• Start
  • Sztuki wizualne
  • Muzyka
  • Film
  • Teatr
  • Literatura
  • Fotografia
  • Design
  • Architektura
  • Historia
  • Home
  • Magazine
  • Tour
  • Rejestracja
  • Home
  • Magazine
  • Tour
  • Rejestracja
  • Start
  • Sztuki wizualne
  • Muzyka
  • Film
  • Teatr
  • Literatura
  • Fotografia
  • Design
  • Architektura
  • Historia
Magdalena Stopa, „Przed wojną i pałacem” – okładka (źródło: materiały prasowe DSH)
  • Architektura
  • Historia
  • Publikacje

W sercu Warszawy wyburzono kwartał miasta

  • Ewa Nowicka
  • 2015-07-23

Najstarsza i największa w Polsce wytwórnia płytowa Syrena-Record działająca przy Chmielnej 66, siedziba Polskiego Radia przy Zielnej 25 czy pierwsza w Warszawie powojenna kawiarnia, słynna Café Fogg przy Marszałkowskiej 119 – to tylko niektóre miejsca przypomniane w nowej książce Magdaleny Stopy Przed wojną i pałacem. Autorka opisuje historię tej części Śródmieścia Warszawy, którą obecnie zajmuje Pałac Kultury i Nauki oraz plac Defilad.

Magdalena Stopa, „Przed wojną i pałacem” – okładka (źródło: materiały prasowe DSH)
Magdalena Stopa, „Przed wojną i pałacem” – okładka (źródło: materiały prasowe DSH)

Proces zmian śródmiejskiego kwartału miasta trwał od pierwszych zniszczeń w 1939 aż do 1955, kiedy ukończono Pałac Kultury i Nauki wraz z placem Defilad. W związku z propagandową budową zlikwidowano znaczne fragmenty ulic: Chmielnej, Złotej, Siennej, Śliskiej, Pańskiej, Zielnej oraz nieparzystej strony Marszałkowskiej, a także całą ulicę Wielką. W ten sposób zniszczony został historyczny układ urbanistyczny centrum miasta. Nie było już śladu po 180 kamienicach i dworcach, które istniały tu w przeszłości. Działanie było na tyle skuteczne, że choć od czasu powstania PKiN minęło zaledwie 60 lat, to o istniejącej tu dawniej zabudowie prawie całkowicie zapomniano. Historia tego miejsca pozostaje szerzej nieznana. Książka Przed wojną i pałacem jest pierwszą pracą przypominającą historię i architekturę tej części Warszawy.

Magdalena Stopa, „Przed wojną i pałacem” – okładka (źródło: materiały prasowe DSH)
Magdalena Stopa, „Przed wojną i pałacem” – okładka (źródło: materiały prasowe DSH)
Niemieckie zdjęcie lotnicze wykonane tuż przed wybuchem powstania, 27 lipca 1944 roku. Jasne miejsca to puste parcele po domach zburzonych w efekcie niemieckich nalotów we wrześniu 1939 roku oraz bombardowań sowieckich w czasie niemieckiej okupacji. Fot. The National Archives w College Park / prywatna kolekcja Zygmunta Walkowskiego (źródło: materiały prasowe DSH)
Niemieckie zdjęcie lotnicze wykonane tuż przed wybuchem powstania, 27 lipca 1944 roku. Jasne miejsca to puste parcele po domach zburzonych w efekcie niemieckich nalotów we wrześniu 1939 roku oraz bombardowań sowieckich w czasie niemieckiej okupacji. Fot. The National Archives w College Park / prywatna kolekcja Zygmunta Walkowskiego (źródło: materiały prasowe DSH)
Samochodowa reklama kapeluszy firmy E. Mieszkowski, która znajdowała się w kamienicy przy ul. Marszałkowskiej 109 / Chmielnej 42, lata trzydzieste XX wieku. Fot. zbiory Emila Mieszkowskiego / Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka KARTA (źródło: materiały prasowe DSH)
Samochodowa reklama kapeluszy firmy E. Mieszkowski, która znajdowała się w kamienicy przy ul. Marszałkowskiej 109 / Chmielnej 42, lata trzydzieste XX wieku. Fot. zbiory Emila Mieszkowskiego / Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka KARTA (źródło: materiały prasowe DSH)
Fragment domu przy Marszałkowskiej 127, Marszałkowska 129, fragment domu numer 131, około 1937 roku. Fot. Archiwum Państwowe w Warszawie / Referat Gabarytów (źródło: materiały prasowe DSH)
Fragment domu przy Marszałkowskiej 127, Marszałkowska 129, fragment domu numer 131, około 1937 roku. Fot. Archiwum Państwowe w Warszawie / Referat Gabarytów (źródło: materiały prasowe DSH)
Zielna w 1948 roku. Kolejka służąca do wywożenia gruzu. W głębi dawna siedziba Polskiego Radia – Zielna 25 oraz budynki PAST-y: Zielna 37 i 39. Fot. PAP (źródło: materiały prasowe DSH)
Zielna w 1948 roku. Kolejka służąca do wywożenia gruzu. W głębi dawna siedziba Polskiego Radia – Zielna 25 oraz budynki PAST-y: Zielna 37 i 39. Fot. PAP (źródło: materiały prasowe DSH)
Kamienica przy Zielnej 27 róg Świętokrzyskiej 43, róg Wielkiej 28, 1942 rok. Zbudowano ją w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Na początku XX wieku należała do spółki warszawskich cukierników – Bliklego i Zawistowskiego. Pod koniec lat dwudziestych część pomieszczeń wynajęło Polskie Radio. Fot. APW / Referat Gabarytów (źródło: materiały prasowe DSH)
Kamienica przy Zielnej 27 róg Świętokrzyskiej 43, róg Wielkiej 28, 1942 rok. Zbudowano ją w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Na początku XX wieku należała do spółki warszawskich cukierników – Bliklego i Zawistowskiego. Pod koniec lat dwudziestych część pomieszczeń wynajęło Polskie Radio. Fot. APW / Referat Gabarytów (źródło: materiały prasowe DSH)
Wielka 7 róg Złotej 21, 1941 rok. Fot. APW / Referat Gabarytów (źródło: materiały prasowe DSH)
Wielka 7 róg Złotej 21, 1941 rok. Fot. APW / Referat Gabarytów (źródło: materiały prasowe DSH)
Chmielna 43, fragment domu przy Chmielnej 41, 1938 rok. Fot. APW / Referat Gabarytów (źródło: materiały prasowe DSH)
Chmielna 43, fragment domu przy Chmielnej 41, 1938 rok. Fot. APW / Referat Gabarytów (źródło: materiały prasowe DSH)
Z lewej dom narożny Złota 13 / Marszałkowska 113, około 1909 roku. Fot. Pocztówka z prywatnej kolekcji Pawła Stali (źródło: materiały prasowe DSH)
Z lewej dom narożny Złota 13 / Marszałkowska 113, około 1909 roku. Fot. Pocztówka z prywatnej kolekcji Pawła Stali (źródło: materiały prasowe DSH)
Podwórko kamienicy przy Złotej 32, nagrodzone w konkursie „Warszawa w kwiatach”, 1932. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe (źródło: materiały prasowe DSH)
Podwórko kamienicy przy Złotej 32, nagrodzone w konkursie „Warszawa w kwiatach”, 1932. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe (źródło: materiały prasowe DSH)
Ulica Marszałkowska w 1928 lub 1929 roku – zdjęcie wykonane w kierunku Świętokrzyskiej z balkonu II piętra domu nr 112, znajdującego się między Złotą a Chmielną; na lewo tramwaj wyjeżdża ze Złotej. Fot. Tygodnik „Stolica”, depozyt Zygmunta Stępińskiego (źródło: materiały prasowe DSH)
Ulica Marszałkowska w 1928 lub 1929 roku – zdjęcie wykonane w kierunku Świętokrzyskiej z balkonu II piętra domu nr 112, znajdującego się między Złotą a Chmielną; na lewo tramwaj wyjeżdża ze Złotej. Fot. Tygodnik „Stolica”, depozyt Zygmunta Stępińskiego (źródło: materiały prasowe DSH)
Widok Siennej w latach okupacji. Od prawej: gruzy kamienic przy Siennej 10 i 12, domy pod numerami 14, 14A, 16. Dalej – ciąg budynków od numeru 18 do 32 (najwyższy), skrzyżowanie z Sosnową i kolejne domy przy Siennej. Na pierwszym planie przystanek omnibusu kursującego po terenie getta. Zdjęcie wykonane w 1940 lub 1941 roku. Fot. Stanisław Baranowski / kolekcja Anny Zajączkowskiej (źródło: materiały prasowe DSH)
Widok Siennej w latach okupacji. Od prawej: gruzy kamienic przy Siennej 10 i 12, domy pod numerami 14, 14A, 16. Dalej – ciąg budynków od numeru 18 do 32 (najwyższy), skrzyżowanie z Sosnową i kolejne domy przy Siennej. Na pierwszym planie przystanek omnibusu kursującego po terenie getta. Zdjęcie wykonane w 1940 lub 1941 roku. Fot. Stanisław Baranowski / kolekcja Anny Zajączkowskiej (źródło: materiały prasowe DSH)
Wykop pod fundamenty PKiN. W tle budynki, od których wyburzenia na krótko odstąpiono. Pośrodku gmach przy ulicy Siennej 16, maj 1952. PAP / Zdzisław Wdowiński (źródło: materiały prasowe DSH)
Wykop pod fundamenty PKiN. W tle budynki, od których wyburzenia na krótko odstąpiono. Pośrodku gmach przy ulicy Siennej 16, maj 1952. PAP / Zdzisław Wdowiński (źródło: materiały prasowe DSH)
Od prawej: wypalona kamienica pod numerem 4, dalej Śliska 6/8. Na pierwszym planie ruiny z przejazdem bramnym kamienicy przy Siennej 10. Zdjęcie, zrobione w 1942 lub 1943 roku. Fot. Wikimedia Commons (źródło: materiały prasowe DSH)
Od prawej: wypalona kamienica pod numerem 4, dalej Śliska 6/8. Na pierwszym planie ruiny z przejazdem bramnym kamienicy przy Siennej 10. Zdjęcie, zrobione w 1942 lub 1943 roku. Fot. Wikimedia Commons (źródło: materiały prasowe DSH)
Ulica Śliska w kierunku wschodnim, jesień 1939 roku. Z lewej elewacja kamienicy pod numerem 12 i gruzy Śliskiej 10. Perspektywę zamyka dom przy Wielkiej 18. Fot. zbiory rodzinne Jana Kobuszewskiego (źródło: materiały prasowe DSH)
Ulica Śliska w kierunku wschodnim, jesień 1939 roku. Z lewej elewacja kamienicy pod numerem 12 i gruzy Śliskiej 10. Perspektywę zamyka dom przy Wielkiej 18. Fot. zbiory rodzinne Jana Kobuszewskiego (źródło: materiały prasowe DSH)
Widok Dworca Warszawsko-Wiedeńskiego i ulicy Marszałkowskiej w kierunku Ogrodu Saskiego, 1890. Fot. Konrad Brandel, Muzeum Warszawy (źródło: materiały prasowe DSH)
Widok Dworca Warszawsko-Wiedeńskiego i ulicy Marszałkowskiej w kierunku Ogrodu Saskiego, 1890. Fot. Konrad Brandel, Muzeum Warszawy (źródło: materiały prasowe DSH)
Dworzec Główny w Alejach Jerozolimskich podczas okupacji. Przed wejściem do gmachu propagandowa instalacja niemiecka z literą „V”. Fot. Muzeum Powstania Warszawskiego (źródło: materiały prasowe DSH)
Dworzec Główny w Alejach Jerozolimskich podczas okupacji. Przed wejściem do gmachu propagandowa instalacja niemiecka z literą „V”. Fot. Muzeum Powstania Warszawskiego (źródło: materiały prasowe DSH)

Magdalena Stopa:

W styczniu 1945 zabudowa terenu obecnego placu Defilad była w 60 procentach zrujnowana. Przeważnie jednak spalona, nie zburzona. Dzieła zniszczenia dopełnili przedstawiciele kolejnego totalitaryzmu. W 1946 roku rozpoczęły się masowe wyburzenia. Umożliwił je tzw. dekret Bieruta, wydany w październiku 1945 roku, odbierający wszystkie warszawskie grunty właścicielom. Rozbiórki uzasadniano względami technicznymi, przekonując, że spalone domy zagrażają bezpieczeństwu i nie da się ich odbudować. Dostępne dziś archiwalia Biura Odbudowy Stolicy dowodzą jasno, że w wielu przypadkach nie była to konieczność, lecz cel ideologiczny. Piętnując „ohydę” ozdobnej eklektycznej i secesyjnej architektury, władze dążyły do likwidacji materialnego dziedzictwa XIX-wiecznej Warszawy i zmiany tożsamości miasta. Likwidowano „burżuazyjną” i „obcą klasowo” wielkomiejską zabudowę Warszawy. Pałac Kultury i Nauki oraz jego najbliższe otoczenie zajęły ponad 50 ha pomiędzy Alejami Jerozolimskimi oraz ulicami: Marszałkowską, Świętokrzyską i Emilii Plater. Budowa 187-metrowego giganta miała nie tylko zwizualizować sowiecką dominację, ale też trwale zmienić centrum stolicy.

Aby przypomnieć nieznane dzieje śródmiejskiego kwartału, Magdalena Stopa poszukiwała dawnych mieszkańców tego miejsca lub ich dzieci i wnuków. Na jej apel odpowiedziało szesnaście osób, wśród nich m.in. aktor Jan Kobuszewski czy słynny amerykański sowietolog Richard Pipes. Wszyscy zostali sportretowani przez fotografa Jana Brykczyńskiego w miejscach swego dawnego zamieszkania, czyli obecnie na placu Defilad lub we wnętrzach PKiN. Książkę ilustrują też nieznane szerzej fotografie z archiwów publicznych oraz zdjęcia ze zbiorów rodzinnych dawnych mieszkańców.

Dworzec Główny w Alejach Jerozolimskich podczas okupacji. Przed wejściem do gmachu propagandowa instalacja niemiecka z literą „V”. Fot. Muzeum Powstania Warszawskiego (źródło: materiały prasowe DSH)
Dworzec Główny w Alejach Jerozolimskich podczas okupacji. Przed wejściem do gmachu propagandowa instalacja niemiecka z literą „V”. Fot. Muzeum Powstania Warszawskiego (źródło: materiały prasowe DSH)

Magdalena Stopa – historyk sztuki, dziennikarka. Autorka książek o Warszawie i jej mieszkańcach: Rzemieślnicy warszawscy, Kapliczki warszawskie, Słodka Warszawa, Chleb po warszawsku, Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy – 3 tomy, My, rowerzyści z Warszawy. Laureatka Nagrody Literackiej m.st. Warszawy (2011), Nagrody im. Witolda Hulewicza (2013) i dyplomów honorowych Towarzystwa Przyjaciół Warszawy za najlepsze varsaviana (2009/2010 oraz 2010/2011).

Dom Spotkań z Historią zaprasza na premierę książki do Baru Studio w PKiN 30 lipca (czwartek) o godz. 19.00. Spotkanie z autorką poprowadzi Jerzy Kisielewski. Premierze towarzyszy cykl spacerów z autorką organizowanych w sierpniu i wrześniu (1, 23 sierpnia i 27 września) przez DSH, Bar Studio i Plac Defilad.

Zdjęcia współczesne: Jan Brykczyński

Zdjęcia historyczne: Archiwum Państwowe w Warszawie, Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, Biblioteka Politechniki Warszawskiej, Biblioteka Narodowa, Filmoteka Narodowej, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa, Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Żydowski Instytut Historyczny, kolekcje prywatne: Ludwika Dobrzyńskiego, Tomasza Lerskiego, Roberta Marcinkowskiego, Sławomira Rybałtowskiego, Pawła Stali, Zygmunta Walkowskiego, Anny Zajączkowskiej i Joanny Zawadzkiej oraz zbiory rodzinne bohaterów książki.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Zobacz inne książki na temat Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie:

  • Jacek Fota, PKiN
  • Beata Chomątowska, Pałac. Biografia intymna
  • Jako dowód i wyraz przyjaźni. Reportaże o Pałacu Kultury

Magdalena Stopa, Przed wojną i pałacem
Premiera: 30 lipca 2015 roku
Wydawnictwo Domu Spotkań z Historią w Warszawie

Tags
  • Dom Spotkań z Historią w Warszawie
  • Jan Brykczyński
  • Magdalena Stopa
  • Pałac Kultury i Nauki w Warszawie
  • Warszawa
Poprzedni artykuł
Tadeusz Różewicz, „Ostatnia wolność”, „Znikanie” (źródło: materiały prasowe wydawcy)
  • Literatura
  • Nowości wydawnicze

Ostatnia wolność Tadeusza Różewicza

  • Ewa Nowicka
  • 2015-07-23
Wyświetl artykuł
Następny artykuł
Krakowski Teatr Tańca (źródło: materiały prasowe)
  • Premiery
  • Teatr

Teatralne reminiscencje przeszłości

  • magdalena-olejnik
  • 2015-07-23
Wyświetl artykuł
Może Cię zainteresować
Projekt Muzeum Miasta Łodzi :„Łódzkie podwórko – tradycja i współczesność”, fot. B.Szafrańska (źródło: materiały prasowe)
Wyświetl artykuł
  • Historia

Muzeum Miasta Łodzi zbiera wspomnienia o łódzkich podwórkach

  • 2019-05-13
Ogrody Zamku Królewskiego w Warszawie (źródło: materiały prasowe)
Wyświetl artykuł
  • Aktualności
  • Architektura
  • Historia

Zakończenie rekonstrukcji ogrodów zamkowych

  • 2019-05-09
Wyświetl artykuł
  • Aktualności
  • Architektura

Rem Koolhaas. Papież architektury?

  • 2019-05-06
Konkurs na mural – Państwowe Muzeum na Majdanku (źródło: materiały prasowe)
Wyświetl artykuł
  • Historia

Ogólnopolski konkurs na mural

  • 2019-05-01
Plakat wystawy „Niesamowita Słowiańszczyzna. Sławomir Lewiński 1919–1999. W setną rocznicę urodzin i dwudziestą rocznicę śmierci artysty” (źródło: materiały prasowe)
Wyświetl artykuł
  • Historia
  • Sztuki wizualne
  • Wystawy

Niesamowita Słowiańszczyzna. Sławomir Lewiński 1919–1999

  • 2019-04-15
Architektura w przestrzeni sztuk 2019, Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie
Wyświetl artykuł
  • Architektura
  • Wystawy

Architektura w przestrzeni sztuk 2019

  • 2019-04-15
Wystawa „Powstanie Warszawskie 1944” w Gruzji (źródło: materiały prasowe)
Wyświetl artykuł
  • Historia

Wystawa „Powstanie Warszawskie 1944” w Gruzji

  • 2019-04-14
Warszawa: Miasto Podzielone, fot.Teodor Klincewicz (źródło: materiały prasowe)
Wyświetl artykuł
  • Film
  • Historia

Warszawa: Miasto Podzielone

  • 2019-04-11
1 komentarz
  1. julita pisze:
    2015-09-15 o 10:54

    Mieszkam w Radomsku,bylam trzy dni u corki w Warszawie,szlysmy obok PKiN i zastanawialysmy sie co w tym miejscu bylo przed wojna.Wracam do domu,wlaczm Trojke i juz wqiem

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Ownetic to globalna platforma, na której ludzie i instytucje łączą się, prezentują swoje zbiory i prowadzą dyskusję o kulturze. Dołącz dziś.

© Ownetic 2020 / Polityka Prywatności

  • Ownetic.com
  • O nas
  • Kontakt
  • Archiwum
  • Facebook
  • Twitter
  • Linkedin

Wprowadź słowo kluczowe i naciśnij Enter.