Czy widzieliście kiedyś XVI-wieczny „folder” dla pielgrzymów z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej? Albo „pascala” z roku 1799, informującego dokładnie o połączeniach dyliżansowych, pełnego fachowych rad na temat tego, gdzie zmienić i napoić konie oraz która karczma oferuje przyzwoity wikt? Takie i inne perełki znaleźć można wśród starych ksiąg i map prezentowanych na wystawie Pątnik, podróżnik, turysta – poznawanie świata. Z kolekcji starodruków i kartografii Muzeum Narodowego w Krakowie.
Na ekspozycję składa się około 60 starodruków z okresu od XV do XIX wieku. Wszystkie poświęcone są tematyce podróżniczej, z którą zapoznajemy się poprzez literaturę pamiętnikarską, historiograficzną i geograficzną. Starym woluminom towarzyszy 19 zabytkowych map i atlasów.
Aby zaintrygować zwiedzających, nie układaliśmy tej wystawy chronologicznie, ale według zagadnień związanych z motywami stojącymi za podejmowaniem podróży i poznawaniem świata, od wieków bliskimi człowiekowi – mówi kurator Iwona Długopolska. – Zaczynamy od fenomenu pielgrzymki, do której zaprasza widza ślepy mnich, może żebrak, ukazany na drzeworycie z historii świata Wernera Rolewincka, wydanej około 1490 roku.
Postaci pątników spotykamy także na przepięknych miedziorytach w dziele Jeana Zuallarta z 1587 roku, opisującym pielgrzymkę do Jerozolimy. Bliski Polakom kult Matki Boskiej obrazują święte wizerunki Maryi i opisy poświęconych jej sanktuariów. Warto zwrócić uwagę na przedstawienie Matki Boskiej Częstochowskiej z pierwszej zachowanej drukowanej ulotki dla pielgrzymów opowiadającej historię cudownego obrazu. Wydrukowano ją prawdopodobnie w Krakowie około 1521 roku. Nie zabraknie też rodzimego pielgrzyma – Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła zwanego Sierotką, który w latach 1582–1584 odbył podróż do Ziemi Świętej i Egiptu. Owocem jego wojaży jest Peregrynacja do Ziemi Świętej, prezentowana w dwóch wydaniach – z 1601 i 1611 roku.
Tę osobistą relację można potraktować jako przejście od literatury pątniczej do podróżniczej. Jednym z ciekawszych jej przykładów jest dziennik podróży z Kamczatki do Francji Barthélemy’ego de Lessepsa – zarówno ze względu na interesującą rycinę, ukazującą psi zaprzęg na Kamczatce, jak i niezwykłe koleje życia autora. Lesseps był członkiem słynnej i tragicznej francuskiej wyprawy dookoła świata, dowodzonej przez kapitana Jean-François de La Pérouse’a i objętej protektoratem króla Ludwika XVI. Wyruszyła ona w roku 1785 z portu w Breście, na dwóch fregatach, z zamiarem m.in. opisania wybrzeży Pacyfiku, obu Ameryk, Chin i Japonii. Wśród członków ekspedycji byli też znakomici rysownicy. Po dwóch latach i dopłynięciu do Kamczatki kapitan La Pérouse uznał, że ma już tyle materiału, iż warto wysłać kuriera do Francji. Wybór padł na Lessepsa, a reszta wyprawy skierowała się w stronę Australii, gdzie ślad po obu okrętach zaginął. Lesseps był jedynym członkiem ekspedycji, który przeżył, ocalając część jej dorobku.
Z myślą o podróżnych powstawały również rozmaite przewodniki, które dostarczały konkretnych, praktycznych informacji – mówi Iwona Długopolska. – Wkraczający od XVII wieku coraz częściej na drogi Europy turysta był człowiekiem elit, który w swoim grand tour zdobywał wiedzę i doświadczenie albo odpoczywał i leczył się u wód. Dopiero wiek XIX, m.in. dzięki kolejom i żegludze parowej, przyniósł masową turystykę i jej rozwój.
Zmiany te ukazuje wielka (także rozmiarami: 129 na 177 cm) mapa komunikacyjna świata Anatole’a Chatelaina, wydana w Paryżu w 1884 roku. Można na niej podziwiać gęstą siatkę połączeń kolejowych i wodnych na kontynentach i morzach oraz nie mniej imponującą sieć linii telegraficznych.
Wiedzę o zgromadzonych na wystawie eksponatach porządkuje towarzyszący jej katalog autorstwa Iwony Długopolskiej.
Pątnik, podróżnik, turysta – poznawanie świata. Z kolekcji starodruków i kartografii Muzeum Narodowego w Krakowie
Od 1 września 2015 roku do 10 stycznia 2016 roku
Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego
Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie
