Komuniści stworzyli po wojnie wiele dywersyjnych organizacji katolickich, z pomocą których próbowali rozsadzić od wewnątrz i podporządkować sobie Kościoły w poszczególnych krajach satelickich. W Polsce rolę taką miały spełniać Komisja Księży przy ZBOWiD (księża patrioci) oraz Stowarzyszenie PAX. Tej drugiej organizacji poświęcona jest wystawa Stowarzyszenie PAX, czyli Bolesława Piaseckiego państwo w państwie przygotowana przez łódzki oddział Instytutu Pamięci Narodowej.
PAX wymyka się jednoznacznym ocenom, ponieważ próbował odegrać samodzielną rolę polityczną. Bolesław Piasecki i jego współtowarzysze stworzyli środowisko, które przez kolejne dziesięciolecia przekonywało władze i społeczeństwo o możliwości połączenia dwóch sprzeczności – socjalizmu i chrześcijaństwa. Niewątpliwie przewodniczącym PAX kierowały silne ambicje polityczne, które zamiast czynić z ruchu postępowych katolików pośrednika w relacjach państwo–Kościół, sprowadziły go, zwłaszcza w okresie stalinizmu, do roli narzędzia w walce z Kościołem. Równocześnie wśród rzeszy członków Stowarzyszenia, które w latach 80. osiągnęło liczbę ponad 20 tys., znalazło się wielu ludzi, którzy pragnęli współtworzyć katolickie życie umysłowe w istniejących warunkach realnego socjalizmu.
Wystawa ma na celu pokazanie źródeł światopoglądowych środowiska PAX, okoliczności powstania tej grupy oraz sylwetki jej liderów. Autorzy skupili się również na uchwyceniu zmiennych relacji Kościoła i Stowarzyszenia z uwzględnieniem innych organizacji katolików świeckich. Wystawa daje możliwość prześledzenia kolejnych etapów starań PAX w zdobyciu realnego znaczenia politycznego – od epoki stalinowskiej poprzez odwilż październikową, wydarzenia Marca ’68, Czerwca ’76 i stan wojenny. Uwypuklono różnorodność postaw kolejnych przywódców Stowarzyszenia względem PZPR, ZSRS i Solidarności. Nie zabrakło również informacji o działalności pozapolitycznej – PAX był prawdziwym imperium gospodarczym w Polsce Ludowej z własnymi zakładami produkcyjnymi, siecią sklepów a nawet spółdzielnią mieszkaniową. Stowarzyszenie miało również swój Instytut Wydawniczy, dostarczający Polakom utworów niedostępnych innym wydawnictwom. PAX to także koncern prasowy – obok jedynego w PRL dziennika katolickiego Słowo Powszechne dostarczał Polakom lektury czasopism z zakresu teologii, kultury, nauki, historii.
Autorami wystawy są pracownicy Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Łodzi: dr Krzysztof Latocha, Artur Ossowski, Milena Przybysz, Magdalena Zapolska-Downar (komisarz wystawy) i dr Milena Romanowska (projekt plastyczny).
Wystawa zostanie otwarta 15 listopada o godz. 14.00 w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi.
Stowarzyszenie PAX, czyli Bolesława Piaseckiego państwo w państwie
Wernisaż: 15 listopada 2013 roku, godz. 14.00
Czas trwania wystawy: do 31 grudnia 2013 roku
Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi
