W hitlerowskiej wizji nie było miejsca dla niezależnie myślących, hołdujących awangardzie malarzy, grafików, poetów, pisarzy i kompozytorów. Wystawa Polowanie na awangardę. Zakazana sztuka w Trzeciej Rzeszy to pierwsza, nie tylko w Polsce, ekspozycja, które tak szeroko prezentuje zjawisko sztuki wyklętej. Do proponowanej przez niemieckiego współorganizatora wystawy koncepcji, polska kuratorka dr Monika Rydiger dołączyła polski aneks.
Myślą przewodnią wystawy jest pokazanie dzieł artystów, pisarzy, kompozytorów prześladowanych przez niemieckich nazistów w latach 1933–1945. Będzie można zobaczyć obrazy olejne, grafiki, rysunki, rzeźby, utwory literackie i muzyczne m.in. tak znanych twórców jak Carl Hofer, Leo Haas, Heinrich Maria Davringhausen, Emil Nolde, Max Ernst, Georg Grosz, Otto Freundlich, Else Lasker-Schüler, Max Pechstein, Oskar Schlemmer, Irmgard Keun, Thomas Mann, Anna Sehgers, Hanns Eisler i Kurt Weill.
Połączenie sztuki wizualnej, literatury i muzyki ma ukazać wagę zjawiska i ogromny nacisk totalitarnej władzy by oczyścić całą ówczesną kulturę z wszelkich niezgodnych z nazistowską doktryną przejawów.
Niemiecka kuratorka wystawy Judith Schöenwiesner: Panowanie Trzeciej Rzeszy to czas, kiedy na ludzi polowano niczym na dzikie zwierzęta, poniżano ich, wypędzano i mordowano. Między nimi znaleźli się i artyści znani i ci niesłusznie dziś zapomniani. Reprezentowali wszystkie dziedziny sztuki, z powodu stosowanych przez siebie nowoczesnych środków wyrazu, estetycznych wyborów czy politycznych poglądów nie odpowiadali estetycznemu i ideologicznemu ideałowi niemieckiego artysty.
Szczególnym aneksem do wystawy – pozwalającym zrozumieć związki kulturowe Niemiec i Polski w tak trudnym kontekście historycznym – będzie przypomnienie sylwetek dyskryminowanych polskich artystów, pisarzy, kompozytorów, którzy z chwilą zajęcia terytorium Polski w 1939 roku znaleźli się w orbicie polityki kulturalnej hitlerowców.
Wśród nich przypomniani zostaną m.in. Jankiel Adler, Samuel Cygler, Karol Hiller, Władysław Strzemiński, Roman Kramsztyk, Jan Gotard, Tadeusz Pruszkowski, Jonasz Stern, Zofia Kossak-Szatkowska, Melchior Wańkowicz, Witold Hulewicz, Bruno Schulz, Tadeusz Kwiatkowski, Icchak Kacenelson, Józef Koffler, Artur Gold i inni.
Aneks polski zaledwie sygnalizuje problem. Spośród wielu – których machina nazistowskich restrykcji skazała na twórczy niebyt, wojenną tułaczkę czy wręcz śmierć – przypominamy tych najwybitniejszych i znanych. Kwestią bowiem naczelną w represjonowaniu polskich artystów była ich tożsamość narodowa, przynależność do elity intelektualnej kraju, która zgodnie z nazistowską doktryną wojenną przeznaczona została do fizycznego i duchowego wyniszczenia. Natomiast o tragicznych losach wybitnych polskich artystów pochodzenia żydowskiego przesądziło kryterium rasowe. Potępienie awangardowej ekspresji schodziło w tym przypadku na dalszy plan – mówi dr Monika Rydiger.
Większość eksponatów pochodzi z wiodących nadreńskich kolekcji mi.in.: LVR Landesmuseum w Bonn, Max Ernst Museum w Brühl, ze zbiorów prywatnych dr. Gerharda Schneidera w Olpe, Kunstmuseum Mülheim an der Ruhr, Fundacji na rzecz Sztuk Prześladowanych oraz zbiorów sztuki i literatury Kunstmuseum w Solingen.
Część eksponatów pochodzi także z niemieckich archiwów i bibliotek oraz z polskich kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Muzeum Zagłębia w Będzinie, Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, Muzeum Śląskiego w Katowicach, Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu i Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym, zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie.
Wystawie ma towarzyszyć obszerna publikacja, bogato ilustrowana, zawierająca teksty niemieckich i polskich historyków i historyków sztuki omawiające różne aspekty swoistej nazistowskiej polityki kulturalnej w latach 1933–1945.
Zaplanowany został także bogaty program towarzyszący z udziałem polskich i niemieckich uczestników, poruszający m.in problem osobowości twórczych wobec systemów totalitarnych aż po czasy współczesne.
Kuratorki wystawy: Judith Schöenwiesner, dr Monika Rydiger.
Organizacja i koordynacja: Eva Gebhard, Anna Śliwa
Projekt wspierany przez Fundację Współpracy Polsko – Niemieckiej.
Ekspozycja została wpisana w program oficjalnych obchodów Sezonu kultury Nadrenii Północnej – Westfalii w Polsce 2011/2012.
Polowanie na Awangardę. Zakazana sztuka Trzeciej Rzeczy
19 października 2011 – 29 stycznia 2012
Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie,
Rynek Główny 25
