10 kwietnia 2019 roku na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku będzie miał miejsce wernisaż wystawy fotografii trzech artystów: Jána Kekeli, Dity Pepe, Witka Orskiego zatytułowanej: Dialog | Kultura zaangażowana przed i po roku 1989. Wystawę organizują Czeskie Centra we współpracy z Galerią Arsenał w Białymstoku.
Tego samego dnia odbędzie się również panel literacki z udziałem prof. Przemysława Czaplińskiego, prof. Ingi Iwasiów, Grzegorza Wróblewskiego oraz Andrzeja Jagodzińskiego, Antoniny Krzysztoń i Zbigniewa Libery.
Projekt Dialog. Kultura zaangażowana przed i po roku 1989 przedstawia punkty widzenia dwanaściorga ludzi kultury (uczestnicy projektu) z trzech krajów Europy Środkowej: Czech, Słowacji i Polski. Bezpośredni uczestnicy zmian społecznych, które trzydzieści lat temu doprowadziły do ustanowienia demokracji w państwach bloku wschodniego, opowiadają o swoim stosunku do minionego reżimu i wydarzeń politycznych roku 1989 oraz do rozwoju i obecnej sytuacji państw postkomunistycznych w Europie. Wywiady prezentują spektrum głosów i postaw przedstawicieli różnych pokoleń i płci, którzy wspominają i komentują najbardziej przełomowe zdarzenia, jakie wywarły wpływ na tę część kontynentu: utworzenie Karty 77, trwający 26 lat pontyfikat Jana Pawła II, narodziny ruchu Solidarności w Polsce, aksamitną rewolucję, prezydencję Václava Havla, rozpad Czechosłowacji, okres rządów Vladimíra Mečiara, katastrofę smoleńską oraz zamordowanie słowackiego dziennikarza Jána Kuciaka i jego narzeczonej Martiny Kušnírovej w 2018 roku. Rozmówcy dzielą się swymi refleksjami na temat istotnych zmian w relacjach międzyludzkich (wynikających zarówno ze wzrostu zamożności społeczeństwa, jak i z nowych technologii) oraz odnoszą się do różnych wątków własnej twórczości w dziedzinie filmu, muzyki, literatury, sztuk wizualnych i performatywnych, działań wydawniczych, wykładów i artykułów prasowych – inicjując w ten sposób potrzebną debatę intelektualną w swych ojczyznach. Przecież zrównoważony dialog oznacza wolność.
Kultura zaangażowana przed i po roku 1989
Tekst Marka Kochanowskiego towarzyszący panelowi (fragment):
Rok 1989 to najważniejszy przełom w historii Polski po II wojnie światowej. W kulturze jego nadejście było zapowiadane bodajże już od 1986 roku: w Paryżu ukazała się Solidarność i samotność Adama Zagajewskiego, we Wrocławiu narodziła się Pomarańczowa Alternatywa, w Krakowie zaczął wychodzić „bruLion” – czasopismo, którego tytuł stał się określeniem całego pokolenia osób urodzonych w latach 60. W prasie rozpoczęła się dyskusja nad najżywotniejszą, bo sięgającą jeszcze 1918 roku kwestią powinności naszej literatury i zaangażowania pisarzy. Dużo się działo: udane debiuty (m.in. Jerzego Pilcha, Jacka Podsiadły, Andrzeja Stasiuka, Marcina Świetlickiego, Olgi Tokarczuk, Grzegorza Wróblewskiego), nowe czasopisma, programy w telewizji, spory literackie (klasycy i barbarzyńcy), trójmiejska formacja TotArt. Dodajmy, iż oprócz działalności drugiego obiegu przed 1989 rokiem eksplodował też obieg trzeci (artziny) i kultura alternatywna. Lata 80. to także ekspansja muzyki rockowej i towarzyszący jej rozwój subkultur młodzieżowych. Widoczny był po prostu, używając określenia Jerzego Jarzębskiego, „apetyt na przemianę”.
Chociaż rok 1989 był ważny w wymiarze politycznym, to jednak literatura dawała wyraz indywidualnemu rozczarowaniu wolnością, spotęgowanemu rozpadem mitu Solidarności. Najważniejszym bowiem doświadczeniem ludzi uczestniczących w kulturze na przełomie lat 80. i 90. było poczucie dezintegracji. Skończył się czas działania grupowego, narodowego, symbolicznego, zmieniła się wizja literatury, a wolność wprowadziła element krytycznego namysłu nad tradycją – wystarczy przypomnieć Kres paradygmatu, głośny tekst Marii Janion z 1992 roku o zmierzchu światopoglądu romantycznego.
Co pozostało z kultury zaangażowanej tamtych lat, z prowokacji artystycznej? Czy rynek towarzyszący ówczesnym przemianom nie nazbyt szybko zamiast na twórczości pisarzy skupił się na ich wizerunku medialnym? Może najlepszym dowodem na zanik pewnych idei jest upadek czasopism, które były świadectwem odzyskanej w 89 roku wolności. Poświęcone kulturze pisma tworzyły wspólnotę, środowiska, rozpoznawalne marki. To właśnie one były dynamiczną agorą wymiany myśli i refleksji nad współczesnością. Czy to, co po nich zostało, nie jest smutną pocztówką retro z czasów, gdy kultura jeszcze miała wyższą wartość?
Co dziś oznacza rok 1989 dla kultury, a zwłaszcza dla literatury? Wszystko wskazuje na to, że nasze osadzenie w wolności nie przyniosło stabilnego rozwoju kultury. Wprawdzie jej nie zahamowało, ale chyba nie stać nas teraz na kulturową rewolucję, jaka przetoczyła się kilkadziesiąt lat temu. I te 30 lat po przemianie to dobry moment, aby na powrót o niej porozmawiać. Warto się ponownie przyjrzeć tamtym czasom, bo, co tu ukrywać, my z nich wszyscy.
_______________
Dialog | Kultura zaangażowana przed i po roku 1989
Ján Kekeli, Dita Pepe, Witek Orski
10.04–10.05.2019
Wernisaż: 10 kwietnia 2019 r., godz. 17.00
Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku
plac Niezależnego Zrzeszenia Studentów 1, Białystok
Uczestnicy projektu: Andrzej Jagodziński, Peter Kalmus, Antonina Krzysztoń, Zbigniew Libera, Dorota Masłowska, Vladimír Michal, Zuzana Mistríková, Tereza Nvotová, Aleš Palán, Miloš Rejchrt, Věra Roubalová Kostlánová, Saša Uhlová
Panel towarzyszący wystawie
z udziałem prof. Przemysława Czaplińskiego, prof. Ingi Iwasiów, Grzegorza Wróblewskiego oraz Andrzeja Jagodzińskiego, Antoniny Krzysztoń i Zbigniewa Libery
Prowadzenie: dr hab. Marek Kochanowski
10 kwietnia 2019 r., godz. 17:30
Organizator: Czeskie Centra
Partnerzy projektu: Czeskie Centrum w Bratysławie i Warszawie, Centre for Fine Arts (BOZAR), Brussels, Galeria Arsenał, Białystok, Štokovec, priestor pre kultúru, Jazz Station Big Band asbl.
Współorganizator wydarzeń w Polsce: Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku
