Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak z Krakowa otrzymała wyróżnienie w konkursie na koncepcję promenady miejskiej Droga do Wolności, przebiegającej przez teren dawnej Stoczni Gdańskiej.
Z opisu projektu. Założenia projektowe skupiają się przede wszystkim na stworzeniu przestrzeni kontemplacji z zaznaczeniem i podkreśleniem rangi przełomowych wydarzeń historycznych, które odegrały kluczową rolę podczas Drogi do wolności Polski po II wojnie światowej. Znaleziono formułę, która będzie na tyle neutralna, by nie konkurować z obecnymi już elementami przestrzeni o ogromnym ładunku symbolicznym, takimi jak pomnik na Placu Solidarności, biuro przepustek i sala BHP. Starano się tak budować architekturę promenady, aby jej rozumienie i refleksja były związane z ruchem, spacerowaniem wzdłuż niej, przemijaniem – czyli złączono jej nominalne funkcje z warstwą znaczeniową. Stworzono oś czasu – wybrano 6 dat, które zostały szczególnie podkreślone i wplecione w urbanistyczną opowieść o walce pracujących Polaków o ich prawa, w tym najważniejsze – ich prawo do wolności.
- Rok 1956 – Czerwiec, strajk robotników w Poznaniu
- Rok 1970 – Grudzień, bunt robotników stłumiony przez milicję i wojsko
- Rok 1976 – Czerwiec, strajki i protesty po ogłoszeniu drastycznych podwyżek
- Rok 1980 – Sierpień, strajki na wybrzeżu
- Rok 1988 – Maj, początek strajku w Stoczni Gdańskiej
- Rok 1989 – Luty, Okrągły Stół – Solidarność
Każdemu z wydarzeń przypisana jest symboliczna brama, którą przechodzień musi pokonać na swojej drodze. Inżynieryjno-ogrodowe budowle, w postaci bram, są rozmieszczone w odległościach proporcjonalnych do czasu jaki dzielił wybrane momenty historyczne. Grot projektowanej osi czasu skierowany został w stronę morza. Kierunek ten wybrano ze względu na dodatkowe mocne skojarzenie morza jako symbolu dążenia do wolności.
Drugim z nadrzędnych celów jest budowanie struktury w taki sposób, by oprócz warstwy znaczeniowej, wytworzone zostało szerokie spektrum użytkowe. W tym aspekcie inspirowano się Teorią Formy Otwartej Oskara Hansena, która wydała się znajdować zastosowanie w kontekście walki o demokrację, egalitaryzm, prawa jednostki, oraz znaczenie jednostki a zarazem każdego z odbiorów przestrzeni, z których niektórzy są świadkami wydarzeń i przemian w powojennej Polsce, inni są ich sprawcami, a wszyscy beneficjentami.
Ścieżka w centralnej części założenia poprowadzona jest w formie lekko meandrującej drogi. Do jej budowy zaplanowano wykorzystanie kostki kamiennej z rozbiórki, która przez całą historię powojennej Polski leżała na trakcie, uczęszczanym przez pracowników Stoczni Gdańskiej. W obrębie naszej promenady ma być to szczególnie ważny ciąg pieszy. Spacerując nim, mijając kolejne Bramy odbiorca będzie każdorazowo pokonywać Drogę do Wolności. Symbolika ujęta w opisie będzie rozpoznawalna przez zainteresowanych (wystarczy np. wyszukać odpowiednią datę przy użyciu smartphone’a). Codzienni użytkownicy alei, nie będą z kolei bombardowani zbyt mocno działającymi na percepcję formami przekazu, które widziane wielokrotnie obojętnieją.
Bramy, elementy małej architektury oraz nawierzchnie zaprojektowano w oparciu o moduł. Poprzemysłowy charakter miejsca, cykliczne zmiany pracy robotników, linie produkcyjne, modularne podzespoły, kratownice– wszystko to, zostało zawarte i upamiętnione w modularnym porządku, który objął każdy projektowany element promenady. Nie jest to moduł stosowany w budownictwie, który odnosi się do rozpiętości konstrukcji lub wynikający z przepisów oraz uwarunkowań użytkowych. Moduł w tym kontekście ma być widocznym, estetycznym działaniem, sposobem budowy formy w trzech skalach: detalu, elementów architektonicznych oraz urbanistyki. Wielkość, która potrafi funkcjonować w owych trzech skalach, a zarazem jest łatwo mierzalna i postrzegalna, stanowi zastosowany moduł 10x10cm. Projektowane ławki stanowią wielokrotność 5x12x5 modułu trójwymiarowego, sześcianu 10x10x10 cm, podczas gdy posadzka stanowi wielokrotność modułu dwuwymiarowego 10×10 cm. Znaczenie modularności, o której mowa pozostaje w sferze ideologii projektu i z pewnością nie zostanie zgłębione przez potencjalnego użytkownika przestrzeni. Przypuszcza się jednak, iż tak zbudowana struktura promenady, poprzez zwyczajną percepcję, będzie skłaniała do refleksji, postawienia sobie choćby najprostszych pytań, takich jak: Gdzie jestem?, Co to jest?, Dlaczego tak?. Nie forma lecz sposób jej kształtowania – jednorodny, jednolity we wszystkich skalach i wymiarach – ma stanowić o sile wyrazu w miejscu, które tak mocno wiąże się z pojęciem Solidarności.
Nadrzędna funkcja założenia – refleksyjno-kontemplacyjna, zapewniona jest także przez ochronę całkowitą Placu Solidarności, zachowanie ważnych obiektów stoczniowych, jak Brama Nr 2, Biuro Przepustek i sala BHP, starych żurawi , a także powstający budynek ECS. Przeznaczenie w MPZP terenów sąsiadujących z terenem opracowania pod usługi oraz budownictwo mieszkaniowe, gwarantuje projektowanej promenadzie również dużą liczbę stałych użytkowników.
Ważną decyzją projektową było dokonanie podziału kompozycyjno-funkcjonalnego na część środkową – refleksyjno-kontemplacyjną oraz peryferyjną – komunikacyjno-rekreacyjną. Przewiduje się realizację refleksji oraz kontemplacji w sposób czynny tzn. spacerowanie wzdłuż kamiennej ścieżki pokonując kolejne Bramy, branie udziału w uroczystościach i wydarzeniach organizowanych z wykorzystaniem projektowanej architektury promenady lub bierny tzn. korzystanie z miejsc siedzący po obu stronach kratowej posadzki, skierowanych do środka. Inaczej mówiąc poprzez obserwację czynnych użytkowników. Dla stref peryferyjnych, o funkcji komunikacyjno-rekreacyjnej zaplanowano wygodne, trwałe nawierzchnie z betonowych płyt prefabrykowanych oraz szerokie pasy krótko strzyżonych trawników sportowych. Zakłada się, że trawniki będą regularnie koszone i podlewane oraz będą stanowiły miejsce zabaw, gier, wypoczynku i relaksu. W ich obrębie planuje się również zaprojektowanie placu zabaw, przy realizacji drugiego odcinka promenady. Dla strefy środkowej proponuje się następujące scenariusze: organizacja koncertów i uroczystości z wykorzystaniem Bramy jako konstrukcji sceny; zastosowanie Bramy jako nośnika informacji, w formie wyświetlania, rozpinania transparentu, oblekania tkaniną; organizowanie imprez tematycznych np. tworzenie ogrodu wertykalnego z wykorzystaniem konstrukcji bramy; akcje artystyczne np. tworzenie kompozycji lodowych poprzez polewanie konstrukcji wodą lub pokazy świetlne. Faktyczne wykorzystanie przestrzeni pozostaje jednak w gestii użytkowników, w myśl, iż została ona zaprojektowana w oparciu o Teorię Formy Otwartej.
Zieleń potraktowano jako integralną część promenady zarówno pod względem znaczeniowym jak i kompozycyjnym. Zaprojektowano jedynie rodzime gatunki drzew i krzewów charakterystyczne dla założeń ogrodowych w Polsce. Są to dęby, graby, oraz typowa dla wybrzeża Bałtyku trawa – piaskownica zwyczajna. Dąb szypułkowy wprowadzono w geometrycznej, kolumnowej formie odmiany Fastigiata, w postaci regularnych szpalerów, tworzących aleję, nadającą wielki porządek dla modularnej struktury. Z grabu pospolitego uformowany został strzyżony żywopłot, wyodrębniający obiektywne wnętrze części środkowej promenady. Wysokość żywopłotu 1.5 m pozwala na kontakt wzrokowy pomiędzy ludźmi spacerującymi ciągami peryferyjnymi oraz środkowym. Jednocześnie biernym profitentom przestrzeni, czyli oso-bom siedzącym na ławkach, zapewniono poczucie komfortu poprzez optyczne wymknięcie.
Kępy nadmorskiej trawy mają nadawać lokalny charakter. Dodatkowo poprzez swoją delikatność, budować przyjemny nastrój we wnętrzu zurbanizowanym, a poprzez kołysanie na wietrze odwoływać się do aspektu ideologii projektu odnoszącego się do ruchu, przemijania i osi czasu.
Droga do wolności, projekt konkursowy
Projekt: Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak (Jerzy Wowczak, Agnieszka Sanecka)
