Arthur Cravan stwierdził, że „pierwszym warunkiem zostania artystą jest umiejętność pływania”. Ów zamach przeciwko kolegom-artystom Cravan zapisał wielkimi literami na ścianie, sam zaś prawdopodobnie utonął w 1918 roku, starając się dostać na pokładzie żaglówki na drugą stronę Zatoki Meksykańskiej, dalej do Buenos Aires. W 1975 roku Bas Jan Ader wyruszył w ramach projektu „In Search of the Miraculous” w samotną podróż przez Atlantyk, po czym również zniknął bez śladu. Jakiś czas później odnaleziono jedynie jego małą łódkę. W 1973 roku Chris Burden wyprawił się kajakiem przez Zatokę Meksykańską, gdzie spędził w całkowitej samotności jedenaście dni. Tymczasem Lee Lozano ograniczyła własne imię i nazwisko do litery „E”.
Basa Jana Adera (1942–1975), Chrisa Burdena (1946–2015), Arthura Cravana (1887–1918) i Lee Lozano (1930–1999) połączyły różnorodne strategie i motywacje przerwania, zaprzestania działalności artystycznej. Ta czwórka wskazuje na modele tragicznie wyczerpanej wizji sztuki i roli artysty, której byli tak dogłębnie oddani, że swym gestem ostatniego pożegnania nadali jej końcową formę. Wątpliwości co do własnej roli jako artystów wyartykułowane zostały (przynajmniej w niektórych przypadkach) w ich ostatnich pracach i symbolicznych gestach. Celem tytułowych gestów było negocjowanie indywidualnych możliwości wyrazu w ramach określonych warunków społecznych, które wszyscy czworo w nierzadko agresywny sposób krytykowali, wykazując się przy tym głęboką przenikliwością i niewielką skłonnością do kompromisu. W przypadku Lozano i Cravana skutkowało to porzuceniem świata sztuki, Burden nie zdecydował się na ten krok, Ader zaś prawdopodobnie zmarł, realizując swój ostatni projekt. Melancholijny i egzystencjalny ton wystawy sprawia, że zmagania artystów z własną tożsamością i perspektywami na przyszłość zyskują wyraźniejszą formę. Wskazuje też na to, że modele tożsamości artystycznej, mające swe korzenie w romantyzmie, stały się na przestrzeni XX wieku bardzo kruche, a w końcu nawet nieaktualne.
Wystawa Gesty znikania skupia się na ostentacyjnym i performatywnym aspekcie wycofania z twórczości artystycznej, na momencie opuszczenia pola sztuki, odmowy udziału w życiu artystycznym. Wskazuje na ten moment w praktyce, kiedy sceptycyzm artystów dotyczący społecznych i politycznych możliwości sztuki sięgnął zenitu. Gesty znikania kryją w sobie emancypacyjny model roli i zachowania artysty, wiarę w to, że działalność indywidualnego twórcy może w określonych warunkach społecznych wywierać trwały i znaczący wpływ. Czworo bohaterów tej wystawy wyciągnęło odmienne wnioski ze wspólnego im doświadczenia stracenia z oczu horyzontu, którego daremnie starali się dosięgnąć. Tym, co ich łączyło, była podjęta decyzja, aby wykonać gest, poprzez który byli w stanie wyartykułować swą gasnącą wiarę w rolę artysty.
Prezentacja jest drugą odsłoną historycznej wystawy Kunst Verlassen I przygotowanej i kuratorowanej przez Alexandra Kocha w 2002 roku w Galerii Akademii Sztuki w Lipsku. Od tego momentu wystawa znalazła swoją kontynuację jedynie w postaci artykułów i wykładów kuratora opublikowanych w biuletynie „General Strike” (2011). W 2015 roku dwie instytucje zaprosiły Kocha do odtworzenia oryginalnego projektu w formie drobiazgowej rekonstrukcji, dziejącej się równolegle w Kunsthall w Bergen oraz w krakowskim Bunkrze Sztuki. W warstwie kuratorskiej metodologii wystawa została oparta przede wszystkim na źródłach oryginalnych i zbudowana z wydruków cyfrowych, kserokopii, tekstów i materiałów graficznych. Nie pozostawiając wątpliwości co do swej sztucznej natury jako skonstruowanej narracji dotyczącej granic sztuki współczesnej, prezentacja ta stanowiła kuratorskie odtworzenie nieobecnych prac i dokumentów. Przemawiała językiem kuratora-narratora, którego działanie polegało raczej na przeniesieniu formy literackiej do galerii niż na aranżowaniu dzieł sztuki. Pomimo formalnie surowej formy ekspozycji wystawa stanowiła właściwie melancholijny tekst, który pokrywał cztery ściany i wiązał czworo bohaterów powracającą metaforą, pewnego rodzaju refrenem – obrazem podróży przez ocean, dryfowania na łasce żywiołów, wyruszania w morze i nie docierania nigdy do celu.
Kurator: Alexander Koch
Projekt: Till Gathmann
Współpraca: Kunsthall Bergen
Wystawa pod patronatem O.pl.
Gesty znikania
Od 5 lipca do 6 września 2015 r.
Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki
pl. Szczepański 3a, Kraków
