Centrum Architektury w połowie listopada wyda po raz pierwszy po polsku przełomową książkę Jane Jacobs, publicystki i prekursorki miejskiego aktywizmu, bacznej obserwatorki sposobów funkcjonowania miast, autorki takich pojęć, jak oczy ulicy czy uliczny balet. Książka to ognista polemika z myślą Le Corbusiera i praktyką modernistycznego planowania miast. Premiera Śmierci i życia wielkich miast Ameryki m. in. z udziałem Roberty Brandes Gratz, amerykańskiej badaczki i urbanistki, odbędzie się 19 listopada w Warszawie i 22 listopada w Krakowie.
Jane Jacobs była dziennikarką (redaktorką magazynu Architectural Forum), pasjonatką architektury i miejskiego życia, a jednocześnie oburzoną obywatelką Nowego Jorku, która na własnej skórze odczuwała skutki arogancji i megalomanii władz miasta, urbanistów i deweloperów. Wskutek ich decyzji jej ukochana dzielnica Greenwich Village miała zostać przecięta autostradą Lower Manhattan Expressway, setki budynków wyburzone, a ich mieszkańcy przesiedleni. Jane pomogła zablokować szkodliwą inwestycję, a jej wysiłki na rzecz powstrzymania budowy tras przelotowych przez Manhattan i zachowania lokalnego charakteru dzielnic dały impuls do rozwoju miejskiego aktywizmu i przyczyniły się do zakończenia wszechwładzy Roberta Mosesa – urzędnika miejskiego, który zgromadził ogromne wpływy, pozwalające mu kształtować przestrzeń Nowego Jorku według własnego uznania.
Z gniewu i zaangażowania Jane Jacobs zrodziła się gniewna i zaangażowana książka – Śmierć i życie wielkich miast Ameryki. Moses zareagował na książkę alergicznie:
Zwracam książkę, którą mi przysłałaś. Pomijając fakt, że jest napisana bez namysłu, jest również paszkwilem… Spróbuj sprzedać ten szmelc komuś innemu. Z poważaniem, Robert Moses.
Opublikowany w 1961 roku tekst okazał się jednym z najważniejszych dzieł o architekturze i mieście, które opublikowano w XX wieku. Ukazało się już po francusku, niemiecku, hiszpańsku, czesku, hebrajsku, turecku i w innych językach. Dziś Centrum Architektury zaprasza do lektury pierwszego polskiego wydania klasycznej książki.
Polskie wydanie poprzedzone jest wstępem wieloletniego współpracownika i wydawcy książek Jane Jacobs – Jasona Epsteina oraz posłowiem napisanym przez socjologa Kacpra Pobłockiego. Okładkę i szatę graficzną zaprojektował Kuba Sowiński (Biuro Szeryfy).
Książka i jej kontekst. W latach 50. miasta USA stały na skraju katastrofy – biała klasa średnia wynosiła się na przedmieścia, pozostawiając śródmieścia biedocie żyjącej w cieniu wspaniałych wieżowców. Metropolie dusiły się od samochodów, drobny handel i życie kulturalne obumierały, dramatycznie rosła przestępczość, a segregacja rasowa była na porządku dziennym. Jane Jacobs postanowiła zbadać przyczyny tych miejskich plag i zaproponować recepty na wyjście z kryzysu: przywrócenie życia ulicom, odrodzenie przedsiębiorczości i życia społecznego, zapewnienie bezpieczeństwa, tanich i dobrych mieszkań, właściwej równowagi między potrzebami kierowców i innych uczestników ruchu. Jej marzeniem było miasto, które dzięki wewnętrznej sile może samo się regenerować i stawiać czoła kryzysom.
Książka była pierwszą głośną salwą w wojnie z modernistyczną urbanistyką, z dominacją blokowisk i centrów handlowych, parkingów i tras szybkiego ruchu. To żarliwa polemika z ideami Le Corbusiera czy koncepcją miasta ogrodu, z wszechwładnymi urzędnikami i wielkimi deweloperami; to wołanie do architektów i urbanistów o zdrowy rozsądek i powrót na ziemię, bliżej realnych problemów. Oprócz błyskotliwych obserwacji z Nowego Jorku (słynna scena ulicznego baletu na Hudson Street), Bostonu, Filadelfii, Pittsburgha, San Francisco czy Los Angeles, autorka przedstawia konkretne rozwiązania sprzyjające naturalnemu i harmonijnemu rozwojowi miast i ich mieszkańców. To książka o degeneracji i regeneracji miast.
Jane Jacobs:
Ta książka to atak na obowiązujące metody planowania i przebudowywania miast. […] To właśnie z miast urbanistyka powinna czerpać naukę i w odniesieniu do nich formułować i weryfikować swoje założenia. Jednak praktycy i nauczyciele tej dyscypliny (jeśli można ją tak nazwać) nie biorą pod uwagę wniosków płynących z realnych sukcesów i porażek, nie zastanawiają się, dlaczego zmiana na lepsze przychodzi czasem zupełnie nieoczekiwanie. Ich myślenie o wielkim mieście rządzi się natomiast zasadami wyprowadzonymi z obserwacji działania i wyglądu miasteczek, przedmieść, sanatoriów dla gruźlików, terenów wystawowych i miast marzeń – wszystkiego oprócz prawdziwych miast.
Jane Jacobs. Śmierć i życie wielkich miast Ameryki
Tłumaczenie: Łukasz Mojsak
Wstęp: Jason Epstein
Tłumaczenie wstępu Jasona Epsteina: Anna Wójcik
Posłowie: Kacper Pobłocki
Opracowanie graficzne, skład i łamanie: Biuro Szeryfy
Publikacja jest częścią serii Fundamenty, w której Centrum Architektury przedstawia klasyczne książki o architekturze, niedostępne dotąd na polskim rynku lub od dawna niewznawiane.
Spotkania promocyjne
19 listopada 2014 r., godz. 18.30
Dm Towarowy Braci Jabłkowskich, ul. Bracka 25
Warszawa
22 listopada 2014 r., godz. 18.00
Forum Przestrzenie, ul. Marii Konopnickiej 28
Kraków
