Polityczni

Tadeusz Wypych

Któregoś dnia wezwał mnie wychowawca, który w czasie moich poprzednich odsiadek na Mokotowie miał ze mną bardzo nerwowe przejścia – i mówi: „No, Wypych, to ja wam teraz pokażę, co to jest prawdziwe więzienie, nie będziecie sobie pozwalać, tak jak kiedyś”.

Oni często stosowali taktykę karnego wysyłania do kryminalnych. Tu jest większe zagęszczenie, cele w dużo gorszym stanie, łaźnia śmieszna – siedem osób na pięć minut do malutkiej salki, nawet nie ma czasu się umyć; brudno, głośno (są głośniki, cały czas leci program radiowy, bez możliwości regulowania siły głosu), bałagan i chamstwo.

Bardzo się starałem unikać konfliktów z kryminalnymi. Klawiszom się nie podobało, że przez dłuższy czas w celi był spokój i wykorzystali moment, w którym konflikt się pojawił. Chciałem pod światło odczytać list, jakieś zdanie skreślone przez cenzora, więc mówię do jednego, żeby się trochę p o s u n ą ł, bo muszę wejść na łóżko. Wypowiedziałem zakazane słowo. I wtedy taki, który tam chciał odgrywać rolę szefa, mówi do najsłabszego w celi: „Wypłać mu blachę”. Tamten nie miał wyjścia, spojrzał na mnie i się zamachnął. Trochę się poszamotaliśmy, ale już za chwilę zaczęliśmy udawać, że nic się nie stało.

Podczas tej szamotaniny otarłem sobie o łóżko głowę, duży siniak nabiegł krwią. Nie zwracałem na to uwagi, nie było zresztą nawet lustra, aby się przejrzeć. Ale ci z administracji zauważyli.

I tu nagle, po paru dniach, wchodzi kalifaktor, typ kulturysty – drzwi się zaraz za nim zamykają – i staje ostro w mojej obronie: „Dlaczego wy się nad nim znęcacie, gówniarze, zaraz będziecie mieli ze mną do czynienia! To wy nie wiecie, że on z «Solidarności», że on za takich jak wy walczył, a wy tu za jakieś obsikanie kiosku siedzicie…”. I widzę, że się zabiera do bicia. Tamci przestraszeni, coś mu próbują odszczekiwać; ja zupełnie skonsternowany, ale powoli zaczyna mi świtać, że on chyba nie całkiem z własnej inicjatywy tu przyszedł. A skoro jest niby w mojej obronie, to mnie nie uderzy. Łapię go więc za klapy: „Spierdalaj stąd! Co ty sobie myślisz, co cię to wszystko obchodzi, kto cię tu przysłał!”. Nacisnął dzwonek, a od-działowy jakby tylko na to czekał, otworzył natychmiast drzwi i go zabrał. Mówię w celi: „Słuchajcie, to jest sprawa nagrana, żeby zrobić konflikt. Ja się na was nikomu nie skarżyłem”. Chyba uwierzyli.

Noty biograficzne

BARBARA FABIAŃSKAKA (ur. 1957) – ukończyła studia informatyczne na Politechnice Poznańskiej. W 1980 była współzałożycielką i działaczką NZS PP, a w 1982 jego kontynuacji – Akademickiego Ruchu Oporu. Aresztowana 4 października 1982, przetrzymywana w AŚ w Poznaniu. Zwolniona 1 kwietnia 1983. W latach 1985–88 sekretarz redakcji podziemnego pisma Czas, w 1987 założycielka poznańskiego oddziału Archiwum Wschodniego. W latach 1992–95 założycielka i kierownik poznańskiego oddziału Ośrodka KARTA. Od 2003 kierownik działu naukowo-wystawienniczego w Wielkopolskim Muzeum Walk Niepodległościowych w Poznaniu. W 2010 uhonorowana Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

JERZY GERESZ (ur. 1948) – studiował na Uniwersytecie Warszawskim najpierw fizykę, potem matematykę. Współpracownik KOR od lipca 1976, w latach 1977–79 – Biura Interwencyjnego KSS KOR. Od listopada 1980 wspomagał organizujący się NSZZ Solidarność Wiejska. Internowany 13 grudnia 1981. 24 marca 1982 zmienił status z internowanego na tymczasowo aresztowanego – w ZK w Chełmie, gdzie (z półroczną przerwą na obserwację w zakładzie psychiatrycznym w Lublinie) przebywał do 13 maja 1983. Wiosną 1986, skazany przez kolegium karno-orzekające, trafił na kilkanaście dni do więzienia we Wrocławiu, przy ulicy Kleczkowskiej. W latach 1992–93 nauczyciel w Kobylanach, następnie bez zatrudnienia. Od 2004 współpracownik Klubu Parlamentarnego PiS. Przygotowuje pracę matematyczną na temat teorii katastrof. W 2006 został uhonorowany Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

ZBIGNIEW GLUZA (ur. 1955) – absolwent Politechniki Warszawskiej, Wydział Elektrotechniki. W latach 1980–85 zatrudniony w redakcji miesięcznika Informatyka. W latach 1982–89 inicjator i redaktor naczelny podziemnego pisma Karta. 4 marca 1985 aresztowany, osadzony w AŚ Warszawa-Mokotów na Rakowieckiej, 18 września 1985 skazany przez Sąd Rejonowy m.st. Warszawy na 6,5 miesiąca więzienia i zwolniony. Od 1987 twórca i szef Archiwum Wschodniego. Po 1989 współzałożyciel Fundacji i Ośrodka KARTA; prezes Ośrodka, redaktor naczelny Karty.

EWA HEYNAR-SKOWROŃSKAKA (ur. 1942) – studiowała w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Redaktor w Państwowym Wydawnictwie Naukowym. Została aresztowana 13 marca 1986. Przebywała w warszawskim więzieniu w Olszynce Grochowskiej. Zwolniona 4 sierpnia 1986. Po wyjściu z więzienia kontynuowała działalność opozycyjną. W 1986 zatrudniona w wydawnictwie Szkoły Głównej Handlowej, gdzie pracowała do przejścia na emeryturę w 2004.

WŁODZIMIERZ KOWALSKI (ur. 1954). W 1978 ukończył wieczorowe Technikum Mechaniczne w Warszawie. Pracował m.in. jako motorniczy w MZK. Tuż przed 13 grudnia 1981 został przewodniczącym Regionalnego Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania. Należał również do Robotniczego Ruchu Narodowego, skonfederowanego z KPN. 17 stycznia 1982 aresztowany po raz pierwszy, osadzony w AŚ Warszawa-Mokotów. Zwolniony z początkiem sierpnia 1982. 9 listopada aresztowany ponownie, wypuszczony w styczniu 1983. Do 1989 drukarz i kolporter Niezależnej Oficyny Wydawniczej. Następnie właściciel księgarni, a obecnie hurtowni książek dla bibliotek.

KRYSTY NA LASKOWICZ (ur. 1938) – w latach 1973–89 pracownik naukowy UA M. W 1980 wiceprzewodnicząca Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność na UA M. Internowana od 18 grudnia 1981 do 11 marca 1982 – najpierw w AŚ na Młyńskiej w Poznaniu, potem w Gołdapi. Po zwolnieniu współpracowniczka Janusza Pałubickiego. Aresztowana 27 grudnia 1982. Przebywała w AŚ w Poznaniu, ostatni miesiąc – w szpitalu więziennym na Młyńskiej. Zwolniona 12 maja 1983. Śledztwo zostało umorzone w ramach amnestii. 2000–01 dyrektor Departamentu Komunikacji Społecznej w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, 2001–04 pracownik poznańskiego Oddziału IPN. Redaktorka albumu fotograficznego Dekada. Czas nadziei i oporu. Poznań 1980–1989 (Poznań 2005), w 2009 uhonorowana Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

ANDRZEJ MACACHALSKI (ur. 1942) – studiował fizykę, filozofię i matematykę na Uniwersytecie Warszawskim. Do 1968 pracował jako asystent najpierw na Uniwersytecie Wrocławskim, a następnie na Politechnice Warszawskiej. Po wydarzeniach marcowych zwolniony z uczelni – prowadził kiosk owocowo-warzywny, był działaczem katolickim, wydawcą, dziennikarzem. W 1980 wiceprzewodniczący Komisji Zakładowej Solidarność w Instytucie Prasy i Wydawnictw Novum. Po 13 grudnia 1981 zwolniony z pracy, był redaktorem pism drugiego obiegu (Głos Wolnego Hutnika, Głos Wolnego Robotnika). Aresztowany 30 sierpnia 1982. W maju 1983 skazany na dwa lata. Osadzony w AŚ Warszawa-Mokotów i ZK w Hrubieszowie. Wyszedł z więzienia w sierpniu 1983, w wyniku amnestii. W latach 1989–91 senator I kadencji. W latach 1989–93 prezydent Konfederacji Pracodawców Polskich.

WANDADA MINICKA CKA (ur. 1950) – absolwentka Politechniki Rzeszowskiej, Wydz. Budownictwa. W latach 1976–89 zatrudniona w Rzeszowskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego. Współzałożycielka zakładowej Solidarności, członek Prezydium Komisji Zakładowej. Od maja 1982 działaczka Komitetu Pomocy Aresztowanym, Internowanym i Pozbawionym Pracy. Zatrzymana 5 marca 1984, przebywała w AŚ w Rzeszowie, w Nisku i w Warszawie na Rakowieckiej. Zwolniona 23 lipca 1984 na mocy amnestii. W latach 1989–91 w Komitecie Obywatelskim Solidarność. Od 1991 pracuje w Urzędzie Wojewódzkim w Rzeszowie.

JOANNA SZCZĘSNA (ur. 1949) – w lipcu 1970 aresztowana i skazana w procesie Ruchu, wyrzucona z Uniwersytetu Łódzkiego. Ukończyła polonistykę na KUL-u. W latach 1973–77 pracowała w Rozgłośni Harcerskiej Polskiego Radia. Usunięta z pracy po podpisaniu listu w obronie robotników Radomia i Ursusa. Redaktor Biuletynu Informacyjnego KSS KOR i Agencji Solidarności. Od 1982 do 1989 redaktor Tygodnika Mazowsze. Ukrywała się od 13 grudnia 1981 do chwili aresztowania, 5 lipca 1982. Przebywała w Warszawie w AŚ na Rakowieckiej. Zwolniona 15 października 1982. Po 1989 redaktor i publicystka Gazety Wyborczej, wspólnie z Anną Bikont autorka książek: Pamiątkowe rupiecie, przyjaciele i sny Wisławy Szymborskiej (Warszawa 1997) oraz Lawina i kamienie. Pisarze wobec komunizmu (Warszawa 2006).

TADTADEUSZ WYPYC H (ur. 1952) – ukończył studia na Wydziale Leśnym SGGW. Pracował jako leśniczy w lasach otwockich. Od jesieni 1980 pracownik Regionu Mazowsze NSZZ Solidarność, współtwórca miesięcznika NTO. Aresztowany 26 sierpnia 1982, przebywał w Warszawie na Rakowieckiej. Zwolniony został 24 lipca 1983 – w wyniku amnestii. 8 lutego 1984 ponownie aresztowany, przebywał na Rakowieckiej do 25 lipca 1984 (zwolniony w ramach amnestii). Po raz trzeci aresztowany 30 listopada 1984, więziony na Rakowieckiej oraz – po wyroku (2,5 roku) od 17 lipca 1985 w ZK w Łęczycy. Zwolniony po sprawie rewizyjnej 5 grudnia 1985. Po 1989 wraz z przyjaciółmi z podziemia prowadził zakład drukarski, a także przygotowywał wydawnictwa elektroniczne. W 2002 zajął się ochroną zwierząt. Obecnie działa w Fundacji dla Zwierząt Argos.