Wystawa prezentowana na zakończenie programu roku 2010 w Art Stations Foundation w Poznaniu – to kolejny, równoległy pokaz dwóch postaw artystycznych, a zarazem dwóch twórców reprezentujących różne generacje, doświadczenia, zainteresowania.
Najnowsze, monumentalne dzieło Piotra Uklańskiego zainspirowało do zestawienia tej realizacji z pracami malarskimi i obiektami teatralnymi Tadeusza Kantora. Celem połączenia dzieł w tych dwóch równoległych prezentacjach jest stworzenie warunków do interakcji obiektów w perspektywie ich indywidualnych kontekstów oraz transformacji znaczeniowej i ikonograficznej zaproponowanej przez Uklańskiego.
Dzieło Uklańskiego, zatytułowane The Year We Made Contact, 2010, to instalacja, której głównym elementem jest olbrzymia fakturowa materia – gobelin, żywo nawiązujący swą stylistyką, formą ekspresji, wyrazem scenograficznym, do bardzo rozpoznawalnego klimatu teatru Tadeusza Kantora i Józefa Szajny. Stąd jego oryginalna kompozycja, przestrzenne, parateatralne rozplanowanie oraz kolorystyka noszą także wszelkie cechy wielkiej tradycji polskiego tkactwa artystycznego dekady lat 60. oraz 70. XX wieku. Nieodłączną częścią pracy jest wpisujący się w pole obrazowe, wolnostojący, okrągły czerwony obraz zatytułowany Czerwony Karzeł /Red Dwarf. Oba elementy tworzą nierozłączną całość, która całkowicie zawłaszcza przestrzeń, w jakiej się znajdują.
Decydując się na realizację dzieła w tak rozpoznawalnej formie i stylu, Uklański stworzył pracę, która w konsekwentny sposób kontynuuje podjęty już wcześniej artystyczny program. Jego celem jest poszukiwanie nowych pokładów znaczeniowych, zawartych w stereotypach i symbolach kulturowych oraz mitach narodowych.
Artysta, mieszkający od 1991 roku w Nowym Jorku, posługuje się fotografią, filmem, wideo oraz instalacją. Zarówno jego warsztat, jak i fascynacje nieustannie oscylują wokół kultury popularnej. Piotr Uklański, czerpiąc obficie z jej bogactwa, otrzymując z niej silne inspiracje, nie obawia się sięgać po wizualne klisze. W procesie twórczym jednak nigdy jej do końca nie dekonstruuje, mimo że znany jest ze zdecydowanych rekonfiguracji znaczeń za pomocą zmiany kontekstu (praca Dance Floor, 1996, w której wibrująca światłami taneczna posadzka z dyskoteki przeniesiona została do galerii, przez co obiekt nabrał niemalże cech rzeźby minimalistycznej), czy umiejętności wydobycia zaskakujących jakości obiektu wbrew jego kontekstowi (osławiona seria fotograficzna Naziści, w której estetyka dzieła, ukazująca przystojnych mężczyzn w mundurach, przesłoniła historyczny, mroczny kontekst przedstawionych portretów).
W przypadku The Year We Made Contact, 2010 artysta niejako nakłada specyficzną warstwę znaczeniową na wyraziście określoną i rozpoznawalną warstwę stylistyczną. Tytuł instalacji nawiązuje bowiem do powstałego w latach 80. filmu science-fiction, a element kompozycji przestrzennej pod znamiennym tytułem Red Dwarf/Czerwony Karzeł – to nic innego, jak wizualna interpretacja gasnącej gwiazdy, co sugestywnie sugeruje jego nazwa.
Pomysł wprowadzenia prac malarskich i obiektów Tadeusza Kantora oraz włączenia ich do wspólnej artystycznej przestrzeni wraz z nową instalacją Piotra Uklańskiego, jej kontekstem znaczeniowym, stwarza niepowtarzalną możliwość wyodrębnienia tych cech i form ekspresji, które zainspirowały powstanie dzieła młodego artysty. Obecność oryginalnych płócien i manekinów twórcy teatru Cricot 2 odgrywa zatem ważną rolę w procesie interpretacyjnym, uwypukla tradycję, a także naświetla aspekty pracy Uklańskiego, które się jej nie poddają.
Analizując źródła i początki stylistyki, symboliki i ekspresji teatru Kantora, warto odnieść je do rzadko dostępnych obrazów malarstwa materii, powstałych na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, które zobaczymy na wystawie. Obrazy te wraz z pracami na płótnie pochodzącymi z okresu fascynacji Kantora estetyką informelu – które nota bene włączały dokonania polskiego artysty do światowego nurtu awangardowych poszukiwań – będą prezentowane w kontekście obiektów z pierwszego spektaklu Cricot 2 – W małym dworku.
Premiera tego historycznego, niemal kultowego przedstawienia teatru informel miała miejsce 14 stycznia 1961 roku. To właśnie w tym spektaklu aktorzy traktowani byli na równi z przedmiotami, całkowicie pozbawieni indywidualności, stanowili wręcz niezróżnicowaną masę. Jak mówił sam Kantor: …ludzie w szafie upodobnieni do wieszanych tam ubrań, pozbawieni własnej woli. Tak więc prezentacja w Art Stations Foundation stwarza niepowtarzalną okazję do porównania stylistyki bezforemności materii malarskiej i jej transgresji do symbolicznej przestrzeni teatralnej.
Dostępna publiczności będzie także legendarna szafa Kantora jako nowe miejsce przestrzeni teatralnej, a zarazem obiekt, któremu artysta nadał nowe znaczenie metafizycznego rekwizytu teatralnego. Charakterystyczna stylistyka obiektów-manekinów dopełni przedstawienie i nada im cechy spójnej, acz różnorodnej kompozycji przestrzennej.
Ważną część wystawy stanowi zbiór prac malarskich eksponujących włączenie w przestrzeń obrazową przedmiotów niższej rangi, takich jak np. zniszczony parasol. Elementy tak zwanej realności gotowej eksponowane są w wizualizacji przedmiotów nieważnych, pozbawionych wartości artystycznej, którym przywracany zostaje wizualny charakter dzieła sztuki. W tej grupie na specjalną uwagę zasługuje zaskakująca i ciekawa korelacja prostych materiałów, na przykład nie zagruntowane blejtramy w przypadku przykładów dwóch obrazów z serii Wszystko wisi na włosku.
Projekt ekspozycji w Art Stations Foundation, scenografia, a także koncepcja prezentacji w zestawieniu dzieł dwóch artystów: Tadeusza Kantora i Piotra Uklańskiego, umożliwiają namysł nad przenikaniem się stylów i tradycji, poszukiwaniem nowych form w kontekście symboliki awangardowej – teatralnej i pokrewnych sztuk wizualnych, a także pozwalają na głębszą refleksję nad istotą i przesłaniem dzieł stanowiących poszczególne elementy tej spójnej kompozycji przestrzennej.
Organizatorzy wyrażają nadzieję, że zaproponowane zestawienie stanie się także przyczynkiem do ciekawej dyskusji, która nawiąże do polemiki, jaka zrodziła się na Biennale w Whitney Museum w Nowym Jorku, podczas tegorocznej premiery instalacji Piotra Uklańskiego.
Warto bowiem wspomnieć, iż dzieło Piotra Uklańskiego z kolekcji Grażyny Kulczyk, które w tym roku miało swoją premierę na Biennale w Whitney Museum, jest po raz pierwszy pokazywane w Polsce. Wszystkie prace malarskie Tadeusza Kantora pochodzą także z Kolekcji Grażyny Kulczyk. Obiekty teatralne udostępnił Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie.
