Chopin – ikonosfera romantyzmu

Przygotowana przez Muzeum Narodowe w Warszawie z okazji 200-lecia urodzin Fryderyka Chopina wystawa prezentuje współczesne spojrzenie na epokę chopinowską. Kreuje sylwetkę kompozytora na tle historycznej i artystycznej panoramy pierwszej połowy XIX wieku. Wystawa jest próbą odtworzenia artystycznego imaginarium Warszawy i Paryża czasów romantyzmu.

Zgromadzone na wystawie dzieła malarskie, rysunki, ryciny, rzeźby oraz fotografie otwierają przed widzem świat ikonosfery europejskiego romantyzmu. Pojęcie ikonosfery, stworzone i zastosowane w refleksji i metodologii badań nad sztuka nowoczesną przez Mieczysława Porębskiego, odnosi się do universum kultury wizualnej i symbolicznej epoki. Składają się na nie zarówno tematy właściwe sztuce wysokiej z jej tradycją ikonograficzną, jak i przedstawienia życia codziennego, wnętrza salonu i przestrzeni miejskiej, a także upowszechniająca się ilustracja prasowa.

Na wystawie obejrzeć można blisko 200 dzieł najwybitniejszych artystów francuskich i polskich epoki romantyzmu, w tym malarzy: Jeana-Auguste-Dominique’a Ingres’a, Théodore’a Chassériau, Eugène’a Delacroix, Paula Delaroche’a, Ary Scheffera, rzeźbiarzy: Davida d’Angersa, Jakuba Tatarkiewicza, Jean-Baptiste’a Carpeaux oraz rysowników i grafików: Jean-Jacques’a Grandville’a, Honoré Daumiera, Paula Gavarniego, Constantina Guysa. Można zobaczyć też dzieła polskich malarzy, jak choćby Piotra Michałowskiego, Henryka Rodakowskiego i Artura Grottgera, których twórczość pozostawała w stałym dialogu z dominującymi ówcześnie europejskimi prądami artystycznymi. Ważnym wątkiem wystawy jest próba ukazania relacji pomiędzy Chopinem a Teofilem Kwiatkowskim oraz przebywającymi na emigracji polskimi poetami, jak Adam Mickiewicz i Cyprian Kamil Norwid.

Ekspozycja podzielona została na osiem części tematycznych. Odnoszą się one do kluczowych zagadnień artystycznych romantyzmu: wizerunku i pozycji artysty oraz jego warsztatu, kultu bohatera, także przegranego, nowego stosunku do przeszłości i rodzącego się poczucia heroizmu współczesnego życia, nowoczesnego rozumienia natury oraz do legendy Fryderyka Chopina.

Pierwsza część wystawy zatytułowana Osoby wprowadza widza w świat paryskiego życia doby romantyzmu, ze szczególnym uwzględnieniem najważniejszych postaci emigracji popowstaniowej. Podobizny osób najbliżej związanych z kompozytorem – George Sand i Delfiny Potockiej, Teofila Kwiatkowskiego i Franciszka Liszta – ukazują siłę i napięcie emocjonalne właściwe romantycznym portretom.

Miejsca przeniknięte aurą intensywnego życia towarzyskiego i artystycznego, publicznego i politycznego oraz ich mit to temat przewodni drugiej części wystawy. W klimat bliskich sercu Chopina miast – Warszawy i Paryża – wprowadzają m.in. XIX-wieczne fotografie Karola Beyera, Achille’a Quineta, Édouarda Denisa Baldusa i braci Bisson, a także widok ulubionego lokalu Chopina Restaurant de la Cité przy bulwarze des Italiens, autorstwa Eugène-Louis’a Lami.

Prezentowane w kolejnym dziale obrazy i rysunki o tematyce historycznej, autorstwa m.in. Jean-Auguste-Dominique’a Ingres’a, Paula Delaroche’a, Piotra Michałowskiego, Józefa Simmlera, młodego Jana Matejki, przypominaja o toczącym się między ostatnimi zwolennikami klasycyzmu a romantykami sporze o obecność i znaczenie Historii i tradycji, a także o stosowne dla nich środki artystycznego wyrazu.

Kolejna część wystawy zatytułowana Bohater gromadzi wizerunki bohatera romantycznego, zarówno indywidualnego, jak i zbiorowego. Dzieła Delaroche’a, Antoine-Jeana Grosa, Ary Scheffera kreują wizerunek rozdartego wewnętrznie romantycznego herosa. Wspólnym watkiem przywracanej w tej części wystawy pamięci o polskiej i francuskiej fascynacji wielkimi postaciami historii jest legenda napoleońska, jeden z kluczowych tematów twórczości Piotra Michałowskiego.

Inny niż Byronowski model bohatera epoki romantyzmu prezentuje częśc wystawy zatytułowana za Baudelairem Heroizm życia nowoczesnego. Pokazane tu karykatury autorstwa Honoré Daumiera, rodzajowe sceny Alexandre-Gabriela Decamps, Paula Gavarniego, Piotra Michałowskiego oraz nowatorskie w treści i formie rysunki humorystyczne Jean-Jacques’a Grandville’a ukazują jednostkę z perspektywy mieszczańskiej codzienności.

W dziale Krajobrazy starano się z kolei oddać radykalną zmianę, która zaszła w epoce romantyzmu w podejściu do malarstwa pejzażowego. Zestawienie prac polskich artystów: Wincentego Kasprzyckiego, Chrystiana Breslauera, Wojciecha Gersona czy Józefa Szermentowskiego choćby z krajobrazami Julesa-Louisa Dupré czy Charlesa-François Daubigny, uzmysławia różnicę między dawnym krajobrazem heroicznym a nowym, pozbawionym wszelkiej narracyjności obrazem natury.

Przedostatnia część Ikonosfery romantyzmu rekonstruowanej na wystawie to Warsztat artysty. Pokazuje ona metody techniczne i pragmatykę artystyczną malarzy pierwszej połowy XIX stulecia. Prezentowane w tej części dzieła, m.in. szkic olejny Eugène’a Delacroix Chrystus w Ogrodzie Oliwnym do sławnego obrazu znajdującego się w kościele Saint-Paul-Saint-Louis w paryskiej dzielnicy Marais i szkic rysunkowy Jeana-Auguste’a-Dominique’a Ingresa do obrazu Śmierć Leonarda da Vinci, pokazują warsztat pracy ówczesnych artystów.

Ostatnią, odrębną poniekąd częścią wystawy jest Legenda chopinowska. Przedstawia ona narodziny, rozwój i trwanie mitu szopenowskiego w świadomości europejskiej. Szczególne miejsce zajęła w nim tragiczna i heroiczna śmierć artysty. Obraz ten, utrwalony m.in. przez Teofila Kwiatkowskiego, wpisuje się w znany z dawnych przedstawień ikonograficznych temat śmierci wybrańca Bożego – chrześcijańskiego męczennika, świętego lub sławnego człowieka: monarchy, wodza, artysty.