawie dokumentów królewskich, poddanych w 2007 r. pełnym zabiegom konserwatorskim, towarzyszy oprawa w postaci wytworów rzemiosła, przedmiotów handlu oraz elementów infrastruktury pozyskanych w czasie badań archeologicznych na terenie miasta.
Wystawa jest okazją dla uczniów, nauczycieli, studentów i historyków do zapoznania się z oryginalnymi dokumentami królewskimi. Tylko nieliczne z nich zostały wcześniej wydane, zatem katalog towarzyszący wystawie, zawierający ich tłumaczenia z języka łacińskiego i staroniemieckiego na język polski, stanowi bardzo cenne źródło do poznania przeszłości miasta. Ten wielki materiał poznawczy, zaprezentowany w katalogu, jeszcze raz potwierdza, że zbiór dyplomów Muzeum Podkarpackiego w Krośnie stanowi niewątpliwie cenne dobro kultury narodowej.
Czesław Nowak
Dział Historyczny Muzeum Podkarpackiego w Krośnie
Dokumenty królewskie dla miasta Krosna
Wernisaż: 10 grudnia 2013 roku, godz. 17.00
Czas trwania: do 19 stycznia 2014 roku
Pałac Biskupi w Krośnie
