Le Corbusier (właściwie Charles-Edouard Jeanneret, 1887–1965) uchodzi za najważniejszego architekta i urbanistę XX wieku. Dzięki słynnym budynkom oraz publikacjom i wykładom wpłynął na kilka pokoleń projektantów – najpierw w Europie, a po II wojnie światowej na całym świecie. Reprezentował pokolenie, które pod wpływem rozczarowania stanem miast odziedziczonym po XIX stuleciu, ich bezładnym rozrostem i przeludnieniem, podjęło się szukania recept na ich uzdrowienie.
Proponował radykalne terapie, polegające na usuwaniu niezdrowej i niefunkcjonalnej starej zabudowy i pozostawieniu tylko najcenniejszych zabytków. Radził ścisłe łączenie funkcji mieszkalnych i rekreacyjnych, dzięki budowie bloków otoczonych starannie zaplanowaną zielenią. Sformułował pojęcie domu jako maszyny do mieszkania, zaprojektowanego racjonalnie i drobiazgowo, jak samochód czy samolot. Popularyzował budowanie wysokich budynków dzięki wykorzystaniu możliwości żelbetu i prefabrykacji. Poważał niewielu współczesnych architektów, za to podziwiał logikę i celowość inżynierów.
Le Corbusier przewodniczył CIAM (Congrès International d’Architecture Moderne – Międzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej) – sieci wymiany wiedzy i informacji, łączącej w latach 1928-1959 kilkudziesięciu europejskich (w tym polskich) architektów. Jej najważniejszym dziełem była Karta Ateńska – zestaw wytycznych dla nowoczesnej urbanistyki (1933), stosowanych w wielu krajach podczas powojennej odbudowy i rozbudowy miast. Idee Le Corbusiera rozprzestrzeniały się po świecie również dzięki jego książkom, z których najgłośniejsza to W stronę architektury (Vers une architecture), 1922; pierwsze polskie wydanie ukaże się w 2012 roku).
Najbliższy budynek Le Corbusiera znajduje się w Berlinie – tzw. jednostka mieszkalna (1957). Inne jego znaczące budynki to jednostka mieszkalna w Marsylii (1947-1952) – pierwowzór berlińskiej, dom studentów szwajcarskich w Paryżu (1931), kościół Notre Dame du Haut w Ronchamp (Alzacja, 1950), klasztor La Tourette koło Lyonu (1957-1960) oraz liczne małe domy mieszkalne, np. Villa Savoye koło Paryża (1929-1931) czy dom na osiedlu Weissenhof w Stuttgarcie (1927). Specjalne miejsce w dorobku Le Corbusiera zajmuje projekt urbanistyczny całkowicie nowego miasta w Indiach, stolicy Pendżabu, Czandigarh (1952-1959).
Niemniej ważne od budynków zbudowanych są niezrealizowane, które działały na wyobraźnię kilku pokoleń architektów, np. projekt siedziby Ligi Narodów w Genewie (1927) czy Pałacu Sowietów w Moskwie (1931) oraz wizje urbanistyczne, takie jak Miasto współczesne, Miasto promienne czy Plan Voisin.
Do Le Corbusiera (1887-1965) przylgnął epitet papież modernizmu, który można wypowiadać i z podziwem, i z przekąsem. Uchodzi on za najbardziej wpływowego architekta XX wieku, a może i wszechczasów, tymczasem wiedza o nim jest nikła i w dużej mierze zasłyszana. Ostatnia wystawa o Le Corbusierze objechała kilka polskich miast w 1966 roku, a ostatnia krytyczna monografia ukazała się w 1982. Żadna z książek Le Corbusiera nie wyszła w Polsce w całości, nie licząc samizdatowego i prawie niedostępnego dziś wydania Karty Ateńskiej.
Tymczasem idee Le Corbusiera to nie tylko lekcja do odrobienia, to także istotny klucz do zrozumienia polskiej architektury XX wieku i obecnej kondycji polskich miast. Choć Le Corbusier nigdy się tu nie zatrzymał i nigdy nic tu nie zaprojektował, miał przemożny wpływ na to, co o architekturze pisano i myślano, co budowano i jak planowano miasta. Zastępy uczniów, współpracowników, mniej lub bardziej zręcznych naśladowców nadały polskim zabudowom niezatarte corbusierowskie piętno, zwłaszcza po II wojnie światowej, gdy zrujnowane miasta odbudowywano, korygowano lub budowano całkowicie od nowa według jego teorii. Można nawet powiedzieć, że nowoczesna, powojenna Polska to nieślubne dziecko Le Corbusiera, efekt recepcji jego idei lub przetworzenia lansowanych przez niego form.
Program Le CorbusYear zbudowany został wokół ideowej obecności i fizycznej nieobecności Le Corbusiera w Polsce. Będzie okazją do rozszyfrowania jego śladów w naszych miastach i osadzenia dorobku polskich architektów w światowym kontekście intelektualnym, ale również do refleksji nad żywotnością ideałów modernistycznej urbanistyki. Teraz, gdy odkrywamy na nowo modernizm, czas na pytanie: czy kieruje nami tylko nostalgia, moda, upodobanie do określonych form, czy może interesuje nas też świat idei i modernistyczny etos? Czy potrafimy wygrzebać go spod ruin wyburzonych budynków, odkurzyć i ożywić? Należy zacząć od człowieka, który porwał kilka pokoleń polskich architektów – od Le Corbusiera.
Śladami Le Corbusiera – Warszawa, Katowice, Tarnów
Szukanie śladów Le Corbusiera w Polsce. Jego stopa nigdy nie stanęła ani w Warszawie, ani w Katowicach, ani w Tarnowie, ale we wszystkich tych miastach można odszukać jego wpływy. Przedwojenna awangarda, zwłaszcza warszawska, aktywnie uczestniczyła w pracach CIAM – ogólnoeuropejskiej, modernistycznej międzynarodówki, skupionej wokół charyzmatycznego architekta. Inni pozostawali pod urokiem corbusierowskich form, adaptując je zwłaszcza w luksusowej architekturze mieszkalnej. Po II wojnie światowej, gdy najaktywniejsi uczniowie Le Corbusiera weszli w skład aparatu władzy, kiełkująca od lat fascynacja architektem została niemal zinstytucjonalizowana. Nawet w latach socrealizmu, gdy potępiano corbusierowskie formy, kwitły corbusierowskie idee, zwłaszcza urbanistyczne. To dzięki temu od stolicy po małe miasta można dziś odnaleźć jego ślady i na przykładach nieraz dobrze znanych budynków zobaczyć, jak te idee (5 punktów architektury nowoczesnej, jednostka mieszkalna, Karta Ateńska czy brutalizm) przekładały się na rozwiązania; przekonać się, które zadziałały, które nie, a które znów mogłyby się sprawdzić.
Wykłady których nie było
Le Corbusier dwukrotnie miał okazję dać wykład dla polskiej publiczności, jednak za każdym razem historia chciała inaczej. Wiosną w 1933 roku planował zatrzymać się na kilka dni w Warszawie w drodze na moskiewski IV zjazd CIAM (Congrès International d’Architecture Moderne). Gdy pod naciskiem władz radzieckich odwołano ten międzynarodowy zlot architektonicznej awangardy i przeniesiono go na Morze Śródziemne, na statek Patris II, Le Corbusier odwołał także swoją wizytę w Warszawie. Drugą okazję do odwiedzenia naszego kraju miał w 1948 roku, gdy dał się wciągnąć do polsko-francuskiego komitetu organizacyjnego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju. Jednak i tym razem wielka polityka stanęła między architektem a polską publicznością. Wyczuwając, że kongres pomyślany został jako propagandowa wizytówka bloku wschodniego wymierzona w świat kapitalistyczny i USA, Le Corbusier wycofał się z komitetu i zrezygnował z przyjazdu do Wrocławia.
Co powiedziałby polskiej publiczności? Co usłyszeliby jego wyznawcy i sceptycy? Czego dowiedzielibyśmy się z relacji i recenzji wykładów, gdyby się odbyły? Na podstawie zapisków Le Corbusiera z roku 1933 i 1948 – artykułów, korespondencji, wywiadów, zapisów wykładów wygłoszonych gdzie indziej, zrekonstruowaliśmy hipotetyczne teksty polskich prelekcji Le Corbusiera i postaramy się wywołać jego ducha w miejscach, które prawie odwiedził.
Wrocław, Warszawa
Październik (dokładne daty i inne szczegóły zostaną podane w późniejszym terminie)
Teksty wykładów: Andrzej Leśniak, na podstawie tekstów Le Corbusiera z archiwum Fondation Le Corbusier w Paryżu
Maraton wykładowy
Całodzienny cykl prelekcji poświęcony ideom i postaci Le Corbusiera oraz jego polskim apostołom i ich wpływowi na polską architekturę i miasta. Wykłady wygłoszą specjaliści polscy (m.in. Marta Leśniakowska, Joanna Kusiak) i zagraniczni (m.in. Charles Jencks, Irena Murray, Arthur Rüegg). Gwiazdą wydarzenia będzie Charles Jencks – amerykańsko-brytyjski teoretyk architektury, autor najpopularniejszej w Polsce książki o Le Corbusierze: Le Corbusier – tragizm współczesnej architektury (1973, wyd. pol. 1982) oraz nieprzetłumaczonej jeszcze Le Corbusier and the Continual Revolution in Architecture (2000).
- 6 października, sobota, godz. od 10.00 do 18.00 – pawilon wystawowy SARP, ul. Foksal 2, Warszawa
Program Le CorbusYear:
Warszawa
- 15 lipca, niedziela, godz. 18.00 – inauguracja projektu szlaków corbusierowskich w Warszawie podczas otwarcia wystawy Varsovie Radieuse. Powrót Le Corbusiera za Żelazną Bramę. Na terenie osiedla Za Żelazną Bramą, Warszawa
- 16 lipca, poniedziałek i 19 lipca, czwartek, godz. 18.30 – wycieczki autokarowe szlakiem realizacji inpirowanych ideami corbusierowskimi, m.in. Saska Kępa, Żoliborz. Koncepcja szlaku i prowadzenie wycieczek: Jarosław Trybuś
Katowice
- 19 lipca, czwartek, godz. 18.00 do 20.00 – inauguracja projektu szlaków corbusierowskich w Katowicach. Galeria Architektury SARP, ul. Dyrekcyjna 9
- 21 lipca, sobota, godz. 11.00 – wycieczka śladami Le Corbusiera. Park Śląski. Zbiórka: przy Żyrafie
- 4 sierpnia, sobota, godz. 11.00 – wycieczka śladami Le Corbusiera – Katowice. Śródmieście północne i południowe. Zbiórka: Dworzec PKP, plac Andrzeja. Koncepcja szlaku i prowadzenie wycieczek: Ryszard Nakonieczny
Tarnów
- 6 września, czwartek, godz. 18.00 – inauguracja projektu szlaków corbusierowskich w Tarnowie. BWA Galeria Miejska w Tarnowie, Dworzec PKP, pl. Dworcowy 4
- 7 września, piątek, godz. 18.00 – wieczór filmowy w Centrum Sztuki Mościce, ul. Traugutta 1
- 8 września, sobota, godz. 17.00 – wycieczka śladami Le Corbusiera – Mościce. Zbiórka: zajezdnia autobusowa w Mościcach, ul. Kwiatkowskiego
- 9 września, niedziela, godz. 17.00 – wycieczka śladami Le Corbusiera – tarnowskie osiedla. Zbiórka: przed kościołem p.w. Chrystusa Dobrego Pasterza, ul. 16-tego Pułku Piechoty 10. Koncepcja szlaku i prowadzenie wycieczek: Barbara Bułdys
Le CorbusYear
od 15 lipca do 6 października 2012 roku
Katowice, Tarnów, Warszawa, Wrocław
