Do 17 sierpnia 2008 r. w Muzeum Sztuki w Łodzi można oglądać wystawę Poza zasadą rzeczywistości. Wystawa jest trzecim i ostatnim ze Szkiców do Kolekcji Sztuki XX i XXI wieku. Cykl ten stanowi zapowiedź stałej ekspozycji, która zostanie udostępniona publiczności w październiku tego roku w przestrzeniach ms2.
W szkicach prezentowane są zbiory Muzeum w odniesieniu do trzech kluczowych dla historii sztuki dwudziestowiecznej i współczesnej kwestii: relacji dzieł sztuki ze sferą publiczną, formy jako aktywnego elementu kształtowania znaczenia oraz roli sztuki w przepracowywaniu przeżyć psychicznych.
Szkic 3 stanowi próbę ujęcia Kolekcji w perspektywie psychoanalitycznej. Konstruując psychoanalityczne ujęcie, autorzy wystawy odwołują się przede wszystkim do myśli Sigmunda Freuda, jak również do niektórych koncepcji jego wybitnych i samodzielnych kontynuatorów: Melanie Klein, Donalda W. Winnicotta oraz Jacquesa Lacana. Sam tytuł Szkicu 3, stanowiąc parafrazę tytułu tyleż słynnego, co niejednoznacznego tekstu Freuda Poza zasadą rozkoszy, wskazuje na miejsce, w którym lokuje się sztuka jako szczególnie ważki wytwór fantazji.
Poza zasadą rzeczywistości jest próbą stworzenia tego, co za Lacanem można by nazwać doświadczeniem psychoanalitycznym. Wystawa konfrontuje odbiorcę z tego rodzaju doznaniem w dwojaki sposób. W jednej części prezentowane są dzieła podejmujące kwestie, które jednocześnie stanowią ważniejsze zagadnienia dyskutowane przez psychoanalizę, m.in. różnica płciowa, miłość i pożądanie, kompleks Edypa czy narcyzm. Natomiast w drugiej części, dzieła poddane zostają, odkrytym przez Freuda, mechanizmom tworzenia się marzenia sennego, tak aby przejawiać się mogło działanie procesów nieświadomych, stanowiących istotną część aktywności psychicznej.
W żadnej z części ekspozycji dzieła sztuki nie są używane dla prostej ilustracji dyskursu psychoanalizy. Poza zasadą rzeczywistości otwiera przestrzeń dialogu między tymi dwiema dziedzinami. W dialogu tym sztuka ujawnia swoje własne mechanizmy przepracowywania jednostkowych i zbiorowych przeżyć.
