XIII Festiwal Szekspirowski

Życie jest tylko przechodnim półcieniem, nędznym aktorem, który swą rolę przez parę godzin wygrawszy na scenie, w nicość popada – powieścią idioty, głośną, wrzaskliwą, a nic nie znaczącą. Nazwisko autora tych słów (w przekładzie Stanisława Barańczaka) nosi jeden z największych festiwali teatralnych w Polsce, który odbywać się będzie już niedługo w Trójmieście. XIII Festiwal Szekspirowski w roku 2009 zaprezentować ma więcej spektakli w wykonaniu gwiazd współczesnego teatru niż w latach poprzednich. Towarzyszyć mu będzie bogata oferta warsztatów oraz imprez artystycznych.

Festiwal Szekspirowski jest międzynarodową imprezą teatralną organizowaną co roku w pierwszym tygodniu sierpnia na terenie Trójmiasta. Na festiwalowych scenach zaprezentowało się do tej pory ponad 70 zespołów teatralnych z 30 krajów. Celem festiwalu jest nie tylko prezentacja i popularyzacja dorobku wielkiego brytyjskiego dramaturga, ale również zainteresowanie szerokiej publiczności a szczególnie młodzieży, sztuką teatralną w jej różnorodnych formach. Przedstawieniom towarzyszą spotkania z reżyserami, aktorami, dramaturgami, oraz bogaty program edukacyjny pod nazwą Letnia Akademia Szekspirowska (warsztaty teatralne i artystyczne, wykłady, wystawy, seminaria). Tegoroczna edycja festiwalu to także okazja do wymiany doświadczeń i rozwoju profesjonalnej wiedzy dotyczącej nowych trendów w teatrze współczesnym wśród artystów, teoretyków i praktyków teatru z różnych krajów.

Wydarzeniem najbliższej edycji Festiwalu będzie spektakl legendarnej amerykańskiej The Wooster Group pod kierunkiem Elizabeth LeCompte. Grupa zaprezentuje Hamleta, który, wykorzystując możliwości współczesnych mediów, przywołuje klasyczny brodwayowski spektakl z 1964 roku. Tamto przedstawienie wyreżyserował John Gielgud, a tytułową rolę zagrał Richard Burton – dwaj najsławniejsi interpretatorzy Szekspira w owym czasie. Przedstawienie zostało zarejestrowane na żywo i przekształcone w film, który wyświetlano zaledwie przez dwa dni w 2000 kinach na terenie Stanów Zjednoczonych. Projekt, nazwany Teatrofilmem, miał na celu umożliwienie tysiącom widzów obejrzenie teatru na żywo – w tym samym czasie, tego samego dnia. TWG stara się odwrócić proces z lat 60. – zrekonstruować przedstawienie na podstawie fragmentów pochodzących z filmu, niczym archeolodzy dostrzegający nieprawdopodobną świątynie w ruinach. Zespół przywołuje ducha legendarnego spektaklu z 1964 roku, wpadając w swego rodzaju szaleństwo, celowo zamieniając własnego ducha na ducha innego.

Po raz kolejny organizatorzy będą gościć na Festiwalu jednego z najważniejszych twórców w historii XX – wiecznego teatru, Petera Brooka. W tym roku będzie można oglądać jego Warum, Warum – sceniczną refleksję rozbrzmiewającą słowami Meyerholda, Craiga, Dullina, Artauda i oczywiście Szekspira. Warum Warum to sztuka, w której zadaje się pytania i poszukuje na nie odpowiedzi. Jedna aktorka gra ze sobą i z publicznością, a w tle słychać muzyka grającego na tajemniczym instrumencie. Mały, intymny, lecz nade wszystko otwarty świat – to magiczna przestrzeń Brooka. Świat tworzony przy użyciu małej ilości światła i zaledwie kilku rekwizytów. Każdy przedmiot ma jednak znaczenie, jak połączone ze sobą ogniwa łańcucha.

Niemiecka Bremer Shakespeare Company przybędzie z Kupcem weneckim – opowieścią o ludziach uwikłanych w grę władzy i przemocy w otoczeniu multimedialnych projekcji oraz efektownej choreografii. Sztuka Szekspira staje się tu kryminałem gospodarczym, opowieścią o zemście, nienawiści i władzy z subiektywnego punktu widzenia kupca Antonia. Stosunki międzyludzkie to zależności przede wszystkim finansowe, dopiero potem jest miejsce na emocje i sentymenty, a czasem zwyczajnie ich brak w tej grze władzy, seksu, poddaństwa i przemocy. Reżyser demaskuje te mechanizmy bezlitośnie i z chirurgiczną precyzją, zaskakując jednocześnie bogactwem pomysłów, mnożeniem symboli oraz aluzjami do współczesnej gospodarki. Mroczna, ascetyczna wizja uzupełniona onirycznymi projekcjami multimedialnymi, odbijającymi jak lustra dusze postaci, nie pozwala o sobie zapomnieć.

Inne spojrzenie na Kupca pokaże Grupa Propeller z brytyjskiego The Watermill Theatre. Tu Wenecja dzięki zaskakującej scenografii stanie się męskim więzieniem, w którym między osadzonymi odbywa się pełna przemocy tragedia. Książę staje się naczelnikiem więzienia a Porcja i Nerissa to sfeminizowani mężczyźni – więźniowie. Nie ma miejsca dla kobiet w tym świecie, bo to jest męskie więzienie, przesycone dusznymi oparami testosteronu, rządzone przez brutalną i surową kulturę przemocy, gdzie uprzedzenia rasowe stają się prawem a sąd jest tylko jedną z więziennych gier. Jedną z nich jest także manipulacja transwestycką płcią, która wcale nie uwalnia od przemocy. Ginące w mroku cele zdają się być najniższym, przeludnionym kręgiem piekła. Wszystko to czyni Kupca sztuką dojmująco współczesną. Napięcia rasowe, kult pieniądza jako jedynej wartości i kiepsko skrywana polityka oparta na podziałach płciowych to przecież nie tylko problem zamkniętych enklaw, jakimi są więzienia, choć chcemy w to wierzyć.

Propelersi, jak z uzasadnioną dumą mówią o nich Brytyjczycy, przedstawią również Sen nocy letniej w zabawnej interpretacji na opak – od scenografii począwszy a na płci postaci skończywszy, co nie wyczerpuje repertuaru niespodzianek, jakie szykują brytyjscy artyści.

Ryszard III, koprodukcja Węgierskiego Teatru Cluj z Rumunii i Gyulai Várshínház z Węgier, to Szekspirowska refleksja nad mechanizmami władzy ubrana w surrealistyczną szatę. Postaci bawią się nowoczesną elektroniką poruszając się w upiornej przestrzeni przypominającej gabinet figur woskowych, pełnej ludzkich głów i dziwadeł- resztek tych, którzy weszli w zbyt bliski romans z władzą, dawnych królów zabitych najprawdopodobniej przez swe rodziny. Jak w takiej scenerii wydobyć z postaci Ryszarda człowieka? Jak pokazać bestię w sposób subtelny, przekonujący i autentyczny? I jeszcze zrobić to tak, że śmiejemy się z inteligentnego poczucia humoru potwora, skarlałego gnoma, szpiegującego wszystkich dookoła. W węgierskiej inscenizacji na pozór niemożliwe stało się faktem. Ryszard III szokuje, ale budzi też zainteresowanie i zmusza do myślenia. Owszem, główny bohater jest czarnym charakterem, ale czy cynicy i spekulanci którymi jest otoczony, nie zasługują równie dobrze na to miano? Czy są od niego lepsi? Na pewno nie są bardziej interesujący, bo Ryszard Zsolta Bogdána jest nie tylko zimny i okrutny, ale także wyrafinowany i zabawny, jakkolwiek strasznie by to nie zabrzmiało. Imponująca, rozbudowana refleksja nad krwawymi mechanizmami władzy i wątłą w starciu z nimi naturą człowieka.

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że tegoroczny Festiwal nie porzucając znamienitej tradycji 12 lat międzynarodowego święta Szekspira w Gdańsku, podąża z duchem nowoczesnych, multimedialnych trendów we współczesnej kulturze. Odpowiedzią na nie, a także wyrazem głębokiego zainteresowania wielopłaszczyznowym podejściem do Szekspira i teatru będą dwa pionierskie działania: Międzynarodowa konferencja poświęcona zjawisku przenikania się sztuk multimedialnych i teatru: Blending Media. Art in the theatre/ theatre in the arts oraz Międzynarodowy projekt: Beyond the stage – new trends in European Theatre przygotowany ze współorganizatorami z Wielkiej Brytanii i Węgier, dofinansowany przez Komisję Europejską z Programu Kultura 2007-2013.

Projekt Beyond the stage – new trends in European theatre – inicjatywa ta ma przede wszystkim  zaprezentować nowoczesne, interdyscyplinarne i multimedialne myślenie o sztuce scenicznej, oraz przyczynić się do pogłębienia i rozpowszechnienia wiedzy o teatrze, a także o zmianach, jakim podlega w świecie ponowoczesnym. Projekt ma połączyć we wspólnej pracy artystów i teoretyków teatru, myśl teoretyczną i praktykę twórczą.
Ma stać się pomostem dialogu między kulturami i platformą rozwoju współpracy międzynarodowego środowiska artystycznego.

Koordynatorem projektu jest Fundacja Theatrum Gedanense, a współorganizatorami są Teatr Gyulai Várszínház z Węgier, London Metropolitan University z Wielkiej Brytanii, oraz brytyjska grupa teatralna Parrabbola. W jego ramach odbędzie się szereg wydarzeń, w których będzie można uczestniczyć podczas XIII Festiwalu Szekspirowskiego.  Będą to: konferencja o multimedialności w teatrze: Blending Media. Art. In the Theatre/ Theatre In the Arts, spektakle z Wielkiej Brytanii, Węgier, Rumunii, Stanów Zjednoczonych i z Polski, szeroko zakrojony program edukacyjny, oraz instalacja teatralna inspirowana pokazami mody.

Konferencja Blending Media – pomysł na konferencję zrodził się w nowojorskiej Tate Modern, podczas wystawy o multimedialności, a właściwie w wyniku obserwacji i potrzeby omówienia nowych trendów w sztuce światowej. Dzięki temu do Gdańska zawita czołówka światowej klasy badaczy (m. in. Marvin Carlson, Eli Rozik, Patrice Pavis – to tylko trzy z kilkunastu nazwisk), by porozmawiać właśnie o multimedialności – zjawisku w równej mierze dotyczącym współczesnej sztuki, co teatru. Będzie to również świetna okazja do promowania Gdańska jako ośrodka prężnie rozwijającej się kultury.

Konferencja odbędzie się w dniach od 1 do 5 sierpnia 2009 roku  w Ratuszu Staromiejskim przy ul. Korzennej w Gdańsku. Fundacji Theatrum Gedanense i Gdańskiemu Teatrowi Szekspirowskiemu w charakterze partnerów organizacyjnych imprezy towarzyszyć będą Uniwersytet Gdański i Instytut Adama Mickiewicza. Gościem specjalnym konferencji będzie Elizabeth LeCompte, spotkanie z nią planowane jest 4 sierpnia 2009 roku.

Dzięki unijnemu wsparciu możliwe stało się rozszerzenie oferty spektakli w ramach Festiwalu Szekspirowskiego o produkcje w nowatorski i ciekawy sposób korzystającez elementów performansu. Dopełnieniem przeglądu różnorodności oblicz współczesnego teatru będzie prezentacja interaktywnego work-in-progress na podstawie Burzy w wykonaniu grupy Parrabbola, oraz premierowa produkcja dziecka Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego, zwanego też nie bez dumy najmniejszym teatrem świata, czyli Teatru w Oknie – Performans na dwa okna.

Oprócz konferencji i spektakli Gdański Teatr Szekspirowski w ramach projektu aktywizuje młodych. W czasie Festiwalu będzie można wybierać w bogactwie warsztatów. Planowanych jest aż 9 teatralnych (w tym multimedialne – Parrabboli i Macieja Szupicy z zakresu animacji poklatkowej), 2 taneczne (m.in. street dance’u), literacki, dziennikarski, fotograficzny i muralesu – prowadzony przez Iwonę Zając i zachęcający tytułem: Szekspir na różowo. Warsztatom towarzyszyć będą wystawy i pokazy prezentujące dokonania młodych twórców.

Kolejnym przedsięwzięciem edukacyjnym składającym się na projekt Beyond the stage będzie cykl otwartych wykładów w Nadbałtyckim Centrum Kultury. Poprowadzą je m. in. Prof. Małgorzata Sugiera (Uniwersytet Jagielloński, Kraków, wykład pt. Płeć Rozalindy – nowe lektury Jak Wam się podoba i Wieczoru Trzech Króli); Prof. Jerzy Sapiejewski (Amerykański Uniwersytet w Waszyngtonie, USA – pt. Muzyka a nastrój w teatrze – wykład połączony z koncertem); Prof. Jay Halio (Uniwersytet Delaware, USA – Kontrowersje wokół Szekspirowskiego Shylocka).

Nieodłącznym elementem każdego Festiwalu są również spotkania z reżyserami i aktorami. Tak będzie i tym razem – podyskutować z twórcami będzie można na gorąco – bezpośrednio po wybranych spektaklach (lista spotkań dostępna będzie w teatrach i materiałach promocyjnych imprezy).

Jednak projekt Beyond the stage to nie tylko wydarzenia w Polsce. Dzięki niemu Gdański Teatr Szekspirowski zaangażował się w promocję polskiej sztuki teatralnej za granicą: tegoroczny laureat Pierwszego Wyróżnienia XIII Festiwalu Szekspirowskiego – Poskromienie Złośnicy Teatru Wybrzeże z Gdańska zostanie zaprezentowany również na Festiwalu Szekspirowskim w Gyula na Węgrzech, wraz z More Than a Woman London Metropolitan Unversity, będącego partnerem projektu.

Obecna inicjatywa Fundacji Theatrum Gedanense jest kolejnym krokiem w budowie Sieci Festiwali Szekspirowskich, dzięki której wielonarodowe produkcje szekspirowskie będą mogły zawitać do wielu miast Europy, a co za tym idzie – znajdą się wśród nich także spektakle polskie, jak Hamlet Moniki Pęcikiewicz, uczestnik zeszłorocznej edycji gdańskiego Festiwalu, który będzie gościł w Bukareszcie, największym obecnie festiwalu szekspirowskim w Europie.

Reszta jest milczeniem. (W. Shakespeare)