Yael Bartana w pawilonie polskim na 54. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji

Wystawa …i zadziwi się Europa – na którą składa się trzyczęściowa instalacja wideo izraelskiej artystki Yael Bartany – pokazywana będzie w Pawilonie Polonia na 54. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji, od 4 czerwca do 27 listopada 2011 roku. To pierwszy przypadek w historii polskiego udziału w weneckim biennale, kiedy Polskę reprezentuje artysta z innego kraju.

Głównym tematem filmowej trylogii Yael Bartany, w skład której wchodzą prace Mary Koszmary (2007), Mur i wieża (2009) i Zamach (2011), jest działalność Ruchu Odrodzenia Żydowskiego w Polsce, stworzonego przez artystkę ruchu politycznego stawiającego sobie za cel powrót ponad trzech milionów Żydów do ojczyzny ich przodków. Akcja filmu Bartany rozgrywa się w symbolicznej przestrzeni pełnej blizn po konfliktach etnicznych i wojnach. Splatają się tu ze sobą wątki dotyczące izraelskiego ruchu osadniczego, syjonistycznych marzeń, antysemityzmu, Holokaustu i palestyńskiego prawa do ziemi. Integralną częścią projektu Bartany jest stworzenie fundamentów realnego ruchu społeczno-politycznego.

Mary Koszmary — pierwsza część trylogii — koncentruje się na złożonych relacjach pomiędzy Żydami, Polakami i innymi europejskimi nacjami w dobie globalizacji. Młody aktywista, grany przez Sławomira Sierakowskiego (założyciela i redaktora naczelnego Krytyki Politycznej), wygłasza przemówienie na pustym Stadionie Dziesięciolecia. Wzywa trzy miliony Żydów do powrotu do Polski. Odwołując się do modelu i estetyki filmów propagandowych z czasów ostatniej wojny, film porusza zagadnienia antysemityzmu i ksenofobii we współczesnej Polsce, tęsknoty za żydowską przeszłością wśród liberalnej polskiej inteligencji, przywołuje także syjonistyczne marzenia o powrocie do Izraela.

Yael Bartana:

To bardzo uniwersalna historia; podobnie, jako rodzaj społecznego laboratorium, traktowałam we wcześniejszych pracach Izrael, zawsze przyjmując perspektywę przybysza. To mechanizmy i sytuacje, które można zaobserwować na całym świecie. Moje ostatnie prace nie są tylko opowieścią o dwóch nacjach — Polakach i Żydach. To uniwersalny obraz niemożności życia razem.

Drugi film wchodzący w skład trylogii — Mur i wieża — zrealizowany został na warszawskim Muranowie, gdzie zbudowano pierwszy kibuc w Europie, będący rekonstrukcją fragmentu prowizorycznego osiedla, jakie żydowscy osadnicy wznosili podczas arabskiej rewolty lat 1936–1939 roku w czasach Brytyjskiego Mandatu Palestyny. Kibuc w centrum Warszawy wydaje się być egzotyczną strukturą, pomimo że ulokowany został w miejscu stanowiącym niegdyś część żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, a następnie getta.

Film nawiązuje do heroicznych przedstawień żydowskich osadników, budujących państwo Izrael: pięknych i silnych mężczyzn i kobiet. Ukazywano ich jako pełnych determinacji pionierów, którzy pomimo najbardziej niesprzyjających warunków kolektywnie budowali domy, uprawiali ziemię, uczyli się, wychowywali dzieci, dzielili się dobytkiem i odbywali ćwiczenia wojskowe, by mężnie odeprzeć ataki wroga.

Artystka wskrzesza w swoich pracach ten bezpowrotnie utracony świat, w całkowicie odmiennej konfiguracji politycznej i geograficznej początku XXI wieku. Przywołuję przeszłość, czas socjalistycznej utopii, młodości i optymizmu — czas, kiedy naprawdę próbowano zrealizować modernistyczny ideał budowy nowego świata — mówi Bartana.

W swym najnowszym, wieńczącym trylogię filmie Zamach (którego premiera odbędzie się podczas weneckiego biennale oraz równolegle w Zachęcie Narodowej Galerii Sztuki), Yael Bartana poddaje ostatecznemu sprawdzianowi marzenia o zbudowaniu wielonarodowej wspólnoty, nowego społeczeństwa polskiego. Film rozgrywa się w niedalekiej przyszłości, podczas ceremonii pogrzebowej lidera Ruchu Odrodzenia Żydowskiego w Polsce, który ginie z rąk nieznanego zamachowca. Poprzez symboliczną śmierć lidera scalony zostaje mit nowego ruchu politycznego, którego działalność stanowić może konkretny projekt, możliwy do wdrożenia w najbliższej przyszłości w Polsce, Europie czy też na Bliskim Wschodzie.

Projekt Yael Bartany (filmy oraz podwaliny ruchu politycznego) to eksperymentalna forma grupowej psychoterapii, podczas której narodowe demony budzone są i wywlekane na światło dzienne. Abstrahując od złożonego obrazu stosunków polsko-żydowskich, jest to uniwersalna opowieść o gotowości na przyjęcie obcego i problemie integracji kulturalnej, w niestabilnym świecie w czasach politycznych rewolt. Bartana bada reakcje na powrót dawno niewidzianego sąsiada i wskrzesza zapominany motyw alternatywnych lokalizacji państwa Izrael (jak np. Uganda), rozważanych niegdyś przez syjonistów.

Prace Yael Bartany, które zostaną pokazane na wystawie:

• Yael Bartana, Mary Koszmary, 2007, Super 16 mm przeniesiony na Blu-Ray, dzięki uprzejmości Annet Gelink Gallery, Amsterdam i Fundacji Galerii Foksal, Warszawa
• Yael Bartana, Mur i wieża, 2009, RED przeniesiony na HD, dzięki uprzejmości Annet Gelink Gallery, Amsterdam i Sommer Contemporary Art, Tel Awiw
• Yael Bartana, Zamach, 2011, RED przeniesiony na HD, dzięki uprzejmości Anne Gelink Gallery, Amsterdam i Sommer Contemporary Art, Tel Awiw.

Wystawie towarzyszyć będzie publikacja pod tytułem A Cookbook for Political Imagination (Książka kucharska wyobraźni politycznej). Nie jest to tradycyjny katalog wystawy, lecz zbiór politycznych przepisów i instrukcji, podanych przez międzynarodową grupę ponad 40 autorów. Teksty zebrane w książce mają bardzo różny charakter i dotyczą szerokiego zakresu zagadnień: od manifestów, artystycznych projektów, fikcji literackich po praktykę legislacyjną, urbanistykę, identyfikację wizualną, przepisy kucharskie i konkretne wskazówki dla członków Ruchu.

Jest to pierwsza książka opublikowana pod auspicjami Ruchu Odrodzenia Żydowskiego w Polsce. Jej redaktorami są kuratorzy wystawy: Sebastian Cichocki i Galit Eilat, projekt graficzny opracował Guy Saggee ze studia Shual (Tel Awiw). Na liście autorów znajdują się m. in.: Gish Amit, Yazid Anani, Ariella Azoulay, Marek Beylin, Achim Borchardt-Hume, Andrea Geyer, Anka Grupińska, Mika Hannula, Daniel Hendrickson, Rafał Jakubowicz, Wam Kat, Yuval Kremnitzer, Renzo Martens, Oliver Ressler, Sarah Rifky, Lia Perjovschi, Stefanie Peter & Phillipp Goll, Avi Pitchon, Chantal Pontbriand, Ila Ben Porat, Steven ten Thije, James Trainor oraz kolektyw WHW.