Na początku XX w. wydawało się, że opera to jeden z reliktów umierającej na oczach współczesnych sztuki, krytykowanej za konwencjonalność, schematyczność, sztuczność. Wydawało się, że nie zniesie próby czasu w konfrontacji z bardziej nowoczesnymi dziedzinami sztuki. Tymczasem paradoksalnie opera przeżywa dziś zadziwiający renesans. Na najważniejsze przedstawienia operowe bilety wyprzedane bywają na miesiące przed premierami, a festiwale operowe przestały być tylko snobistycznym spotkaniem sfer.
Dziś najważniejsi twórcy, teatry i orkiestry rywalizują w autorskich odczytaniach dzieł dawnych mistrzów, tak opery dawnej, jak klasycystycznej i romantycznej, a zdobycze współczesnej reżyserii, osiągnięcia kina, nowoczesnych środków przekazu wprzęgnięte zostały w dzieła zakorzenione w tradycji inscenizacji prowadząc do ich znaczącego przewartościowania, uaktualnienia. Dziś opera konkuruje poważnie z kinem, teatrem współczesnym z koncertami popularnymi nie tracąc jednocześnie statusu sztuki wysokiej, wymagającej, intelektualnie bezkompromisowej. Część tych legendarnych produkcji pojawi się już w najbliższym czasie w Krakowie.
Opera Rara to uruchomiony w 2009 roku cykl prezentujący w Krakowie ambitne produkcje święcące triumfy na scenach najważniejszych teatrów operowych i festiwali we Włoszech, Francji, Wielkiej Brytanii czy Niemczech. Na prestiżowych krakowskich scenach wystawiono m.in. dwa spektakle przygotowane przez Fabio Biondiego: Herkulesa nad Termodontem i Agrippinę, a także wersję sceniczną Mieszczanina Szlachcicem pod kierownictwem muzycznym Vincenta Dumestre’a i Rinaldo z udziałem najlepszych solistów i Accademii Bizantina. Już w pierwszym roku Opera Rara uznana została zachwytem i festiwalowym debiutem roku wg Rzeczpospolitej oraz najciekawszym wydarzeniem muzycznym (wraz z Misteria Paschalia i Sacrum Profanum) w rankingu tygodnika Polityka. Dyrektorem Artystycznym projektu jest Filip Berkowicz.
W ramach poprzedniej edycji – Opera Rara 2009 – odbyły się spektakle:
- Rinaldo HWV 7 / George Frideric Handel / Aaron Hill
18 grudnia 2009 roku, godz. 20.00 – Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie
- Agrippina HWV 6 / George Frideric Handel / Vincenzo Grimani
23 października 2009, godz. 20.00 – Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie
- Mieszczanin Szlachcicem (Le Bourgeois Gentilhomme) / Jean-Baptiste Lully / Molière
6-7 czerwca 2009, godz. 19.00 – Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie
- Herkules nad Termodontem (Ercole sul Termodonte) / Antonio Vivaldi / Antonio Salvi
23 stycznia 2009 roku, godz. 20.00 – Filharmonia im. K. Szymanowskiego w Krakowie
4 marca 2010 roku o godz. 20.00 w Teatrze im. Juliusza Słowackiego cykl Opera Rara otworzy La Fida Ninfa. Barokowa opera Antonia Vivaldiego w trzech aktach według libretta Scipione Maffei to historia perypetii miłosnych dwóch sióstr Licori i Elwiny – córek pasterza z wyspy Skyros, które w wyniku porwania przez korsarza władającego wyspą Naksos zostają uwikłane w skomplikowane intrygi na jego dworze.
Prawykonanie dzieła planowane było jako inauguracja Teatro Filharmonico w Weronie, zbudowanego w latach 1715-1729 z inicjatywy miejskiej Akademii Filharmonicznej. Jeden z jej członków, poeta Scipio Maffei, wydobył wówczas z szuflady stare libretto, powierzając jego muzyczne opracowanie kompozytorowi Giuseppe Marii Orlandiniemu.
Projekt upadł z przyczyn politycznych, a gdy po dwóch latach temat powrócił, w obliczu objęcia przez Orlandiniego posady we Florencji, napisanie opery przypadło Vivaldiemu. Rudy Ksiądz stworzył wspaniałą adaptację libretta Scipiona Maffei. Każda z głównych postaci otrzymała w każdym ze stylów (partie mówione, patetyczne, wirtuozowskie itd.) partię, która pozwala pokazać śpiewakowi pełnię artystycznych umiejętności. Partie na kilka głosów, z których większość wywiera ogromne wrażenie, są wyjątkowo trudne w wykonaniu. Uwertura do trzeciego aktu, La tempesta di mare (Burza morska) oraz interludium są dziś nadal wykonywane jako samodzielne utwory, stanowiące bardzo typowy przykład twórczości Vivaldiego (Jeanine Roze Production). Prapremiera przeszła do historii także z uwagi na niezwykły przepych inscenizacyjny.
Dzieło zapomniane przez dwa stulecia, powróciło na sceny dzięki kilku współczesnym inscenizacjom: w Brukseli, Paryżu i Nancy oraz w Piccola Scala. W 2004 roku Jean Christophe Spinosi wykonał utwór w wersji koncertowej na festiwalu w Ambroney i w paryskim Théâtre des Champs-Elysées.
Akt I
Narete, pasterz na Skyros, i jego dwie córki Licori i Elpina, porwani zostali przez Oralta, korsarza władającego wyspą Naksos. Licori przeznaczona została w dzieciństwie Osminowi, którego z kolei porwali traccy żołnierze. Pod imieniem Morasta zarządza teraz wyspą w służbie Oralta. Choć on rozpoznał Licori, ona nie domyśla się z kim na do czynienia, dochowując wierności swemu Osminowi.
Akt II
Dla większej prostoty, w intrydze pojawia się inny jeszcze Osmino: to Tirsi, brat Osmina, który dostał się w niewolę u Oralta i przybrał imię swego brata. Zakochała się w nim Elpina, on sam zaś zadurzył się w Licori. Poznawszy jego – fałszywe – imię, Elpina śpieszy z wieścią do siostry, ta zaś zwiedziona braterskim podobieństwem Osmina II do Osmina I, pada mu w ramiona, ku rozpaczy Osmina/Morasta.
Akt III
Oralt, wrażliwy na wdzięki Licori, zaleca się do niej coraz natarczywiej. Korzystając z jego chwilowej nieobecności, Narete radzi córce, by się ukryła w pobliskiej grocie, po czym pokazuje Oraltowi jej szal, zapewniając, że skoczyła do morza. Nie panując dłużej nad sobą, Morasto ukazuje Licori swe prawdziwe oblicze Osmina I, wyrzucając jej wiarołomstwo, Narete wyjaśnia jednak nieporozumienie, wyjawiając tożsamość Osmina II, czyli Tirsi. Osmino I/Morasto i jego droga Licori postanawiają uciec razem drogą morską, nie bacząc na fatalną prognozę pogody. Szczęśliwie jednak Juno wstawia się za kochankami u wzburzonego Eola, który wstrzymuje swe wiatry, łącząc oblubieńców.
(Piotr Kamiński, Tysiąc i jedna opera, PWM SA, Kraków 2008)
La Fida Ninfa / Antonio Vivaldi
(wersja koncertowa)
Obsada:
Elpina/Giunone: Jennifer Holloway
Narete: Tilman Lichdi
Oralto/Eolo: Christian Senn
Osmino: David DQ Lee
Morasto: Maria Grazia Schiavo
Licori: Roberta Invernizzi
Ensemble Matheus – dyrygent
Jean-Christophe Spinosi – dyrygent
19 maja 2010 r. o godz. 20.00 w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie odbędzie się kolejne przedstawienie w ramach projektu Opera Rara:
Antonio Vivaldi – Ottone in Villa RV 729. Trzyaktowa opera Antonia Vivaldiego do libretta Domenica Lalliego (prawdziwe nazwisko Sebastiano Biancardi) – była pierwszym dziełem operowym Rudego Księdza. Jej premiera odbyła się 17 maja 1713 roku w Teatro delle Grazie w Vicenzie. Libretto Lalliego, którego akcja toczy się w starożytnym Rzymie, stanowi w rzeczywistości rodzaj opracowania istniejącego tekstu autorstwa Francesca Marii Piccioliego do opery Carla Pallavicina pod tytułem Messalina z 1679 roku. Lalli znacząco przemodelował jednak bohaterów – tytułowa Messalina została przemieniona w Cleonillę, Cesarz Klaudiusz natomiast przemianowany został w innego władcę Rzymu – Ottona, którego postać wykorzystana została w takich popularnych operach, jak: L’incoronazione di Poppea Claudia Monteverdiego z 1642 roku czy Agrippina Georga Friderica Handla z 1709 roku.
Libretto Lalliego nakreśla pełną zaskakujących zwrotów akcji fabułę miłosną. To charakterystyczna dla gatunku konwencja: na tle starożytnego Rzymu obserwujemy miłosne pomyłki, przebrania, czy zaskakujące zamiany obiektu uczuć. Opera opowiada o naiwnej miłości cesarza rzymskiego Ottona do Cleonilli. Nie przeszkadza to pełnej kokieterii, uwodzicielskiej rzymskiej matronie angażować się równocześnie w flirt z dwoma młodymi Rzymianami: Ostiliem i Caiem. Pikanterii sytuacji dodaje także fakt, że Ostilio jest w rzeczywistości… kobietą – Tullią, która ukrywa się pod męskim przebraniem po to, by być bliżej obiektu swych prawdziwych uczuć – Caia. Zazdrosny o niego Tullia – Ostilio nosi się z zamiarem zgładzenia lubieżnej Cleonilli, lecz w pierwszej kolejności podejmuje próbę przekonania jej, aby zrezygnowała z głębszego angażowania się w relację z Caiem. Ten ostatni jest przypadkiem świadkiem tej rozmowy, którą błędnie interpretuje jako miłosną schadzkę. Powiadamia o niej lojalnie cesarza Ottona, który w przypływie gniewu i zazdrości rozkazuje Caiowi natychmiast zabić Ostilia. Dramatyczną sytuację rozwiązuje zdjęcie przebrania. Ostilio wyjawia prawdę o sobie i przedstawia się jako Tullia. By obłaskawić Ottona, Cleonilla wyznaje, że była od początku świadoma tej skrzętnie skrywanej tajemnicy. Obłaskawiony i udobruchany cesarz na fali swej miłości daje wiarę jej słowom, co prowadzi do szczęśliwego zakończenia miłosnych perypetii: ślubu Tulli i Caia.
Obsada:
Ottone – Sonia Prina
Decio – Topi Lehtipuu
Tullia – Roberta Invernizzi
Cleonilla – Veronica Cangemi
Caio – Yulia Lezhneva
Il Giardino Armonico
Giovanni Antonini – dyrygent
Organizator: Krakowskie Biuro Festiwalowe, ul. Olszańska 7, Kraków
