W roku, w którym mija 60 lat od słynnego Pokazu zamkniętego, Czytelnia Sztuki – Muzeum w Gliwicach organizuje wystawę przywołującą twórczość Zdzisława Beksińskiego, Jerzego Lewczyńskiego i Bronisława Schlabsa – nieformalnej grupy trzech artystów, której działania w istotny sposób wpłynęły na myślenie o miejscu i roli fotografii w sztuce.
Artyści spotykali się w 1957 roku. Korespondowali, wymieniali się doświadczeniami, fascynacjami z zakresu kina i literatury, przygotowywali wspólne wystawy, najpierw w Warszawie, następnie w Gliwicach. To właśnie Pokazem zamkniętym, zorganizowanym w 1959 roku w Gliwickim Oddziale Polskiego Towarzystwa Fotograficznego, zamanifestowali dążenie do przezwyciężenia prymatu reportażu jako gatunku kojarzonego wówczas z nowoczesnością, wskazywanego jako właściwa droga rozwoju fotografii. Opowiadali się za innym wykorzystaniem medium fotograficznego – dającym twórcy swobodę wypowiedzi. Dlatego skierowali się w stronę eksperymentu w zakresie metafory o znamionach surrealizmu i abstrakcji.
Wystawa, jaką Zdzisław Beksiński, Jerzy Lewczyński i Bronisław Schlabs otworzyli 20 czerwca 1959 roku w siedzibie Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego, przeszła do legendy. Nazwana skromnie przez organizatorów Pokazem zamkniętym, stała się znana szerzej jako Antyfotografia za sprawą tytułu tekstu krytycznego Alfreda Ligockiego, który docenił wartość prac, ale też zakwestionował ich przynależność. Antyfotografia miała się kojarzyć z antypowieścią, czyli ówczesnymi eksperymentami z literacką narracją. Ligocki – i wielu innych – oczekiwał od fotografii narracji typowej dla realistycznego fotoreportażu. Trzej wystawiający razem artyści nie mieli jednak zaufania do tej metody z powodu jej jednostronności, tym bardziej że skompromitował ją lansowany przez reżim PRL-u realizm socjalistyczny. Bronili twórczej wolności i dążyli do przełamywania stereotypów związanych z pojęciami sztuki, realizmu i fotografii. Współpracując ze sobą od dwóch lat, stali się znani z odważnych realizacji w dziedzinach fotografii, malarstwa i rzeźby. Pokaz zamknięty był ich najwybitniejszym wspólnym przedsięwzięciem i znamiennym wydarzeniem w historii polskiej sztuki nowoczesnej – pisze kurator wystawy, Adam Sobota.
Podczas wystawy zostaną zaprezentowane oryginalne zestawy fotografii stworzone w owym czasie przez artystów – prace z kolekcji Muzeum w Gliwicach, Muzeum Narodowego we Wrocławiu oraz ze zbiorów prywatnych. Akty, portrety i zestawienia różnych treści wizualnych Zdzisława Beksińskiego. Surrealistyczne portrety i sekwencje Jerzego Lewczyńskiego, który do swoich zestawów wprowadził także fotografie tekstu. Abstrakcyjne obrazy cieczy Bronisława Schlabsa. Alfred Ligocki, krytyk sztuki, nazwał je „antyfotografią”, nawiązując w ten sposób do francuskiej antypowieści, dekonstruującej przyjęty porządek narracji.
Wystawie towarzyszy dwudniowe sympozjum naukowe, które odbędzie się w dniach 18 i 19 czerwca. Sympozjum poświęcone będzie twórczości nieformalnej grupy trzech artystów w kontekście fotografii polskiej i europejskiej tego czasu, ze szczególnym uwzględnieniem nurtów awangardowych. Referaty wygłoszą Elżbieta Hak (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie), Marek Janczyk (Dział Fotografii i Techniki Fotograficznej Muzeum Historii Fotografii w Krakowie), dr Krzysztof Jurecki (Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna i Szkoła Filmowa w Łodzi), Weronika Kobylińska-Bunsch (Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego), dr Henryk Kuś (badacz niezależny, członek ZPAF), Elżbieta Łubowicz (Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu), dr Dorota Łuczak (Instytut Historii Sztuki UAM), dr Adam Mazur (Katedra Fotografii Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu), Wojciech Nowicki (badacz niezależny), Olga Ptak (badaczka niezależna), dr Adam Sobota (długoletni kustosz Działu Fotografii Muzeum Narodowego we Wrocławiu ), dr Tomasz Szerszeń (Zakład Antropologii Kultury, Filmu i Sztuki Audiowizualnej Instytut Sztuki PAN).
Ponadto w ramach wystawy ukaże się książka autorstwa dra Krzysztofa Jureckiego pt. Kontynuatorzy tradycji Wielkiej Awangardy w fotografii polskiej w drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku. Pogranicza malarstwa, grafiki i filmu eksperymentalnego, seria Czytelnia Sztuki.
_______________
Fotografia czy antyfotografia?
Zdzisław Beksiński, Jerzy Lewczyński, Bronisław Schlabs – 60-lecie Pokazu zamkniętego
Kuratorzy wystawy: Krzysztof Jurecki, Adam Sobota
Czytelnia Sztuki – Muzeum w Gliwicach
ul. Dolnych Wałów 8a, Gliwice
11.05 – 05.07.2019
Wernisaż: 10 maja 2019 roku, godz. 18.00, wstęp wolny
_______________
Sympozjum naukowe z okazji 60-lecia Pokazu zamkniętego
Moderatorzy: Krzysztof Jurecki, Adam Sobota
Muzeum w Gliwicach
ul. Dolnych Wałów 8a, Gliwice
18 i 19 czerwca 2019 roku
