27 stycznia 2011 r. o godzinie 19.00 w Muzeum Współczesnym Wrocław otwarta zostanie wystawa Bunkry. Mistyczne, barbarzyńskie, znudzone.
Wystawa Bunkry – mistyczne, barbarzyńskie, znudzone obrazuje moje poszukiwania w odniesieniu do motywu bunkrów jako architektonicznego artefaktu i artystycznego źródła inspiracji.
Cytat z Blaszanego bębenka Güntera Grassa stanowił dla mnie punkt wyjścia w kontekście pytania, dlaczego i w jaki sposób ów obiekt wojskowy stał się miejscem działań artystycznych. Zachwyciło mnie to, w jaki sposób Günter Grass posłużył się lekką opowieścią o wizycie teatru frontowego Bebry na budującym się Wale Atlantyckim jako głównym argumentem w swojej dyskusji o sztuce współczesnej.
Najsłynniejsza powieść Grassa wydana została w 1958 roku. W tym samym czasie Paul Virilio rozpoczął badania nad francuską częścią Wału Atlantyckiego, uwieńczone w 1975 roku w Paryżu wystawą jego zdjęć i tekstów pod tytułem Archeologia bunkrów.
Troje artystów zaproszonych do udziału w tej wystawie kontynuuje w swoich pracach w mniej lub bardziej dosłowny sposób dyskusję zapoczątkowaną przez Virilia, dotyczącą istnienia przestrzeni wojskowej i jej znaczenia dla współczesnego społeczeństwa. Każde z nich wybrało temat bunkrów i poddał go własnej artystycznej interpretacji. I choć wszyscy zdecydowali się na ten sam środek przekazu – fotografię, to wyniki prac różnią się znacznie. Oprócz wspólnego motywu, artystów połączył również fakt, iż wszyscy wybrali Niemcy – kraj, z którego wywodzą się inżynierowie bunkrów – na miejsce tymczasowego pobytu.
Magdalena Jetelová pochodzi z Czech i mieszka w Monachium oraz Düsseldorfie. Joanna Kosowska jest Polką, pracuje w Bremie, a od niedawna także w Berlinie. Richardo Stein to obieżyświat, pomieszkujący od czasu do czasu w Niemczech.
W latach 1984-85 Magdalena Jetelová fotografowała liczne bunkry na Półwyspie Jutlandzkim u wybrzeży Morza Północnego, na których za pomocą techniki laserowej wyświetlała cytaty ze wspomnianej już książki Virilia. Powstałą w tamtym okresie dokumentację fotograficzną można obecnie podziwiać w formie lightboxów. W ten właśnie sposób artystka uwieczniła sezonowe działania artystyczne, jakby chciała ochronić rozpadające się budowle z betonu, wystawione na niszczące działanie piasku i morza, przed ostatecznym zniszczeniem.
Ich ciężkie powierzchnie posłużyły artystce za ekran, na którym wyświetlono abstrakcyjne pojęcia, wskazujące jednak w bezpośredni sposób na pierwotną funkcję tych obiektów oraz ich współczesną symbolikę: Absolute war becomes theatrality: An empty ark, or a little temple minus the cult; An object tended to become a subject. Być może chodziło również o zwrócenie uwagi na fakt, iż nawet wieczny beton nie jest w stanie wygrać z czasem. I że może ów rozkład pomoże zatrzeć ślady wojny bez jednoczesnego zamazywania historii, na co wskazuje praca The essential is no longer visible czy też: Area of violence. Możliwości interpretacji jest wiele, zaś wybrane cytaty podkreślają militarny charakter tego miejsca.
Joanna Kosowska obrała inną strategię. Wybrane fotografie stanowią część większego cyklu pt. O przestrzeni militarnej. Podczas tworzenia prac artystka wyszukiwała pozostałości terenów wojskowych w Europie z czasów II wojny światowej. Pejzaż Wału Atlantyckiego stanowi istotną część tego cyklu. Celowo sięgam po słowo pejzaż. Artystkę interesuje tu przede wszystkim przestrzeń, w tym zaś wypadku pejzaż, który poprzez obecność bunkrów uzyskuje inny wymiar. W przeciwieństwie do utartej ścieżki interpretacyjnej, gdzie bunkry postrzegane są jako budowle wojenne, w tym przypadku, częściowo już zniszczone czy raczej pokonane przez naturę pomniki stają się raczej elementem przedstawionego pejzażu niż dowodem zbrodni.
Niektóre z tych zdjęć są tak skomponowane, że trudno wychwycić pierwotną funkcję fotografowanych obiektów. Na pierwszy rzut oka obrazy Kosowskiej przypominają idylliczne pejzaże Ruisdaela. Dopiero po chwili dociera do nas fakt, że ruiny uchwycone na obrazie, to nie wynik pracy romantycznego archiiteka krajobrazu, tylko dokumenty ciemnej karty historii minionego wieku.
W porównaniu z fotografiami Kosowskiej prace Ricardo Steina odzwierciedlają inną strategię w konfrontacji z tym tematem. W tym przypadku artysta skupił się na rzeźbiarskiej formie bunkrów, badając je miesiącami na wybrzeżu atlantyckim w pobliżu granicy hiszpańsko-francuskiej. Stein wyczekiwał na bezchmurne niebo, by za pomocą niezmąconej niczym jasności uwypuklić formę obiektów wojskowych. W odróżnieniu od Jetelovej i Kosowskiej, artysta ten robił zdjęcia od strony oceanu.
Uchwycone na niemal białym tle bunkry sprawiają wrażenie ogromnych rzeźb wiszących w powietrzu. Ta niecodzienna estetyka bloków betonowych fascynuje w zaskakujący sposób. Poprzez uwypuklenie cielesności stają się one mniej groźne. Dochodzi do swoistego odczarowania. Znika negatywne skojarzenie, powstaje dzieło sztuki. Teraz pozostaje już tylko czekać na badacza starożytności, który dostrzeże ich magiczny, wiejący grozą i zarazem oczywisty duchowy wymiar.
Iwona Bigos – kuratorka wystawy
Autorzy zdjęć:
Magdalena Jetelová (ur. 1946), czeska artystka mieszkająca i tworząca w Pradze, Dusseldorfie i Monachium, profesor na Akademie der Bildende Kunste w Monachium i profesor wizytujący na Akademii Sztuk Pięknych w Pradze. Wielokrotnie nagradzana uczestniczka wystaw zbiorowych i indywidualnych, wśród których wymienić można choćby wystawy w City Gallery Prague, Museu d’art Contemporani w Barcelonie, The Museum of Modern Art w Nowym Jorku, na wrocławskiej wystawie pokaże swoje prace z cyklu Atlantic Wall.
Joanna Kosowska (ur. 1974), studiowała historię sztuki i germanistykę w Gdańsku i w Bremie oraz fotografię na University of Art w Bremie. W 2006 roku była nominowana do World Press Photo Master Class. Od 2008 roku kontynuuje fotograficzny projekt On military space w ramach którego fotografuje pozostałości terenów wojskowych po II wojnie światowej w formie pejzaży. Kosowska pracuje jako niezależny fotograf prasowy w Berlinie.
Ricardo Stein (ur. 1951), artystyczny nomada, dzielący swoje życie między Tel Avivem, Paryżem i Bremą. Studiował filozofię i fizykę. Jest malarzem, ale również fotografem, twórcą instalacji i obiektów oraz krytykiem sztuki. We Wrocławiu pokaże swoje fotografie bunkrów wykonane na wybrzeżu atlantyckim w pobliżu granicy francusko-hiszpańskiej.
Kuratorka wystawy: Iwona Bigos
Wystawa została zrealizowana we współpracy z Gdańską Galerią Miejską.
Wernisaż: 27 stycznia 2012 (piątek), godz. 19.00
Czas trwania wystawy: 27 stycznia 12–26 marca 12
Spotkanie autorskie z Magdaleną Jetelovą: 27 stycznia 2012 (piątek), godz. 17.00
Muzeum Współczesne Wrocław
Schron przy Strzegomskim 2a
Wrocław
