13 marca Muzeum Narodowe w Gdańsku zaprasza na wernisaż wystawy Zofii Rydet Zapis socjologiczny (1978–1990), którą będzie można oglądać do 3 maja w Zielonej Bramie.
Na wystawę składają się zdjęcia z najsłynniejszego cyklu fotograficznego pierwszej damy fotografii polskiej, która choć profesjonalnie była doceniana za życia, to wciąż jest mało poznaną autorką fotografii artystycznej. Cykl Zapis socjologiczny Zofii Rydet (realizowany w okresie 1978–1997, w tym materiał główny datowany na lata 1978–1990) jest jednym z najważniejszych dzieł polskiej sztuki XX wieku. Ze względu na swój rozmach stanowi ogromne wyzwanie dla badaczy i krytyków sztuki.
Artystka systematycznie dokumentowała życie ludzi w ich własnych mieszkaniach: czy to we wnętrzach wiejskich chat, czy to mieszkaniach w blokach (ten miejski aspekt projektu jest prwie nieznany – fotografie te nie były prezentowane na wystawach cyklu Zapis Socjologiczny). Ze swych modeli, skromnych ludzi w niezamożnych domach, czyniła reżyserów własnego świata. Dostrzegała ich potrzebę piękna, nawet jeśli niezgodnego z obowiązującym nurtem. Dzięki rejestracjom tych zindywidualizowanych światów stworzyła historyczne świadectwo polskich domów na przestrzeni ponad dekady. Wyrazistość tego przekazu jest tym większa, iż Rydet stosowała określoną metodę w ostatecznej prezentacji prac cyklu: identyczne kadry – pozy mieszkańców, wykonanie zdjęcia samego domu, z zewnątrz, niejednokrotnie z ornamentyką, detalem rzeźbiarskim, elementami gospodarstwa domowego, płotami. Mimo pozornego podobieństwa, portrety mieszkańców we wnętrzach różnią się – sztuczne kwiaty, makatki z życiowymi mądrościami, obrazy religijne i malarstwo różnej jakości opowiadają o swoich kreatorach więcej niż niejedna powieść. Wielkie natężenie szczegółów pozwala też na odczytanie nici porozumienia łączącego artystkę i jej modeli. Nici porozumienia i wielkiego zaufania, jakim została obdarzona przez setki osób.
Z pewnością znaczenie Zapisu socjologicznego wypływa poza obszar sztuk pięknych, stanowiąc bezcenne źródło wiedzy dla badaczy innych dyscyplin: antropologów, etnografów, socjologów i kulturoznawców. W 1989 roku Andrzej Różycki zrealizował bardzo dokument o Zofii Rydet pod tytułem Nieskończoność dalekich dróg. Podpatrzona i podsłuchana Zofia Rydet A.D. 1989, który zaprezentujemy w czasie trwania wystawy.
W roku 2013 Fundacja Sztuk Wizualnych we współpracy z Fundacją im. Zofii Rydet, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie oraz Muzeum w Gliwicach rozpoczęła proces digitalizacji pozytywów i negatywów, opracowania i upowszechniania zdjęć z cyklu Zapis socjologiczny. Wyniki badań twórczości artystki oraz bogaty, zdigitalizowany materiał wizualny jest sukcesywnie udostępniany w Internecie.
Zofia Rydet (1911–1997), pochodząca za Stanisławowa (dawne Kresy Rzeczpospolitej), związana z Gliwicami polska artystka fotografka. Laureatka 48 nagród, odznaczeń i dyplomów w konkursach fotograficznych, m.in. otrzymała dwukrotnie prestiżowy tytuł Artiste FIAP (Międzynarodowej Federacji Sztuki Fotograficznej) w latach 1969 i 1976. Wychowana w rodzinie prawniczej z tradycjami niepodległościowymi i ludowymi, ukończyła Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego w Snopkowie (okolice Lwowa). Powojenne losy zawiodły ją do Kłodzka i Bytomia. Zainteresowana była plastyką, uczęszczała na kursy malarskie, jednak pierwszy aparat fotograficzny, który otrzymała w 1938 r., przesądził o wybranym przez nią języku twórczej ekspresji. Od połowy lat 50. XX w. zajęła się fotografią na poważnie, wstąpiła do prężnie wówczas działającego Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego, co umożliwiało jej uczestnictwo w plenerach i wystawach zbiorowych. Jako pasjonatka dokumentu tworzyła cykle portretowe o charakterze socjologicznym. Dla współczesnych badaczy historii fotografii i antropologów niezwykle cenne są jej pierwsze cykle układające się w refleksję nad przemijaniem: poświęcony dzieciom Mały człowiek (1961), dedykowany starości Czas Przemijania (1964) oraz pełniejszy cykl pt. Zapis socjologiczny (1978–1997). Rydet jako jedna z pierwszych fotografek poświęciła całą uwagę tzw. zwyczajnemu człowiekowi: wiejskim kobietom, starszym ludziom, dzieciom z miejskich podwórek, których pozycja w społeczeństwie nigdy nie była podmiotowa. W latach 60. odkrywała role społeczne determinowane płcią, odnajdowała piękno w surowym życiu, dostrzegała i rejestrowała potrzebę estetyzacji własnego mikroświata ludzkich mieszkań. Z aparatem przemierzyła Suwalszczyznę, Lubelszczyznę, Podhale, Kielecczyznę i okolice Rzeszowa. Była także na Kaszubach. W latach późniejszych sportretowała Śląsk (cykl Suita Śląska, 1980–1990). Zofia Rydet odwoływała się do poszukiwań nowej fotografii, dokumentu, makrofotografii, nie stroniła też od fotomontażu. W kolażach fotograficznych ujawniała swoje surrealistyczne wizje świata i dynamiczny temperament (Świat uczuć i wyobraźni Zofii Rydet, 1975–1979), które prezentowała m.in. w formie pokazów przeźroczy. W latach 1984–1985 powstały cykl i album Obecność poświęcony polskiemu kultowi Jana Pawła II. Była także autorką cykli fotograficznych pod tytułem: Przemiany (1957–1980), Złe dni (1979–1980), Nieskończoność dalekich dróg, Epitafium (oba z 1980) oraz Ślady (1982).
Podczas wernisażu obecni będą wnuczka autorki wystawy, vice-prezeska Fundacji im. Zofii Rydet, Zofia Augustyńska-Martyniak, oraz Andrzej Różycki, który wygłosi wykład na temat twórczości Zofii Rydet.
Andrzej Różycki (ur. 10 sierpnia 1942 w Baranowiczach) – polski reżyser filmowy, fotograf, artysta współczesny, artysta multimedialny, scenarzysta, teoretyk sztuki. Absolwent kierunku konserwacji zabytków i muzealnictwa Wydziału Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (dyplom w 1966 r.) oraz reżyserii łódzkiej Filmówki PWSFTviT., gdzie przez wiele lat nauczał. Był członkiem słynnej toruńskiej awangardowej grupy filmowej Zero-61, a w późniejszym czasie współzałożycielem i jedną z głównych postaci legendarnej łódzkiej grupy Warsztat Formy Filmowej. W 1966 roku wstąpił do Związku Polskich Artystów Fotografików. Jako reżyser stworzył blisko pięćdziesiąt filmów z obszaru etnologii, sztuki i obrzędów ludowych. Jest dokumentalistą związanym z łódzkim środowiskiem progresywno-awangardowym. W latach 70. i 80. współpracował z Wytwórnią Filmów Oświatowych w Łodzi.
Zofia Rydet | Zapis socjologiczny (1978–1990)
Kuratorki: Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka, Małgorzata Ruszkowska-Macur, Zofia Augustyńska-Martyniak
Wybór prac: Andrzej Różycki, Piotr Lelek
Wernisaż: 13 marca 2015 roku, godz. 18.00
Wystawa czynna od 14 marca do 3 maja 2015 roku
Zielona Brama
Oddział Muzeum Narodowego w Gdańsku
