Po trzech latach starań Kraków oficjalnie ogłoszono 21 października Miastem Literatury UNESCO. Kraków stał się tym samym siódmym miastem na świecie noszącym ten zaszczytny tytuł (obok Edynburga, Melbourne, Iowa City, Dublina, Reykjaviku i Norwich).
Do rangi symbolu urasta fakt, że ta sensacyjna wiadomość dotarła do nas w dniu rozpoczęcia Festiwalu Conrada – jednego z największych wydarzeń literackich w tej części Europy – i w przeddzień rozpoczęcia odbywających się równolegle Targów Książki: święta polskich wydawców, od lat gromadzącego tłumy wiernych czytelników.
O prestiżu tego wyróżnienia świadczy choćby to, że grono Miast Literatury UNESCO jest wąskie: przyznawany od 2004 roku tytuł otrzymywały dotąd duże ośrodki miejskie – Edynburg, Melbourne i Dublin – ale też mniejsze, jak historyczne brytyjskie Norwich czy tętniące przedsiębiorczością i znane ze stanowego uniwersytetu amerykańskie Iowa City. Kraków będzie drugim w tym ekskluzywnym gronie (obok Reykjavíku) miastem nieanglojęzycznym i pierwszym w Europie kontynentalnej.
Poparcie dla starań Krakowa wyraziło ponad 150 pisarzy z całego świata, wśród nich m.in. nobliści: Herta Mϋller, Orhan Pamuk, Mario Vargas Llosa i Wisława Szymborska, a także pisarze goszczący w mieście podczas wydarzeń kulturalnych, m.in.: Adonis, Roberto Calasso, Peter Esterházy, David Grossman, Alberto Manguel, Eduardo Mendoza, Amos Oz i Zadie Smith.
Aby zostać Miastem Literatury UNESCO, kandydujący ośrodek musi spełniać szereg warunków, odnoszących się do jakości i różnorodności inicjatyw miejscowych wydawców, roli szeroko pojętej literatury w codziennym życiu mieszkańców, bogactwa festiwali i wydarzeń literackich, a także obfitości księgarni, bibliotek i innych instytucji związanych z książką i dbających o tę część cywilizacyjnego dorobku. Ważne jest również zaangażowanie mediów i tworzenie ambitnych programów rozwoju – wszystkie miasta mające tematyczne tytuły przyznawane przez UNESCO (jak Miasta Filmu, Miasta Muzyki czy Miasta Designu) tworzą światową Sieć Miast Kreatywnych (Creative Cities Network).
Krakowska aplikacja, której początki sięgają 2011 roku, uzyskała pozytywne opinie właśnie dzięki podkreśleniu harmonijnego współistnienia wszystkich tych elementów i zarysowaniu śmiałych planów na przyszłość. W wyniku ich realizacji Kraków ma stać się nie tylko skarbnicą dziedzictwa literatury, którym już przecież jest – to przecież tutaj 500 lat temu ukazały się pierwsze książki wydrukowane w języku polskim: Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa (Anonim, 1508) i Raj duszny (Biernat z Lublina, 1513) – ale i miastem, dla którego książka stanie się motorem rozwoju poprzez rozwój przemysłów kreatywnych i współpracę wszystkich środowisk związanych z literaturą: pisarzy, poetów, krytyków i naukowców, a także księgarzy, wydawców, przedstawicieli mediów, firm IT i inwestorów. Pierwszy precedens dokonał się właśnie przy okazji tworzenia krakowskiej aplikacji: w tym procesie wzięło udział i zgodnie współpracowało kilkadziesiąt instytucji – państwowych i miejskich, prywatnych i pozarządowych – mających swoją siedzibę w Krakowie, zaś całość prac, podobnie jak wiele wydarzeń literackich w mieście, koordynowało Krakowskie Biuro Festiwalowe.
Nasza duma z przyznanego Krakowowi tytułu Miasta Literatury UNESCO płynie nie tylko ze świadomości wielowiekowej historii miasta, ale też bogactwa jego współczesnego życia kulturalnego. Kraków był i nadal jest istotnym centrum akademickim i intelektualnym Europy, kolebką języka i literatury, miastem pierwszych na polskich ziemiach skryptoriów, bibliotek i drukarni, miejscem powstawania arcydzieł literatury. Tu działali najwybitniejsi twórcy polskiego modernizmu: Stanisław Wyspiański, Stanisław Przybyszewski, Józef Mehoffer, ale też najsłynniejsi współcześni: Karol Wojtyła, Tadeusz Kantor, Stanisław Lem, Sławomir Mrożek czy Andrzej Wajda. To do Krakowa wrócił po wielu latach wygnania Czesław Miłosz (Nagroda Nobla 1980), zaś od wczesnego dzieciństwa aż do swojej śmierci w 2012 roku mieszkała tu Wisława Szymborska (Nobel 1996).
U stóp Wawelu powstały najbardziej prestiżowe w kraju wydawnictwa: działające od 1953 roku Wydawnictwo Literackie oraz Znak, powołany w 1959 roku jako niezależny instytut wydawniczy. Krakowskie zagłębie wydawnicze to także ekskluzywne i artystyczne oficyny jak a5, Czarne, Ha!art, Otwarte, Karakter, liczne wydawnictwa dla dzieci oraz sieć dobrze prosperujących wydawnictw religijnych. Od Rynku Głównego po Kazimierz natykamy się na literackie kawiarnie (m.in. Bona, Matras Caffe, Czuły Barbarzyńca, Lokator), miejsca przyjazne czytaniu (Pod Globusem, Café Szafé, Gołębnik, Arteteka), historyczne biblioteki o unikalnych na światową skalę zbiorach (Biblioteka Jagiellońska, Biblioteka Czartoryskich, Biblioteka Naukowa PAU i PAN). W Krakowie odbywają się od lat kolegia tłumaczy, zjazdy humanistów i poetów, tu fundowane są stypendia pobytowe (przy czynnym udziale Willi Decjusza) i przyznawane literackie nagrody, z których najnowsza, najważniejsza i do tego rekordowo wysoka jest ustanowiona testamentem poetki Nagroda im. Wisławy Szymborskiej (za tomik poetycki opublikowany w języku polskim, przyznawana przez międzynarodowe jury). Kraków jest także siedzibą Instytutu Książki – narodowej instytucji zajmującej się promocją literatury polskiej w świecie (m.in. przyznaje prestiżową nagrodę Transatlantyk) i wspieraniem krajowych programów literackich.
Oprócz dwóch wielkich literackich festiwali, odnoszących się do światowej sławy polskich twórców: Festiwalu Conrada i Festiwalu Miłosza, w Krakowie odbywają się czytanki dla najmłodszych, spotkania fanów fantastyki i kryminału, przeglądy komiksu, literatury młodej i niezależnej, turnieje i konkursy poetyckie, popularne book swapy, akcje literackie w przestrzeni publicznej (widowiska plenerowe w ramach Nocy Poezji, akcja e-multipoetry, objazdowa biblioteka czy literackie murale), sesje naukowe poświęcone literaturze, slamy poetyckie w pubach i kawiarniach literackich, wystawy i akcje promujące czytelnictwo (Drugie życie książki, Wirtualna Biblioteka Wydawców). Tu realizowane są ambitne projekty popularyzatorskie jak Reading Małopolska czy portal Kraków Miasto Literatury, stanowiący dodatkowy efekt prac nad krakowską aplikacją do UNESCO. Tu odbywają się przyciągające tłumy zwiedzających Targi Książki, a od 2011 roku jedyne w Polsce Targi Książki dla Dzieci.
Dzięki tytułowi Miasta Literatury UNESCO całe to bogactwo zyska nie tylko prestiż i uwagę świata. Wizje rozwoju, zarysowane już we wniosku aplikacyjnym, idą także w stronę nowych terenów eksploracji. Zakres tematów jest ogromny: od turystyki literackiej, poprzez tworzenie innowacyjnych miejsc związanych z literaturą, aż po wytyczanie nowych ścieżek jej współpracy z innymi dziedzinami twórczej aktywności – z filmem, nowymi mediami czy przemysłem gier. Kraków, historyczne miasto, w którym prężnie rozwijają się dziś najnowocześniejsze technologie, chce udowodnić – i pokazuje, że ma po temu stosowny potencjał – że nowy, cyfrowy świat nie musi stać w opozycji do starej, dobrej książki.
