Współczesne miasto można opisać jako nieustanną próbę uporania się z Obcym poprzez uczynienie go sąsiadem. Pojęcie sąsiada oznacza współistnienie i wyobcowanie, miłość i nienawiść, podobieństwo i inność.
Słowo to jest notorycznie nadużywane w oficjalnych wypowiedziach przedstawicieli rządów narodowych, którzy wykorzystują je jako metaforę, nie biorąc pod uwagę wielości skojarzeń, jakie przywołuje. Sąsiedzi to także tytuł książki, której użyto w tym roku, by uzasadnić przyjęcie przez Sejm kontrowersyjnego prawa, które wywołało wzrost przejawów antysemityzmu i nastrojów antyukraińskich.
Podobnie jak mieszkańcy innych polskich miast, coraz więcej warszawiaków odkrywa, że ich sąsiadami mieszkającymi drzwi obok są Ukraińcy, Białorusini, Mołdawianie, Rosjanie, Gruzini lub Uzbecy. Rosnący napływ imigrantów zza wschodniej granicy może oznaczać, że po raz pierwszy od zakończenia II wojny światowej Polska przestaje być państwem monoetnicznym.
10. edycja festiwalu Warszawa w budowie odpowiada na tę sytuację, przełamując logikę tego festiwalu w sposób, który odzwierciedla zmiany zachodzące w polskim społeczeństwie. Zamiast mówić o rosnącej społeczności imigrantów zza wschodniej granicy za pomocą obiektywizującego i niezaangażowanego medium, jakim jest dzieło sztuki, festiwal przejmowany jest przez grupę przybyszów z Ukrainy (tak jak w wyobrażeniu niektórych osób, imigranci z tego kraju przejmują teraz miejsca pracy, instytucje i osiedla w wielu polskich miastach). Tegoroczna edycja festiwalu obejmuje zatem dwie stolice Europy Wschodniej, które po 1991 roku obrały dwie skrajnie różne drogi rozwoju.
W Warszawie wystawa Sąsiedzi odbędzie się w powojennym modernistycznym pawilonie Cepelia, który w swoim założeniu miał sprzyjać rozwojowi nowego modelu polskiej tożsamości narodowej. Przez dziesiątki lat po rozwiązaniu Układu Warszawskiego miejsce to służyło w dość symboliczny sposób za salon gier. W Kijowie festiwal odbywa się na terenie, który stanowi jeden z najbardziej uderzających symboli rozkładu tkanki społecznej i miejskiej w latach 90. XX wieku. Niegdyś tętniąca życiem trasa łącząca centrum Kijowa z Górnym Miastem, czyli biegnąca przez śródmieście Aleja Petriwska, stała się ziemią niczyją wskutek serii katastrof geologicznych i społecznych. Dwa miasta, w których odbywa się projekt zatytułowany Sąsiedzi, spotkają się w przestrzeni wystawienniczej Cepelii w Warszawie.
Wystawa Sąsiedzi stanowi próbę refleksji zarówno nad szeroko rozumianym pojęciem sąsiedztwa, jak i nad relacjami na linii Warszawa-Kijów. Kuratorzy z kijowskiego kolektywu Centrum Badań nad Kulturą Wizualną starają się uchwycić obraz dzisiejszych stosunków polsko-ukraińskich, a także ukazać różnorodne znaczenia kształtujące się wokół tematu sąsiedzkości. Relację pomiędzy miastami traktują jako jeden z możliwych punktów wyjścia dla zrozumienia szerszych procesów globalnych, takich jak migracja, nasilenie nastrojów nacjonalistycznych czy konflikty tożsamościowe.
Wystawa festiwalowa jest próbą przyjrzenia się idei sąsiedztwa z punktu widzenia migrantów, pracowników i innych mieszkańców Warszawy przybyłych zza wschodniej granicy. Ich doświadczenie znajduje wyraz w pracach artystycznych stanowiących główne medium tegorocznej edycji festiwalu Warszawa w budowie. Celem podkreślenia sąsiedzkiego wymiaru festiwalu w Kijowie również odbyła się seria wydarzeń towarzyszących, ujętych pod wspólnym hasłem Urbanistyki w stanie wyjątkowym.
Kuratorzy:
Centrum Badań nad Kulturą Wizualną (w składzie: Anna Kraweć, Justyna Krawczuk, Ołeksij Radynski, Rusłana Kozijenko, Serhij Kłymko, Wasyl Czerepanyn, Natalia Heszeweć, Oksana Briuchowecka, Hanna Cyba).
Artyści:
Babi Badałow, Oksana Briuchowecka, Ołeksandr Burłaka, Ołeksij Bykow, Dawid Cziczkan, Phil Collins, Ksenia Hnyłycka, Nikita Kadan, Taras Kamiennoj, Gal Kirn i Fokus Grupa, Dana Kosmina, Marginal Act, Marina Napruszkina, Walentyna Petrowa, Aleka Polis, Serhij Popow i Mykoła Ridnyj, Oliver Ressler, Santiago Sierra, Anna Sorokowaja, Hito Steyerl, Łukasz Surowiec we współpracy z Martą Romankiw i Ołeksandrą Owsianikową, TV Kryzys, Piotr Wysocki, Alina Jakubenko, Florian Jurijew, Artur Żmijewski.
Warszawa w budowie Sąsiedzi
Od 13 października do 11 listopada 2018 roku
Kurator: Centrum Badań nad Kulturą Wizualną
Dawny pawilon Cepelii
Warszawa
