Muzeum Historii Polski we współpracy z Imperial War Museum i Filmoteką Narodową już po raz trzeci organizuje w Londynie autorski przegląd filmowy Polish Paths to Freedom. Główną intencją projektu jest zapoznanie brytyjskiego odbiorcy z historią Polski XX wieku. Historię organizatorzy pokazują poprzez prezentację polskich filmów fabularnych i dokumentalnych.
W trakcie pierwszej części projektu zatytułowanej First to Fight, która odbyła się w Londynie jesienią 2007 prezentowane były filmy opowiadające o wydarzeniach związanych z udziałem Polski w II wojnie światowej. Towarzyszyły im liczne filmy archiwalne ze zbiorów własnych Imperial War Museum. Część druga Behind the Iron Curtain/Za żelazną kurtyną, prezentowana wiosną 2008, pokazywała okres 1944 – 1970. Trzecia część Sparks of Hope/Iskry Nadziei będzie trwała od 1 czerwca do połowy lipca 2009. Pokazanych zostanie 20 filmów dokumentalnych i fabularnych powstałych w przeciągu ostatnich 30 lat, m.in. Człowiek z żelaza, Gry uliczne, Rozmowy kontrolowane, Zabić księdza czy Trzech kumpli.
Słynne dwa filmy Andrzeja Wajdy (Człowiek z marmuru i Człowiek z żelaza) tworzą epopeję dwu pokoleń walczących o godność i prawa człowieka w PRL-u. Krwawo stłumione rozruchy antykomunistyczne w Poznaniu w 1956 roku są tematem filmu Filipa Bajona. O strajkach w roku 1980, które doprowadziły do powstania Solidarności, opowiada film dokumentalny (Robotnicy ’80). Stan wojenny, który miał zdławić Solidarność przedstawiony jest dramatycznie – od strony krwawej pacyfikacji strajku w kopalni Wujek (Śmierć jak kromka chleba) i humorystycznie – w komedii Sylwestra Chęcińskiego pt. Rozmowy kontrolowane. Ostatni dzwonek to z kolei obraz znakomicie przybliżający atmosferę buntu i represji panującą w szkołach podczas stanu wojennego. Program niniejszy zawiera także kilka filmów dokumentalnych i paradokumentalnych Krzysztofa Kieślowskiego, który docierał z kamerą do fabryk, najdotkliwiej obnażając antyspołeczny charakter socjalistycznego państwa. Volker Schloendorff w Strajk, Die Heldin von Danzig jest jedynym zagranicznym twórcą, który podjął próbę opowieści o wydarzeniach w Stoczni Gdańskiej. Trzech kumpli Ewy Stankiewicz i Anny Ferens oraz Gry uliczne Krzysztofa Krauzego pokazują, że 20 lat po zmianie systemu wciąż nie możemy uporać się z rozliczeniem osób odpowiedzialnych za komunistyczne zbrodnie.
Program przeglądu:
Poznań 56, 1996, 106 min., reż. Filip Bajon
Filip Bajon jako dziewięcioletni chłopiec był świadkiem rozruchów poznańskich i budując swą filmową opowieść odwołał się do własnej pamięci. W jego filmie nie ma linearnej akcji, a poszczególne sceny zamiast przyczynowo-skutkowego ciągu tworzą chaotyczną mozaikę gwałtownego dziania się. Rewolucyjny mechanizm napędza się samoistnie, unosząc kolejnych bohaterów, zaskoczonych tym, co sami sprowokowali, a filmowy widz poddaje się chaotycznej logice wydarzeń, jak gdyby sam w nich uczestniczył.
Fabryka, (The Factory) 1970, 17 min., reż. Krzysztof Kieślowski
Relacja z narad produkcyjnych w ursuskiej fabryce traktorów skontrastowana z realiami panujących tu warunków pracy przedstawia rzeczywisty obraz funkcjonowania przedsiębiorstwa w realiach gospodarki socjalistycznej, daleki od oficjalnej propagandy sukcesu.
Szpital, (The Hospital) 1976, 20 min., realizacja: Krzysztof Kieślowski
Kamera filmowa towarzyszy zespołowi lekarzy I Oddziału Chirurgii Urazowej szpitala przy ulicy Barskiej w Warszawie. W efekcie widz ogląda niezwykłą relację z 31-godzinnego dyżuru, ukazującą szpitalną rzeczywistość socjalistycznej Polski lat 70. Personel medyczny zmaga się z wieloma problemami. Nie działają kontakty elektryczne, brakuje środków opatrunkowych, specjalistycznego sprzętu, a także zwykłych narzędzi chirurgicznych, które trzeba zastępować prymitywnymi urządzeniami.
Dworzec, (The Railway Station) 1980, 14 min., realizacja: Krzysztof Kieślowski
Warszawski Dworzec Centralny – sztandarowa inwestycja lat 70. oglądana przekornym okiem dokumentalisty. Nowoczesny system telewizyjnego monitoringu peronów i korytarzy dworca przywodzi na myśl metody kontroli społeczeństwa typowe dla ustroju totalitarnego.
Urząd, (The Office) 1966, 6 min., scenariusz i realizacja: Krzysztof Kieślowski
Film nakręcony ukrytą kamerą przy okienku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Satyra na biurokrację i urzędniczą bezduszność. Oryginalny dźwięk pełni funkcję dramatyczną na równi z obrazem filmowym.
Krótki dzień pracy, (A Short Working Day) 1981, 73 min., reż. Krzysztof Kieślowski
Film opowiada o protestach robotniczych w Radomiu z czerwca 1976 roku z punktu widzenia lokalnego dygnitarza komunistycznego, łącząc w sobie archiwalne materiały dokumentalne z fabularyzowaną rekonstrukcją zdarzeń. 25 czerwca 1976, nazajutrz po przemówieniu premiera, w którym zapowiedział on podwyżkę cen mięsa i jego przetworów średnio o 69 procent rozpoczęły się niepokoje w radomskich zakładach metalowych. Najpierw ludzie wyszli na dziedziniec, potem przed bramę fabryki. Wkrótce ruszyli w kierunku gmachu komitetu wojewódzkiego partii. Film przedstawia rozterki partyjnego dygnitarza, który chcąc uspokoić wzburzonych robotników rozpoczyna konsultacje z centralą w Warszawie i negocjacje z demonstrantami. Sytuacja zaczyna się jednak wymykać spod kontroli. Wzburzony tłum szaleje na ulicach. Do akcji wkracza milicja brutalnie rozpędzając demonstrację i dokonując aresztowań. Zaczyna się bicie zatrzymanych.
Człowiek z marmuru (The Man of Marble), 1976, 153 min., reż. Andrzej Wajda
Jeden z najwybitniejszych polskich filmów, w którym po raz pierwszy dochodzi do rozrachunku ze stalinowskim okresem błędów i wypaczeń. Antysystemowy ładunek zawarty w tym utworze, w pewnym sensie proroczo zapowiadał powstanie Solidarności. Legendarna rola Krystyny Jandy otwierająca jej wielką aktorską karierę.
Człowiek z żelaza, (The Man of Iron), 1981, 147 min. reż. Andrzej Wajda
Fabuła filmu jest kontynuacją losów rodziny Birkutów. Syn Mateusza Birkuta, Maciek Tomczyk, jest robotnikiem w stoczni gdańskiej. Jest także aktywnym działaczem komitetu strajkowego. Dziennikarz radiowy Winkel otrzymuje polecenie zrealizowania reportażu kompromitującego Tomczyka. Aby uzyskać przepustkę na teren stoczni, Winkel odwiedza rodzinę działaczki związkowej Wiesławy Hulewicz. Dowiaduje się o małżeństwie Agnieszki, która w roku 1976 robiła film o Birkucie, z Maćkiem Tomczykiem. Teraz Agnieszka osadzona jest w areszcie za popieranie strajku. Dzięki znajomościom w milicji Winkel uzyskuje widzenie z nią. Dziewczyna opowiada dziennikarzowi historię swej znajomości i małżeństwa z Birkutem.
Robotnicy ’80, (Workers 1980) 1980, 94 min., reż. Michał Bukojemski
Dokument zrealizowany podczas strajków w stoczni im. Lenina w Gdańsku w sierpniu 1980 przez grupę dokumentalistów z Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie. Robotnicy ‘80 to relacja z przebiegu akcji strajkowej i negocjacji Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z przedstawicielami Komisji Rządowej.
Strajk (Strajk. Die Heldin von Danzig), 2006, 104′ min., reż. Volker Schlöndorff
Poruszająca opowieść o prostej kobiecie, która z entuzjastycznej przodownicy pracy pod wpływem krytycznej obserwacji rzeczywistości staje się liderką robotniczej opozycji. Scenariusz wzorowany na autentycznej postaci, Annie Walentynowicz, działaczce nielegalnych związków zawodowych na Wybrzeżu w latach 70. i legendarnej przywódczyni strajków sierpniowych w 1980.
Śmierć jak kromka chleba, (Death as a Slice of Bread) 1994, 116′ min., scenariusz i reżyseria Kazimierz Kutz
Film Kazimierza Kutza jest elegijnym hołdem dla samotnej grupy górników, którzy w grudniu 1981 nie dali się zastraszyć policyjno-wojskowej machinie i podjęli walkę do końca. Strajk w kopalni Wujek kosztował kilkanaście ofiar śmiertelnych, bowiem oddziały milicji szturmujące kopalnię użyły ostrej amunicji. Dopiero teraz, po dwudziestu latach demokratycznej Polski udało się osądzić tych, którzy strzelali, nie ukarano jednak tych, którzy wydawali im rozkazy.
Zabić księdza (To Kill a Priest), 1988, 115 min., reż. Agnieszka Holland
W czasie stanu wojennego w tajemniczych okolicznościach zginęło kilkunastu księży zaangażowanych w działalność opozycyjną. Najgłośniejszym morderstwem było zabójstwo księdza Jerzego Popiełuszki w 1984, jedyne w którym schwytano i osądzono bezpośrednich sprawców, funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Zrealizowany we Francji Zabić księdza to film inspirowany morderstwem na Popiełuszce, ale nie będący fabularyzowaną rekonstrukcją autentycznych wydarzeń. Agnieszka Holland starała się zrozumieć psychologię zabójcy i ofiary, a także zarysować – poprzez te dwie wyraziste postaci – głęboki konflikt polityczny, który w latach stanu wojennego podzielił władzę i polskie społeczeństwo.
Ostatni dzwonek, (The Last Schoolbell) 1989, 107 min., reż. Magdalena Łazarkiewicz
Ostatni dzwonek jest udanym portretem inteligenckiej młodzieży, dorastającej w okresie stanu wojennego – obumierającego, ale wciąż opresyjnego i autorytarnego systemu komunistycznego. Pokazuje typowe dla tamtych czasów postawy społeczne – od patriotycznej egzaltacji do tchórzostwa i serwilizmu.
Rozmowy kontrolowane, (Calls Controlled) 1991, 93 min., reżyseria: Sylwester Chęciński
Zwariowana komedia o stanie wojennym, która weszła na ekrany kin niemal dokładnie w dziesiątą rocznicę jego ogłoszenia. Autorzy filmu postanowili rozśmieszyć widzów tym, co jeszcze do niedawna budziło grozę, wykpili martyrologiczne stereotypy i obśmiali nie tylko sprawców stanu wojennego, ale i bojowników opozycji pławiących się w swojej bohaterskości.
Ucieczka z kina Wolność, (Escape from the Liberty Cinema) 1990, 87 min., scenariusz i reżyseria: Wojciech Marczewski
Film Marczewskiego, pełen śmiałych metafor i wizjonerskich scen stał się paraboliczną przypowieścią o ludzkiej potrzebie wolności w świecie permanentnego zniewolenia. W jakimś sensie stanowi alegoryczne podsumowanie lat 80. w Polsce. Kluczowym obrazem filmu jest scena podczas seansu filmowego, w której bohaterowie wyświetlanego filmu buntują się i nie chcą dalej grać swych fałszywych, i głupich ról. Grany przez Gajosa cenzor przekracza granicę ekranu, wchodzi do wnętrza filmu i przyłącza się do buntowników…
Gry uliczne, (Street Games) 1996, 100 min., reż. Krzysztof Krauze
Film Krauzego to próba opowiedzenia dynamicznym językiem kina akcji o trudnym problemie rozliczania się w Polsce z przeszłością. Krauzemu udało się pokazać bolesne zjawisko rosnącego dystansu między dawnymi opozycjonistami a nowym pokoleniem, a także opisać zadziwiającą lojalność i solidarność panujące dzisiaj bez względu na wiek w obozie morderców i ich sojuszników.
Trzech kumpli, 2008, 111 min., scenariusz i reżyseria: Ewa Stankiewicz, Anna Ferens
Co wydarzyło się w nocy z 6 na 7 maja 1977 roku? Fabularyzowane rekonstrukcje z przeszłości przeplatają się z dokumentalną relacją z ostatnich lat, gdy przez przypadek wyszło na jaw, że Leszek Maleszka, jeden z trójki przyjaciół a dziś wpływowy dziennikarz, przez cały okres ich przyjaźni był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa. Autorki filmu przedzierają się przez gąszcz kłamstw, wykluczających się relacji, docierają do nigdy nie przesłuchiwanych osób oraz kilkunastu byłych funkcjonariuszy SB, którzy pozostają dziś całkowicie bezkarni, a co znamienne, pewni tej bezkarności i aroganccy wobec swych byłych ofiar. Kto kłamie? Widz musi rozstrzygnąć sam. Film, który wywołał w Polsce wielką debatę nad odpowiedzialnością za komunistyczne zbrodnie.
Organizatorzy: Muzeum Historii Polski w Warszawie i Imperial War Museum in London
Współorganizatorzy: Filmoteka Narodowa, Narodowe Centrum Kultury, PISF.
Partnerzy: Instytut Kultury Polskiej w Londynie, Ambasada Rzeczpospolitej Polskiej w Londynie
