Monograficzna wystawa Annette Messager w Zachęcie jest pierwszą retrospektywą tej artystki w Polsce. W sześciu salach galerii oraz w holu Narodowej Galerii Sztuki Zachęta w Warszawie prezentowane są prace wybrane z całego jej dorobku artystycznego.
Zaproponowany przez artystkę francuski tytuł wystawy – Faire parade – trudno przełożyć na język polski. Przez wzgląd na bogactwo znaczeń i odniesień kulturowych, nie można pozostać jedynie przy jego dosłownym odpowiedniku parada czy paradowanie. To cała gama znaczeń: rodzaj puszenia się, chwalenia możliwościami i dokonaniami, popisywanie się, jak podczas godów. Wystawa w Zachęcie to korowód dzieł z ponad czterdziestu lat pracy Messager.
Artystka podkreśla jednak, że to nie ona urządza pochód i to nie ona jest jego uczestnikiem. To jej prace, same w sobie tworzą kawalkadę, uchylają rąbka tajemnicy jej twórczości. Za każdym razem odsłaniają inny element. W ostatniej sali widz materialnie doświadczy obecności owej odsłony. Na instalację Wietrzyk, a właściwie jej wersję zaadaptowaną specjalnie na potrzeby niniejszej wystawy, składa się ogromnej wielkości płachta materiału, półprzeźroczystego czarnego jedwabiu, skrywającego w swych czeluściach formy znane widzowi z innych sal galerii.
Artystka na pokaz wybrała jedne z najważniejszych swoich dzieł, na pokaz nie ułożyła ich w porządku chronologicznym, na pokaz zaanektowała rzeźbę w holu Zachęty, na pokaz zmusiła widza do podjęcia nieprzerwanej podróży przez wystawę, na pokaz zwieńczyła ją monumentalnym spektaklem tworzonym przez zasłonę animowaną światłem i powietrzem.
Droga twórcza Annette Messager rozpoczęła się pod koniec lat 60., kiedy świat sztuki zdominowany był przez mężczyzn, a Messager zmagała się z etykietką kobiety-artystki. Obecnie jest jedną z najważniejszych artystek francuskich. W 2005 roku jako pierwsza kobieta w historii francuskiej sztuki pokazała swoją instalację w pawilonie narodowym na 51. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji. Praca Kasyno została wyróżniona Złotym Lwem. Na wystawie w Zachęcie artystka ujawni różne oblicza, znane z różnych etapów jej twórczości: Annette-kobiety praktycznej, Annette-oszustki, Annette-kolporterki czy Annette–kolekcjonerki.
Instalacje powstałe w pierwszej połowie lat 70. składają się z przedmiotów użytku codziennego, wycinków prasowych oraz fotografii gromadzonych przez Messager w jej niewielkim paryskim mieszkaniu. Opisują świat kobiety z klasy średniej, która pod presją społeczną wypełnia narzucone jej role kulturowe: jest przykładną matką, skłonną do histerii towarzyszką mężczyzny, panią domu, której czas wypełniają powtarzalne czynności jak szydełkowanie czy hafciarstwo. Annette demaskuje fikcję tych schematów oraz funkcjonujący mit piękności — sygnalizuje, że kobieta jest deprecjonowana przez swój obraz kulturowy.
W pracach z lat późniejszych artystka poświęca wiele uwagi cielesności. Fotografuje ciało, kawałkuje je, pozbawia kontekstu i kulturowego znaczenia. Nawiązując do tradycji wotywnej, eksponuje niewielkie fotografie dłoni, stóp, oczu czy piersi, tworzy z nich hybrydyczne stwory. W twórczości Messager ważny wątek stanowi ciało. Artystka bada cielesność, odkrywa symbolikę ciała i fizyczność determinującą sposób postrzegania świata przez człowieka. Traktuje je niczym trofeum, nadaje munowe znaczenia, korzystając z powierzchni ciała niczym z płótna, aby w kolejnych instalacjach sięgnąć do jego wnętrza.
Messager podejmuje także grę ze słowem. Wykorzystuje zarówno jego dwuznaczności, sens, jakiego nabiera słowo napisane kredką na ścianie lub wyhaftowane na skrawku materiału, a także magiczną moc, którą zyskuje obsesyjnie powtarzane. Słowa u Messager są wskazówkami, tropami do pytań stawianych przez artystkę. Obecny stale w jej dziełach dualizm demaskujący kulturowe klisze, ujawnia się przede wszystkim w warstwie wizualnej. Łącząc przedmioty i techniki kojarzone ze światem dziecięcym (kredki, wypychane zabawki o intensywnych, żywych kolorach), Messager porusza jednocześnie poważne tematy związane ze śmiercią czy erotyzmem. Oszustka? — to mi się dość podoba — mówi Messager. Wszyscy artyści opowiadają bajki, koloryzują, kłamią, igrają z rzeczywistością, przywłaszczają ją sobie, tak jak to robią dzieci z zabawkami.
Wśród prac prezentowanych w Polsce znajdują się również słynne instalacje wykonane z tkanin tworzących fantazyjne kształty. Wizualny język Messager charakteryzuje spójność i konsekwencja. Odważnie splata ze sobą fotografie, rysunek, malarstwo, haft, materiał mimo że według niej samej są to zestawienia niemożliwe, problematyczne i brudne.
Wystawie towarzyszy bogato ilustrowany katalog, będący pierwszą polską publikacją na temat twórczości Annette Messager. Znajduje się w nim interesujący esej wybitnej badaczki twórczości artystki, Catherine Grenier, będący analizą istotnego elementu formalnego w twórczości Messager — woalu. Zofia Machnicka napisała przekrojowy tekst przybliżający karierę Messager od lat 60. do dzisiaj. W części książki poświęconej pracom prezentowanym na wystawie znalazły się opisy dzieł sprowadzonych do Zachęty oraz płyta DVD z nagraniem instalacji Wietrzyk opatrzonym komentarzem samej artystki. Kuratorką wystawy jest Anna Tomczak.
Annette Messager – ur. 1943, mieszka i pracuje w Malakoff we Francji. W latach 60. studiowała w L’Ecole des Arts Décoratifs. Wydarzenia maja 1968 roku miały wpływ na początki jej działalności twórczej. Wczesne prace dotyczyły miejsca kobiety w społecznej hierarchii. Sięgając do estetyki i materiałów użytku codziennego przekraczała ramy tzw. sztuki wysokiej. W latach 70. rozgraniczyła życie Annette-artystki i Annette-kolekcjonerki dzieląc swoje niewielkie paryskie mieszkanie na dwie przestrzenie przeznaczone odpowiednio na działalności z obu dziedzin. Wówczas powstały serie Kolekcji gromadzących zdjęcia, wycinki z gazet i pamiątki z życia codziennego artystki.
W następnych latach Messager wprowadziła do swojego języka wizualnego fotografię. Ważnym tematem jej prac było ciało. Serie Chimer i prace o estetyce wotywnej tworzyły czarnobiałe zdjęcia dłoni, nóg, twarzy, na których artystka rysowała i malowała. Możliwość zatrzymania chwili była według artystki cechą wspólna z techniką wypychania i preparowania zwierząt — w tej technice powstała seria prac Pensjonariusze, czy późniejsze Anonimy. W następnych latach jej instalacje stały się bardziej przestrzenne, teatralne w efekcie monumentalne. Pojawiły się mechanicznie poruszane elementy (jak w Przegubowe-bezprzegubowe, 2002), wprowadziła do swojego języka formalnego woale i ogromne wypychane formy.
Jej charakterystyczny styl i język wizualny rozwijał się na przestrzeni ponad czterdziestu lat pracy twórczej. Swego rodzaju zwieńczeniem stała się instalacja Kasyno (2005) wyróżniona Złotym Lwem podczas 51. Międzynarodowej Wystawy Sztuki w Wenecji. Użyta wówczas płachta materiału, animowana za pomocą podmuchów powietrza, wzbogaciła język estetyczny Messager.
Swoje prace prezentowała na licznych wystawach indywidualnych. m.in. w: Museum of Photography (Moskwa, 2010), MARCO – Museo de Arte Contemporáneo (Monterey, 2010), Harward Gallery (Londyn, 2009), Museum of Contemporary Art. (Seul, 2008), Mori Art Museum / Mori Art Center (Tokio, 2008), EMMA – Espoo Museum of Modern Art (Espoo, Finlandia, 2007), Centre Georges Pompidou (Paryż, 2007), La Biennale di Vanezia (2005), Museet for Samtidkunst (Oslo, 2004), Museo de Arte Moderno (Buenos Aires, 1999), Musée des Arts d’Afrique et d’Océanie (Paryż, 1998), Museum of Contemporary Art (Miami, 1997), CAPC Musée d’art. Contemporain (Bordeaux, 1996).
We współpracy z kompozytorem Gérardem Pessonem przygotowała specjalny projekt Rubato ma glissando w ramach Festiwal d’Automme (Paryż, 2008).
Brała udział w wystawach zbiorowych: Pinchuk Art Cente (Kijów, 2010), Kunstmuseum (Berno, 2010), ESSL Museum – Kunst der Gegenwart (Wiedeń, 2009), Musée du Louvre (Paryż, 2009), Contemopary Art Museum (Huston, 2009), MOCA (Los Angeles, 2008), Muesum Ludwig (Kolonia, 2006), Espai d’art Contemporian de Castelló (Hiszpania, 2003) i wiele innych.
Annette Messager. Na pokaz (Faire parade)
Zachęta Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie
11 września – 14 listopada 2010 roku
