Wystawa Procedery sztuki lat 70. przedstawia pierwsze działania performatywne w sztuce polskiej końca lat 60. i następnej dekady. Złożyła się na nią przede wszystkim dokumentacja fotograficzna i filmowa oraz archiwalne opisy i komentarze, które oferują wgląd w praktyki radykalnych artystów sytuujących się wówczas poza oficjalnym obiegiem sztuki, a obecnie zaliczanych do klasyków neoawangardy.
Tytuł wystawy nawiązuje do akcji Andrzeja Dłużniewskiego z 1979 roku – artysta przez cztery dni na oczach publiczności realizował scenariusz tworzenia dzieła, ironizując na temat utrwalonego przez modernistyczną tradycję przywiązania do idei dzieła jako podstawowego kryterium sztuki. We wcześniejszym o dziesięć lat, rozbudowanym happeningu Andrzeja Matuszewskiego Postępowanie autor pozostawał niewidoczny dla publiczności, która stawała się uczestnikiem sterowanych przez niego zdarzeń.
Zebrana na wystawie dokumentacja pokazuje różne sposoby postępowania, ironicznego i krytycznego rozgrywania w działaniu kolejnych pewników modernistycznego uniwersum: demiurgicznego twórcy w VIII Pokazie synkretycznym (1968) Włodzimierza Borowskiego, niepowtarzalności gestu w ponawianych od 1978 roku działaniach rysunkowych Jarosława Kozłowskiego, obecności dzieła w 22 obrazach figuralnych (1979) Andrzeja Dłużniewskiego, celowości wielkich utopii w Kineutronikonie (1975) Jerzego Rosołowicza. W działaniach, akcjach, zdarzeniach przypomnianych na wystawie znaczenia nabierała procesualność i wchodzenie w interakcje, jak w zespołowej realizacji Akcja w przestrzeni (1972) Włodzimierza Borowskiego, Jana Świdzińskiego i Krzysztofa Wodiczki.
Kategoria performatywności manifestowała się przez perswazyjność języka Andrzeja Partuma w jego wystąpieniu O interpretacji (1975). Performatywne aspekty działań rejestrowanych kamerą pokazują filmy Józefa Robakowskiego Idę… (1973) i Wojciecha Bruszewskiego YYAA (1973). Performatywność była też domeną transmitowanych na żywo rejestracji w zrealizowanej przez Warsztat Formy Filmowej Transmisji telewizyjnej (1973). Partycypacyjny charakter miał zaaranżowany przez Robakowskiego Zapis (1972), którego uczestnicy stawali się pierwszoplanowymi aktorami. Dokumentacja tych działań ukazuje krytyczny potencjał performatywnych praktyk w przekraczaniu granic wizualnej percepcji, aktywizowaniu publiczności, wychodzeniu sztuki poza ramy instytucjonalne i jej sytuowaniu w przestrzeni społecznej.
Performatywność wpisana w projekty urządzeń i sposoby ich użytkowania w Instrumencie osobistym (1972) i Pojeździe (1973) Krzysztofa Wodiczki wyprowadzała jego sztukę na ulicę. Pierwsze działania w przestrzeni publicznej, jak np. rysowanie kredą na chodniku w Ekspedycji (1969) Jarosława Kozłowskiego czy ironiczne obwieszczenie Milczenia awangardowego (1974) Andrzeja Partuma, postrzegane z tej perspektywy ujawniają swój subwersywny potencjał. Instalowane w przestrzeni miejskiej prowokacyjne hasła Strefy wyobraźni (1970) Kozłowskiego i Legalności przestrzeni (1971) Ewy Partum były dla wyobraźni społecznej rodzajem performatywnych impulsów. Mity tej wyobraźni performował w swojej praktyce duet KwieKulik, odgrywający przed kamerą wyidealizowane sceny w ramach zainicjowanego w 1972 roku cyklu Ameryka.
W performatywnych aktach odgrywania płci dawały o sobie znać emancypacyjne wątki pierwszych manifestacji feministycznych – w seksualności Słowa (1971) Natalii LL i polemizującej z patriarchalną sceną sztuki Zmianie (1974) Ewy Partum.
Spojrzenie na „procedery” tej sztuki z punktu widzenia tzw. zwrotu performatywnego wydobywa bardziej złożony obraz praktyk artystycznych końca lat 60. i lat 70., postrzeganych poza dominującą w myśleniu o sztuce tego czasu kliszą konceptualizmu. Performatywny punkt widzenia, z przesunięciem akcentów na działanie, podmiotowość, sprawczość, pozwala też rozważać funkcjonowanie tej sztuki w szerszej perspektywie jej obecności w przestrzeni społecznej i politycznej.
Bożena Czubak
Procedery sztuki lat 70.
Artyści: Włodzimierz Borowski, Wojciech Bruszewski, Andrzej Dłużniewski, Jarosław Kozłowski, KwieKulik, Natalia LL, Andrzej Matuszewski, Andrzej Partum, Ewa Partum, Józef Robakowski, Jerzy Rosołowicz, Jan Świdziński, Warsztat Formy Filmowej, Krzysztof Wodiczko
Kuratorka: Bożena Czubak
Współorganizator: Fundacja Profile
Od 16 grudnia 2016 roku do 22 stycznia 2017 roku
Wernisaż: 15 grudnia 2016 roku, godz. 19.30
Państwowa Galeria Sztuki w Sopocie
