„Ja ci do tego filmu dam moją muzykę. Wiem już nawet, którą” – powiedział Krzysztof Penderecki do Andrzeja Wajdy w 2006 roku, na kilka tygodni przed rozpoczęciem zdjęć do Katynia. W filmie ostatecznie zagrało kilka utworów mistrza, w tym fragmenty II i III Symfonii. I właśnie te fragmenty oraz kompozycje Pendereckiego do innych arcydzieł światowego kina, takich jak Lśnienie Stanley’a Kubricka, Wyspa tajemnic Martina Scorsese czy Egzorcysta Williama Friedkina – zainaugurują 11. Festiwal Muzyki Filmowej w Krakowie.
Przygoda Krzysztofa Pendereckiego z kinem rozpoczęła się i zakończyła w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Młody kompozytor zaczął od ilustrowania dokumentów (Koncert wawelski z 1960 roku) oraz animacji (Spotkanie z Bazyliszkiem – animacja komiksu o Popielu i myszach czy Wycieczka w kosmos wg scenariusza Stanisława Lema, z 1961 roku), by w połowie dekady spróbować swych sił w pełnometrażowych fabułach Wojciecha Jerzego Hasa: zrealizowanym na podstawie powieści Jana Potockiego Rękopisie znalezionym w Saragossie (1964) i Szyfrach (1966), wg opowiadania Andrzeja Kijowskiego. W Rękopisie postawił przede wszystkim na muzykę elektroakustyczną, która wówczas była przedmiotem jego fascynacji, zestawiając ją z bogatą, pełną barokowego przepychu stylizacją muzyczną. W Szyfrach z kolei zrezygnował z eksperymentów elektroakustycznych, na rzecz muzyki tradycyjnej zmieszanej z elementami jazzu. Ścieżka dźwiękowa pełniła w tym filmie rolę swoistego tłumacza, którego zadaniem było przełożenie wojennych przeżyć głównego bohatera na język emocji, zrozumiały dla szerokiej publiczności. Tę estetykę przejęli wkrótce kolejni polscy kompozytorzy związani z dziesiątą muzą, jak Zygmunt Konieczny czy Wojciech Kilar.
W drugiej połowie lat sześćdziesiątych Penderecki wycofał się z kina, obawiając się „zaszufladkowania jako kompozytora wyłącznie filmowego” – jak wyznał po latach. Pomimo tego lista jego ścieżek dźwiękowych zawiera obecnie prawie pięćdziesiąt tytułów, wśród których dominują filmy wykorzystujące muzykę autonomiczną mistrza. „Powstało wiele takich produkcji, w których zagrała muzyka nieskomponowana na potrzeby kina. Chcemy pokazać ten fascynujący paradoks, który funkcjonuje w kulturze od tak wielu lat” – mówi Robert Piaskowski, dyrektor artystyczny FMF.
Uroczyste koncerty Penderecki2Cinema otworzą 11. Festiwal Muzyki Filmowej w dwóch polskich miastach, najpierw 29 maja w Katowicach – w sali koncertowej NOSPR, a następnie dzień później 30 maja w Krakowie – w Centrum Kongresowym ICE Kraków. Usłyszymy kompozycje napisane niezależnie od obrazu, a jednak współgrające z nim w sposób doskonały, takie jak Tren ofiarom Hiroszimy na 52 instrumenty smyczkowe, Polimorfia na 48 instrumentów smyczkowych, pierwsza część II Symfonii Wigilijnej, Passacaglia – Allegro z III Symfonii. Na ekranie pojawią się kadry z seriali i filmów, w których zagrała muzyka Pendereckiego: będzie m.in. Katyń, Lśnienie, Egzorcysta, Tajemnicza wyspa, Demon, Twin Peaks i Inland Empire. Na estradzie wystąpi Narodowa Orkiestra Polskiego Radia, pod batutą belgijskiego dyrygenta, sir Dirka Brossé. Wśród publiczności – sam mistrz, który przyjął zaproszenie na 11. Festiwal Muzyki Filmowej w Krakowie.
Muzykę Krzysztofa Pendereckiego poprzedzą utwory mistrzów europejskiego i amerykańskiego kina, niekoniecznie związane z ekranem. Rozpocznie Michael Nyman, suitą filmową z nagrodzonego trzema Oscarami dramatu Fortepian w reżyserii Jane Campion oraz III Kwartetem smyczkowym – w dokonanej przez kompozytora aranżacji na orkiestrę smyczkową. Kwartet został napisany niezależnie od obrazu filmowego, jednak w pewien sposób jest on również powiązany z kinem – są to wariacje na temat hipnotyzującej ścieżki dźwiękowej Nymana do Out of the Ruins – dokumentu BBC o trzęsieniu ziemi w Armenii, w 1988 roku. Podczas gali w katowickiej siedzibie NOSPR brytyjski minimalista odbierze prestiżowe wyróżnienie FMF: nagrodę im. Wojciecha Kilara, ustanowioną przez prezydentów Krakowa i Katowic i przyznawaną twórcom, którzy – wzorem jej patrona – dbają o etos kompozytorski, oryginalność języka muzycznego i rangę muzyki pisanej dla kina. Rada merytoryczna nagrody Kilara wyróżniła Nymana za umiejętność tworzenia muzycznych metafor, dzięki którym widz może czytać między wierszami oraz za oryginalność muzyki filmowej zarówno powiązanej z fabułą, jak i przeciwstawiającej się obrazowi i odkrywającej znaczenia i sensy niewidoczne na ekranie i nie ujęte w dialogu.
Zakończenie pierwszej części tego wydarzenia uświetni światowa premiera Koncertu na trąbkę i orkiestrę smyczkową autorstwa amerykańskiego kompozytora i trębacza, laureata Oscara oraz pierwszego w historii zdobywcy nagrody im. Wojciecha Kilara – Elliota Goldenthala (w partii solowej wystąpi norweska mistrzyni trąbki, Tine Thing Helseth). Pomysł skomponowania Koncertu zrodził się z pragnienia upamiętnienia postaci Tadeusza Kościuszki, jako bohatera najpełniej odzwierciedlającego i symbolizującego relacje pomiędzy Polską a Stanami Zjednoczonymi. Goldenthal czuje się silnie związany z Polską i Festiwalem Muzyki Filmowej w Krakowie, któremu – jak wspomina – zawdzięcza „artystyczny renesans swojej twórczości”. Koncert na trąbkę i orkiestrę, zgodnie z jego intencją, jest pewnego rodzaju hołdem złożonym polskiej kulturze i jednocześnie akcentem wzbogacającym obchody stulecia niepodległości naszego kraju.
Krakowski koncert Penderecki2Cinema jest częścią obchodów jubileuszu 85. urodzin Krzysztofa Pendereckiego, organizowanych przez Miasto Kraków.
11. Festiwal Muzyki Filmowej w Krakowie
Organizatorzy: Miasto Kraków, Krakowskie Biuro Festiwalowe, RMF Classic
Od 29 maja do 5 czerwca 2018 roku
