W okresie międzywojnia podjęto próbę budowania modernistycznej Europy Środkowo-Wschodniej złożonej z niepodległych państw, starając się znaleźć dla nich miejsce wśród cywilizacyjnego centrum. Mimo, iż pozostało projektem niedokończonym, dwudziestolecie międzywojenne stworzyło podstawy nowej tożsamości regionu, kwestionując tezę o jego marginalnym znaczeniu dla epoki nowoczesnej. W Muzeum Sztuki zaprezentowane zostaną najważniejsze przykłady modernizacji w dziedzinach sztuk wizualnych, architektury i wzornictwa, świadcząc o ich znaczeniu dla ukształtowania nowoczesnego oblicza Nowej Europy.
Ukształtowana po 1918 roku polityczna mapa Europy nie miała historycznych precedensów. Między morzami Bałtyckim i Adriatyckim powstały Czechosłowacja, Jugosławia, Łotwa, Estonia, a nowe granice określały terytoria Polski, Litwy i Węgier. Każdy z tych krajów, dążąc do znalezienia się w centrum nowoczesności, poszukiwał rozwiązań modernizacyjnych. Do ich promowania, ale i kształtowania wykorzystano współczesną sztukę, architekturę i wzornictwo. Przyszłość stawała się już nie odległą perspektywą, ale codziennym doświadczeniem, a w modernizacyjnych ośrodkach obowiązywał czas przyszły dokonany.
Związki sztuki i modernizacji miały różne oblicza. Rewolucja węgierska w 1919 roku po raz pierwszy wykorzystała sztukę nowoczesną w celach propagandowych. Artyści – zamiast obrazów – tworzyli plakaty agitacyjne, monumentalne freski i oprawy uroczystości 1-majowych. Jeszcze bardziej radykalne były działania awangardy jugosłowiańskiej, skupionej wokół pisma Zenit, która głosiła wizję bałkanizacji Europy – poprzez destrukcję śródziemnomorskiej tradycji i przejęcie władzy przez barbarogeniusza.
Ważnym elementem modernizacji były realizacje modelowych miast, traktowanych jako wzorzec nowoczesności dla całego kraju. W Czechosłowacji takim miejscem stał się Zlin – imperium Tomasza Baty. Wokół fabryki butów wybudowano nowe osiedla, szkoły, internaty, całą infrastrukturę kulturalną i socjalną, które unowocześnić miały nie tylko przestrzeń publiczną, ale i życie prywatne. W Polsce pomnikiem nowoczesności stała się Gdynia – nowoczesny port i modernistyczne miasto, duma II RP, symbol dynamicznie rozwijającego się kraju i jego ambitnych celów. Nowoczesna architektura i przemysł stały się także źródłem inspiracji dla malarzy i fotografów, którzy uwieczniali życie nowego człowieka.
Wystawa Modernizacje 1918-1939. Czas przyszły dokonany to prawie 3-miesięczny projekt, łączący w sobie ekspozycję, serię wykładów i projekcji na temat społecznego i filozoficznego wymiaru modernizacji w dwudziestoleciu międzywojennym oraz rozbudowany program edukacyjny. W muzeum zaprezentowano ponad 300 obiektów: obrazy, rysunki, grafika, plakaty, fotografie, fotomontaże, rzeźby, ale też filmy reklamowe i… buty. Obiekty architektoniczne pokazane zostaną w postaci zdjęć archiwalnych i modeli. Eksponaty na wystawę pochodzą z muzeów i kolekcji prywatnych w Estonii, Łotwie, Litwie, Polsce, Czechach, Węgrzech, Chorwacji i Serbii; większość z nich nie była dotąd pokazywana polskiej publiczności.
Program edukacyjny stworzono z myślą o czterech grupach odbiorców. W ramach akcji Miastorób najmłodsi będą tworzyć w Muzeum makietę utopijnego miasta. Nieco starsi, wraz z rodzicami, zbudują futuro-machiny. Gimnazjaliści i licealiści mogą – na zamówienie – wziąć udział w warsztatach Reklama krzepi. Dorośli natomiast w ramach spotkań Ala ma utopię deszyfrować będą książki z dzieciństwa. Wystawie towarzyszyć będzie publikacja naukowa dr Andrzeja Szczerskiego – Modernizacje. Sztuka i architektura w nowych państwach Europy Środkowo-Wschodniej 1918-1939.
Seria wykładów zorganizowana została we współpracy z Uniwersytetem Łódzkim. Studenci mogą rejestrować się na zajęcia w Muzeum i zaliczać je jako kurs uniwersytecki. Kurs Modernizacje 1918-1939. Czas przyszły dokonany
(czwartki, g. 18.18)
11 marca, g. 18.00, Wernisaż wystawy Modernizacje. Czas przyszły dokonany
18 marca, Modernizacje 1918-1939. Czas przyszły dokonany. Prowadzi Andrzej Szczerski, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego.
1 kwietnia, Społeczny wymiar modernizacji w dwudziestoleciu międzywojennym. Prowadzi Katarzyna Sierakowska, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk.
15 kwietnia, Warszawa niezaistniała. Niezrealizowane projekty urbanistyczne i architektoniczne 20-lecia międzywojennego. Prowadzi Jarosław Trybuś, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
29 kwietnia, Awangardowe modernizowanie miasta: Peiper, Przyboś, Strzemiński. Prowadzi Elżbieta Rybicka, Katedra Antropologii Literatury Uniwersytetu Jagiellońskiego.
13 maja, Modernizm a konstruowanie polskiej tożsamości wizualnej państwa nad morzem. Prowadzi Małgorzata Omilanowska, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego.
27 maja, Nowoczesność i kultura popularna: współrzędne etyczne, estetyczne, etniczne. Prowadzi Tomasz Majewski, Katedra Teorii Kultury Uniwersytetu Łódzkiego.
Inne wykłady i wydarzenia
17 kwietnia, sobota, The Triumph and Tragedy of the Modern Movement in the 1930s. Prowadzi David Crowley, Royal College of Art, Londyn.
10 kwietnia, sobota, Oprowadzanie kuratorskie po wystawie
25 maja, wtorek, Projekcja filmów o Zlinie. Wprowadzenie: Ewa Ciszewska, Zakład Historii i Teorii Filmu UŁ.
29 maja, sobota, Modernizm po łódzku: architekt Wiesław Lisowski. Prowadzi Justyna Brodzka.
Dwugłowy smok i Porwanie Europy: projekcja filmów o architekturze modernizmu w Warszawie i Katowicach (reż. Jadwiga Kocur).
Modernizacje 1918-1939. Czas przyszły dokonany
ms2, Ogrodowa 19
11.03-31.05.2010
Kurator: Andrzej Szczerski
