Nie śpią tylko duchy. O duchach i ich mediach

Wystawa Awake are only the spirits. On ghosts and their media / Nie śpią tylko duchy. O duchach i ich mediach jest oparta na archiwum nagrań Friedricha Jürgensona, który w 1959 roku odkrył tak zwane Electronic Voice Phenomenon (EVP). Projekt przybliża historie duchów, które starają się odpowiedzieć na pytanie dlaczego, przy całym naszym oświeceniu, ciągle przypisujemy irracjonalne właściwości nowym mediom i technologiom – na przykład zdolność do przekazywania wiadomości spoza naszego świata. Wystawa zorganizowana została we współpracy z Hartware MedienKunstVerein w Dortmundzie, gdzie była prezentowana w 2009 roku.

Jak piszą kuratorzy wystawy, Inke Arns oraz Thibaut de Ruyter, punktem wyjściowym dla projektu jest archiwum Friedricha Jürgensona, w którego skład wchodzi około osiemset szpul magnetofonowych. Dzięki wysiłkom szwedzkiego artysty Carla Michaela von Hausswolffa archiwum kilka lat temu umieszczono w Zentrum für Kunst und Medientechnologie (ZKM) w Karlsruhe. Na wystawie, oprócz wyników badań Jürgensona, zaprezentowane zostanie archiwum anonimowego badacza z Aachen, pochodzące z lat osiemdziesiątych XX wieku.

Eksperymenty ze zjawiskiem EVP nie ograniczały się jednak tylko do obszaru akustycznego. Posługując się technologią wideo (wtedy jeszcze analogową) anonimowy badacz nagrywał obrazy zmarłych osób ukazujące się rzekomo na ekranie włączonego telewizora. Te dwa zbiory stanowią punkt wyjściowy wystawy projektów artystycznych poświęconych kwestii istnienia duchów i wykorzystania nowych mediów oraz technologii dla celów spirytystycznych, jak również politycznym implikacjom i estetyce współczesnych zjawisk transkomunikacji.

Wykorzystując żywe zainteresowanie współczesnych artystów tą tematyką, wystawa opowiada historię o duchach, przy okazji starając się znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego, mimo obecnego stanu wiedzy, wciąż przypisujemy nowym w danej epoce mediom i technologiom nadprzyrodzone właściwości – na przykład możliwość pośrednictwa w komunikacji z zaświatami. Ogólnie rzecz ujmując, wszystkie projekty dwudziestu artystów biorących udział w wystawie są świadectwem starań uczynienia niewidocznego widocznym lub namacalnym.

Corinne May Botz (USA) fotografowała w Stanach Zjednoczonych nawiedzone domy. Powstała w ten sposób seria ukazuje coś w rodzaju archetypu tego typu miejsc. Nina Fischer & Maroan el Sani (Niemcy) wykorzystali fotografię kirlianowską, aby uchwycić ciągle obecną aurę byłych mieszkańców miejsc naznaczonych przez historię. Damien Cadio and Agnès Geoffray (obydwoje z Francji), posługujący się odpowiednio malarstwem i fotografią, odkrywają to, co niesamowite w banalnych zdjęciach, natomiast Kathrin Günter (Niemcy) wykorzystuje samodzielnie przerobiony aparat Polaroid, żeby zarejestrować pozostałości światła w ludzkim oku. Carl Michael von Hausswolff (Szwecja), Martin Howse (Wielka Brytania), Sam Ashley (Stany Zjednoczone) i Scanner (Wielka Brytania) skonstruowali swoiste wykrywacze duchów.

Przerobione na wszelkie możliwe sposoby urządzenia gotowe są zareagować na najdrobniejsze oznaki zmian (pola elektromagnetycznego, wilgotności, oporu skóry, itp.), wskazując w ten sposób na obecność nadprzyrodzonego. Jan-Peter E.R. Sonntag (Niemcy) przenosi elektromagnetyczne anomalie pogodowe do swojej instalacji Duchy opiekuńcze, stworzonej specjalnie na wystawę, sprawiając, że żarówki i świetlówki jarzą się bez kabli, co przypomina zjawisko znane jako światło Tesli.

Zjawisko bezprzewodowości – fakt, że prawie wszędzie możemy zanurzać się w chmury danych, że otacza nas wszechobecny internet, wywołuje poczucie, że nowe media muszą mieć jakiś związek z duchami. Suzanne Treister (Wielka Brytania) wypracowała własną archeologię mediów, która pozwoliła jej zanalizować najdrobniejsze historyczne implikacje wskazujące na okultystyczne korzenie technologii militarnych (i cywilnych) naszych czasów.

Lucas & Jason Ajemian (Stany Zjednoczone), Tim Hecker (Kanada), Scanner (Wielka Brytania) oraz Joep van Liefland (Holandia) zajmują się estetyką białego szumu i ukrytymi w nim przesłaniami. Bracia Ajemian badają na konkretnym przykładzie zjawisko wiadomości kodowanych od tyłu, a muzyk eksperymentalny Tim Hecker analizuje propagandę polityczną i kontrpropagandę, zestawiając nagrania audycji radiowych kubańskiej rozgłośni państwowej Radio Havana z nagraniami z Radio Marti – antyreżimowej stacji nadającej z Miami. Nowy utwór Scannera Sygnały fantomowe wykorzystuje nagranie medium komunikującego się z osiemnastowieczną powieściopisarką Jane Austen oraz niezidentyfikowane, niewyraźne głosy, które znalazł w swoim telefonie komórkowym. Joep van Liefland konfrontuje w pracy Donald Judd Oblicza śmierci filozofię minimalizmu z estetyką hałasu.

Jorge Queiroz (Portugalia) i Chris Marker (Francja) badają strukturę pamięci i wspomnień wizualnych, jak również procesy językowe i mentalne, które je kształtują. Klasyczna praca Chrisa Markera Niepamięć ilustruje głębie ludzkiej pamięci, natomiast Jorge Queiroz wykorzystuje pismo automatyczne do kreślenia map myśli, akcentując w ten sposób znaczenie nieświadomości. W pracy wideo 17 czerwca 1972 wykorzystał jako ścieżkę dźwiękową dla swoich map znalezione przypadkiem na kasecie z muzyką nagrania wykonane przez badacza zjawiska EVP.

Prace Erika Büngera (Szwecja) oraz Międzynarodowego Towarzystwa Nekronautycznego (International Necronautical Society, Wielka Brytania) poświęcone są innemu interesującemu zagadnieniu. Chodzi mianowicie o zjawisko przemieszczonego głosu ludzkiego. Erik Bünger omawia w Wykładzie o schizofonii niepokojące zjawisko oddzielenia głosu od jego źródła, wykorzystując jako ilustrację wczesne nagrania fonograficzne, jak również wytwory współczesnej kultury popularnej. International Necronautical Society prezentuje nagrania różnych tekstów mówionych, wykonane przy pomocy rejestratora danych lotu, t.j. czarnej skrzynki, której zadaniem jest dokumentowanie rozmów w kokpicie w ostatnich chwilach przez katastrofą. Instalacja Czarna skrzynka nadaje na falach krótkich z sali wystawowej CSW.

Martin Howse – Artysta, programista komputerowy, teoretyk i reżyser. Urodził się w 1969 r. w Wielkiej Brytanii, ukończył Wydział Sztuk Pięknych Goldsmiths College w 1989. Występował na całym świecie, używając zwykłego otwartego oprogramowania i części komputerowych do obróbki i generowania danych. W 2005 roku, razem z Jonathanem Kempem uzyskał główną nagrodę w międzynarodowym konkursie VIDA 8.0 Art and Artificial Life. W 2006 zainicjował powstanie xxxxx, centrum badań z siedzibą w Berlinie, gdzie odbywają się warsztaty i gdzie powstało słynne wydawnictwo xxxxx [reader] . Martin Howse regularnie pisuje do publikacji GNU/Linux/free software i bierze udział w spotkaniach i konferencjach poświęconych tematyce wolnego oprogramowania.

Erik Bünger – jest szwedzkim kompozytorem, twórcą instalacji dźwiękowych i pisarzem, który mieszka i pracuje w Berlinie. Jego prace odnoszą się często do tego co niewidzialne, zagadkowe, paranormalne. W najnowszej realizacji zatytułowanej Lullaby (Kołysanka), przygotowanej jako instalacja site-specific dla Mysłowic, artysta sięga po pierwszy, pochodzący sprzed 148 lat zapis głosu ludzkiego, uzyskany za pomocą prymitywnego urządzenia o nazwie fonoautograf.

Carl Michael von Hausswolff – urodził się w 1956 roku w Linköping w Szwecji. Pracuje i mieszka w Sztokholmie. Od końca lat 70. XX wieku, Hausswolff pracuje jako kompozytor, traktujący magnetofon jako swój główny instrument, oraz jako artysta konceptualny sięgający po performance, instalacje światło-dźwięk oraz fotografię. Jego kompozycje z okresu 1979-1992, zbudowane niemal wyłącznie z materiałów zaczerpniętych z poprzednich instalacji audiowizualnych oraz działań performerskich, zasadniczo składają się ze złożonych makromalnych akordów pokrytych estetyczną elegancją i pięknem. W swoich późniejszych pracach, Hausswolff nie tylko utrzymał stylistykę estetycznej elegancji wraz z akordami; dodatkowo do komponowania dodał czysto izolacjonistyczny stan akustyczny. Współpracował między innymi z Grahamem Lewisem, Jean-Louis Huhtą, Pan sonic, Russellem Haswellem. Jego muzykę i sztukę dźwiękową można odnaleźć w nagraniach następujących wytwórni płytowych: Ash International, Laton, Oral, RasterNoton, Firework Edition, SubRosa i Die Stadt.

ZENIAL – (Łukasz Szałankiewicz): sound-designer, kurator, uczestnik wielu międzynarodowych festiwali. Prezentował swoją muzykę m.in. w Rosji, Bułgarii, Niemczech, Holandii, Czechach, Austrii i Francji. W Polsce występował między innymi w Bunkrze Sztuki, w Galerii Kordegarda, CSW Zamek Ujazdowski (Laboratorium), Galerii Arsenał, CSW Łaźnia Gdańsk i wielu innych miejscach. Współpracuje z licznym gronem artystów krajowych i zagranicznych. Znany z projektów Palsecam, Aabzu, Zendee…

Artyści: Lucas & Jason Ajemian (US), Archiwum anonimowego obserwatora duchów (DE, kurator: hans w. koch), Sam Ashley (US), Corinne May Botz (US), Erik Bünger (SE), Damien Cadio (FR), Nina Fischer/Maroan el Sani (DE), Agnès Geoffray (FR), Kathrin Günter (DE), Carl Michael von Hausswolff (SE), Tim Hecker (CA), Martin Howse (GB), Międzynarodowe Towarzystwo Nekronautyczne/INS (GB), Friedrich Jürgenson (SE), Joep van Liefland (NL), Chris Marker (FR), Jorge Queiroz (PT), Scanner (GB), Jan Peter E.R. Sonntag (DE), Suzanne Treister (GB)

Kuratorzy: Inke Arns i Thibaut de Ruyter

Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu
On ghosts and their media / Nie śpią tylko duchy. O duchach i ich mediach
Wytawa czynna od 26 marca do 30 maja 2010 roku