45. rocznicę masakry na Wybrzeżu, 35. odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców 1970 i 34. wprowadzenia stanu wojennego Europejskie Centrum Solidarności wspomina na wiele sposobów – oddając hołd ofiarom i opowiadając o tamtych wydarzeniach w sposób ciekawy dla świadków i ludzi młodych.
Według oficjalnych danych w 1970 roku życie straciło 45 osób, a niemal 1200 zostało rannych. Sceny, które rozegrały się w Grudniu ’70, zapisały się w pamięci zbiorowej Polaków w postaci czarno-białego obrazu, wykonanego na ulicach Gdyni. Ciało 18-letniego Zbyszka Godlewskiego, pochodzącego z Elbląga pracownika fizycznego Zarządu Portu Gdynia, zastrzelonego przez wojsko 17 grudnia, koledzy niosą w pochodzie na drzwiach jak na katafalku. Zdjęcie wykonał z okna własnego mieszkania przy ul. Świętojańskiej 66 Edmund Pepliński, fotograf, właściciel zakładu Foto Kamera przy Długim Targu w Gdańsku. Fotografia znajduje się w zbiorach ECS i pokazana zostanie na wystawie Ukryte / Wypowiedziane / Przypomniane.
Ofiar było jednak znacznie więcej. W ramach akcji wymierzonej w uczestników grudniowego strajku aresztowano ok. 3000 osób, wiele z nich zostało brutalnie pobitych, wyrzuconych z pracy czy wcielonych do wojska. Wiele z ofiar represji nigdy nie powróciło do zdrowia.
Na wystawie Ukryte… zaprezentowana będzie m.in. przepustka 22-letniego Stefana Mosiewicza, pracownika Stoczni Gdańskiej im. Lenina, z adnotacją datowaną na 7 stycznia 1971 roku: „zgon”. Mężczyzna zginął od serii z karabinu maszynowego 16 grudnia, pod bramą swojego zakładu pracy. Pogrzebany został dwa dni później na cmentarzu Srebrzysko, bez udziału bliskich, którzy jeszcze wówczas o jego śmierci nie wiedzieli. Przepustka pochodzi ze zbiorów ECS.
„Grudzień oczywiście nie poszedł na marne. Wyciągnęliśmy doświadczenia z Grudnia – gorzkie doświadczenia, ale to była lekcja życia. Już nie mógł się powtórzyć Grudzień, bo dojrzała świadomość społeczna. Nauczyliśmy się, że nie wolno nam było wyjść na ulicę… każdy z nas dokładnie zdawał sobie z tego sprawę” – w czerwcu 1981 roku relacjonowała Anna Walentynowicz.
(z książki Grudzień 1970, Paryż 1986)
W Sierpniu ’80 stoczniowcy już wiedzieli, że nie mogą opuszczać zakładów pracy. Zamknięte bramy i strajk okupacyjny chroniły ich przed strzelaniną na ulicy. Już wówczas rozpoczęła się publiczna zbiórka pieniędzy na rzecz budowy pomnika upamiętniającego ofiary Grudnia ’70.
Monument powstał niebywale szybko. Już 16 grudnia 1980 roku uroczyście na placu nieopodal Bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej, dziś zwanym placem Solidarności, odsłonięto pomnik Poległych Stoczniowców – pierwszy, jaki ofiarom komunizmu wystawiono w Europie Środkowo-Wschodniej.
Kolejna rocznica masakry grudniowej odbyła się już nielegalnie, w cieniu stanu wojennego.
Program wydarzeń
Epitafium pamięci ofiar grudnia ’70.W 35. rocznicę odsłonięcia pomnika poległych stoczniowców
16 grudnia, od godz. 12.00
ECS, pl. Solidarności 1, Galeria Trap w ogrodzie zimowym (parter)
Wstęp z zaproszeniami.
Ceremonia jubileuszowa z udziałem Lecha Wałęsy, prezydenta RP, przywódcy strajku w Sierpniu ’80. Esej Grudzień ’70 dzisiaj odczyta Stefan Chwin, pisarz, który badał literackie i historyczne konteksty pomnika Poległych Stoczniowców.
Ukryte / Wypowiedziane / Przypomniane. Grudzień ’70 w filmowym tryptyku Andrzeja Wajdy – wystawa
Od 16 grudnia 2015 do 30 kwietnia 2016
ECS, pl. Solidarności 1, Galeria Trap w ogrodzie zimowym (parter)
Wstęp wolny.
Andrzej Wajda to jeden z najwybitniejszych polskich reżyserów oraz współtwórca polskiej szkoły filmowej. Realizował swój tryptyk: Człowiek z marmuru, Człowiek z żelaza i Wałęsa. Człowiek z nadziei przez pół wieku – od 1963 roku, kiedy powstał scenariusz pierwszego filmu, do 2013 roku, gdy odbyła się premiera ostatniego.
Jego kino podąża za historią społecznego protestu już od początku lat 50. przez czerwiec 1956, marzec 1968, grudzień 1970, czerwiec 1976, sierpień 1980 po rok 1989. Pierwszy film z tryptyku, Człowiek z marmuru, ukazuje wydarzenia, które doprowadziły do Grudnia ’70, a kolejne filmy odwołują się do tych wydarzeń jako do kluczowych dla rozwoju idei Solidarności.
Galeria jednego obiektu – wystawa
Od 16 grudnia 2015 do 30 kwietnia 2016
ECS, pl. Solidarności 1, Galeria Mesa w Museum Store (parter)
Wstęp wolny
Ekspozycja dedykowana jest tragicznym wydarzeniom Grudnia ’70, w szczególności tym, które rozegrały się przed Bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej, oraz historii pomnika Poległych Stoczniowców.
Trzy krzyże – instalacja artystyczna
Od 16 grudnia 2015 do 30 kwietnia 2016
ECS, pl. Solidarności 1, Galeria Świetlik w ogrodzie zimowym (parter)
Wstęp wolny
Ekspozycja poświęcona jest ofiarom Grudnia ’70 w Gdańsku i pomnikowi upamiętniającemu ich tragiczny los. Plakat Andrzeja Pągowskiego – autora ponad 1000 plakatów wydanych drukiem od 1977 roku w Polsce i za granicą – promujący film Andrzeja Wajdy Człowiek z żelaza, ukazany w trzech wersjach językowych, tworzy zaskakującą kompozycję.
45. rocznica masakry na Wybrzeżu | 35. rocznica odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców 1970 | 34. rocznica wprowadzenia stanu wojennego
16 grudnia 2015 roku (do 30 kwietnia 2016 roku)
Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku
