Dzieło życia Jerzego Giedroycia – elektroniczne wersje wszystkich numerów Kultury i Zeszytów Historycznych – od 13 września jest już dostępne online.
Jest to pierwsza próba udostępnienia na taką skalę zasobów prywatnej instytucji kultury. Użytkownicy znajdą w portalu wersję elektroniczną wszystkich numerów paryskiej Kultury (637 numerów, wydanych w latach 1947–2000) i Zeszytów Historycznych (171 numerów z lat 1962–2010). Obok tych, najważniejszych pism powojennej emigracji, na portalu udostępniane są materiały z Archiwum Instytutu Literackiego: teksty, listy, zdjęcia, nagrania i informacje o twórcach skupionych wokół Jerzego Giedroycia.
Założony przez Jerzego Giedroycia w 1946 roku Instytut Literacki był najpoważniejszym w drugiej połowie XX. wieku polskim ośrodkiem emigracyjnym, skupiającym najważniejsze postaci niezależnej myśli politycznej i literatury. W oficynie IL i na łamach Kultury publikowali m.in.: Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Józef Czapski, Marek Hłasko, Gustaw Herling-Grudziński, Andrzej Bobkowski. Archiwa w Maisons-Lafitte zostały wpisane w 2009 r. na listę Pamięci Świata UNESCO.
Jerzy Giedroyc (ur. 27 lipca 1906 w Mińsku, zm. 14 września 2000 w Maisons-Laffitte) – polski działacz emigracyjny, polityk, wydawca i założyciel m.in. czasopisma Kultura. W 1941 r. wraz z bratem Henrykiem wstąpił do wojska i wkrótce jako żołnierz Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich skierowany został do obrony oblężonego Tobruku. Z Armią Andersa przeszedł Giedroyc jej szlak bojowy aż do Monte Cassino, a niedługo później został odwołany i skierowany do Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Gallipoli jako oficer oświatowy.
Jednocześnie pracował już nad utworzeniem oficyny wydawniczej, do czego udało mu się przekonać dowództwo Korpusu – 11 lutego 1946 r. generał Anders powołał zespół, którego zadaniem było zorganizowanie Instytutu Literackiego w Rzymie. W skład pierwszego zespołu Instytutu wchodzili wówczas poza Giedroyciem m.in.: Gustaw Herling-Grudziński oraz Zofia i Zygmunt Hertzowie. Instytut pracował na potrzeby polskich instytucji cywilnych i wojskowych, prowadził też własną działalność wydawniczą, którą rozpoczęło wydanie Legionów Henryka Sienkiewicza. W czerwcu 1947 r. nakładem Instytutu Literackiego opublikowany został pierwszy numer pisma Kultura, które początkowo miało być biletem wizytowym oficyny wydawniczej Giedroycia.
W związku z likwidacją wojska we Włoszech przyszłość Instytutu stanęła pod znakiem zapytania, w związku z czym w połowie 1947 r. podjęto decyzję o przeniesieniu go do Francji, gdzie placówką 2. Korpusu kierował Józef Czapski. 27 sierpnia 1947 r. gen. Anders zatwierdził skład osobowy Instytutu Literackiego w Paryżu z Jerzym Giedroyciem jako kierownikiem. W październiku tego roku po sprzedaniu drukarni ekipa Instytutu – z wyjątkiem Herlinga-Grudzińskiego, który wyjechał do Londynu – przeniosła się do Paryża. Początkowo zatrzymali się w l’Hotel Lambert, a następnie w zajętej przez placówkę Czapskiego zrujnowanej willi przy 1, Avenue de Corneille w podparyskim Maisons-Laffitte. Już w Paryżu wydano kolejny, podwójny numer (2/3) Kultury. Po niespełna roku dołączył do Giedroycia i Hertzów sam Józef Czapski.
Od końca lat 40. postępowało jednak utożsamianie się Giedroycia z Redaktorem, a Redaktora z Kulturą – i vice versa. Biografia Giedroycia coraz bardziej stawała się historią wydawanego przezeń pisma i skupionego wokół niego środowiska. Jeżeli więc Kultura przez pierwszą dekadę poszukiwała dróg wyjścia z kryzysu politycznego, jaki ogarnął emigrację – to nie sposób tego analizować w oderwaniu od osobistej sympatii i lojalności Jerzego Giedroycia wobec gen. Władysława Andersa. Jeśli w Kulturze drukowali najwybitniejsi polscy literaci XX wieku, to było to efektem osobistej charyzmy, cierpliwości, a czasem i uporu Jerzego Giedroycia, każdego miesiąca rozsyłającego w świat tysiące listów i namawiającego do pisania Witolda Gombrowicza czy Czesława Straszewicza. Dzięki osobistej decyzji, wyobraźni, a po części i fantazji Giedroycia, przez lata indiańskimi sposobami szmuglującego swe wydawnictwa nad Wisłę, gdy zaczęła się rodzić demokratyczna opozycja, jego pismo było już nad Wisłą znane i cenione, miało renomę i budziło zaufanie.
Ponad pół wieku kierowania Instytutem Literackim to 637 numerów Kultury, 134 Zeszyty Historyczne i 512 książek wydanych w Bibliotece Kultury. To setki autorów rozsianych po całym świecie, w tym jeden najważniejszy – porte-parole Giedroycia, Juliusz Mieroszewski – w Londynie.
Kilkuosobowy zespół współpracowników mieszkających razem z Giedroyciem w Maisons-Laffitte – początkowo przy 1, Avenue de Corneille, a od 1954 r. w domu przy 94, Avenue de Poissy – został zakupionym dzięki wsparciu czytelników. Parter zajmowały biura, na piętrze były pokoje sypialne.
Kontynuowaliśmy i kontynuujemy życie pod namiotami – mówił Jerzy Giedroyc niemal pół wieku później.
Zakończył je w domu przy Avenue de Poissy 14 września 2000 r., planując kolejny numer Kultury. Numer 637. – ostatni.
Kultura Paryska
Zdigitalizowane zbiory, pochodzące z archiwum Jerzego Giedroycia i paryskiej Kultury
Od 13 września 2014 roku
Dostępne online