Wystawa przedstawia losy trojga żydowskich artystów w latach okupacji niemieckiej. Jonasz Stern, Erna Rosenstein i Artur Nacht-Samborski osiągnęli sukces i uznanie, ich prace pokazywano na liczących się międzynarodowych i krajowych wystawach, byli laureatami prestiżowych nagród, osobami cenionymi i otaczanymi szacunkiem w środowisku artystycznym.
W czasie okupacji niemieckiej wszyscy troje uniknęli śmierci dzięki pomocy wielu bezinteresownych osób. Ocalenie zawdzięczali również własnemu szczęściu i ogromnej woli przetrwania. Ich wojenne życiorysy tworzą nieprawdopodobne wręcz narracje, którym niezmiennie towarzyszy tragiczny kontekst – wszyscy wielokrotnie otarli się o śmierć i stracili bliskich.
Tragiczne przeżycia okupacyjne zaciążyły nad powojenną twórczością trójki artystów – widoczne są w niej stale, u każdego w inny sposób. Są czasem efemeryczne i trudno uchwytne, czasem przesiąknięte smutkiem i goryczą, świadomością własnej słabości i bezsilności. Ślady wojennej traumy odnajdujemy w ich obrazach, rysunkach, kolażach i asamblażach. Bohaterowie wystawy uczynili ze swojej sztuki medium obłaskawiania tragicznych doświadczeń, sposób na ich odreagowanie, oswojenie, pogodzenie się z nimi.
Indywidualne historie na wystawie często opowiadane są słowami samych artystów, zaczerpniętymi z ich wspomnień i udzielonych wywiadów. W odtworzeniu okupacyjnej rzeczywistości bohaterów wystawy pomocne były także wspomnienia i wypowiedzi osób, które ich dobrze znały i rozumiały.
Jonasz Stern – ur. w 1904 r. w Kałuszu; zm. w 1988 r. w Zakopanem. Malarz, grafik, rysownik, scenograf. W 1928 r. studiował w Wolnej Szkole Malarstwa L. Mehofferowej w Krakowie, w l. 1929-1935 w krakowskiej ASP m.in. u W. Jarockiego, F. Pautscha, T. Axentowicza i S. Kamockiego. Współzałożyciel i członek I Grupy Krakowskiej (1932-1937). Współpracował z teatrem plastyków Cricot i Teatrzykiem Jednolitofrontowym A. Polewki. Po wojnie należał do Grupy Młodych Plastyków i Klubu Artystów; w 1957 jeden z założycieli II Grupy Krakowskiej, dwukrotnie pełnił rolę prezesa – w l. 1961-1964 i 1970-1979; od 1979 był prezesem honorowym. Profesor krakowskiej ASP.
W okresie międzywojennym tworzył pod wpływem kubizmu, niemieckiego ekspresjonizmu, zwłaszcza G. Grosza i abstrakcji pokonstruktywistycznej. Od 1939 r. przebywał we Lwowie, w 1941 r. zamknięty w getcie. W 1943 r. podczas masowej egzekucji 5 tysięcy Żydów w Janowie pod Lwowem ocalał udając martwego. Przeleżał kilka godzin pod ciałami zabitych, po nastaniu nocy zbiegł. Następnie przy pomocy różnych osób i dzięki własnej inicjatywie przedostał się na Węgry. Tam wziął go pod opiekę Komitet Obywatelski do Spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami na Węgrzech Po powrocie do Krakowa w 1945 związał się z Grupą Młodych Plastyków. W okresie socrealizmu nie brał udziału w oficjalnym życiu artystycznym. Zainteresowany malarstwem materii stworzył własną jego odmianę silnie nasyconą metaforą i atmosferą surrealistyczną. W l. 60. XX w. wypracował charakterystyczny styl, cechujący się użyciem kolaży ze spreparowanych kości i rybich płetw, ptasich piór, suszonych roślin oraz fragmentów tiulu i siatek. Cała powojenna twórczość Sterna stanowi, w mniejszym lub większym stopniu, odreagowanie traumy wojennej.
Erna Rosenstein – ur. w 1913 r. we Lwowie; zm. w 2004 r. w Warszawie. Malarka, rysowniczka, poetka. W latach 1932-1934 studiowała w Wiener Frauen Akademie w Wiedniu, w latach 1934-1937 na ASP w Krakowie, pod kierunkiem W. Weissa. Związana z przedwojenną Grupą Krakowską i komunizującym Stronnictwem Demokratycznym. Pierwszy okres wojny artystka spędziła z rodziną we Lwowie. W 1942 udało jej się uciec wraz z rodzicami z lwowskiego getta do Warszawy. Jej rodzice zostali zamordowani przez szmalcownika, który obiecał rodzinie Rosensteinów znalezienie kryjówki pod Warszawą. Erna zdołała uciec i w ten sposób uniknęła śmierci. Powróciła do Warszawy. Tu korzystając z fałszywych dokumentów ukrywała się aż do powstania. Pomagali jej m.in. ludzie związani z Radą Pomocy Żydom – Allan Kosko i Aurelia Wyleżyńska. W październiku 1944 uciekła z transportu do obozu w Pruszkowie. Aż do zakończenia wojny ukrywała się u znajomych przyjaciółki Bogumiły Malec w Częstochowie. Wiele prac wykonanych po wojnie zawierała przetworzone w groteskowe wizje wspomnienia z lat 1941-1945. Nabierają charakteru tragicznego symbolu; stanowią automatycznie przenoszone z podświadomości impresje. Po wojnie artystka wstąpiła do krakowskiej Grupy Młodych Plastyków. Członkini – założycielka II Grupy Krakowskiej (1957). W 1949 r. przeniosła się z Krakowa do Warszawy.
Jej twórczość stanowi indywidualną, poetycką odmianę surrealizmu, otwartą na różne konwencje. Łączy w sobie elementy realne i abstrakcyjne. Tworzyła kolaże, asamblaże i tzw. przedmioty fantastyczne, budowane z drobnych często tandetnych przedmiotów. Autorka tomików poetyckich: Ślad (1972), Spoza granic mowy (1976), Wszystkie ścieżki (1979), Czas (1986).
Artur Nacht-Samborski – ur. W 1898 r. w Krakowie; zm. w 1974 r. w Warszawie. Malarz, pedagog. Studiował w krakowskiej ASP. Współzałożyciel i członek Komitetu Paryskiego. Od 1939 roku przebywał we Lwowie, w 1941 r.jego rodzina została zamknięta w getcie. W 1942 r. dzięki pomocy m.in. przyjaciół-artystów związanych z Radą Pomocy Żydom, m.in. Marian i Józefa Wnukowie, Jadwiga i Janusz Strzałeccy, udało mu się uciec i wyjechać do Warszawy. Korzystając z fałszywych dokumentów pozostawał tam do końca wojny. W 1945 r. współorganizował ZPAP. W 1946 r. podjął pracę pedagogiczną w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Sopocie. W 1949 roku przeniósł się do Warszawy, mianowany profesorem w warszawskiej ASP.
W okresie międzywojennym początkowo pozostawał pod wpływem formizmu. Podczas pobytu w Berlinie i Wiedniu w latach 1921-1923 tworzył obrazy inspirowane ekspresjonizmem i kubizmem, w których łączył formy geometryczne z miękkimi kształtami organicznymi. W 1924 roku wyjechał wraz z kolegami kapistami do Paryża. W latach 20. i 30. malował obrazy inspirowane postimpresjonizmem i ekspresjonizmem. Nigdy nie stał się klastycznym kapistą, w swoim malarstwie łączył koloryzm z wyrazistą konstrukcją i czytelnymi formami, określonymi plamami barwnymi. Preferował proste, elementarne układy złożone z niewielu elementów. Tworzył syntetyczne czytelne kompozycje wysmakowane i pełne prostoty. Malował głównie martwe natury, portrety kobiet i pejzaże. W jego malarstwie wspomnienia wojenne ujawniały się w sposób pośredni, zakamuflowany (seria portretów – masek).
Ocaleni z holokaustu: Jonasz Stern, Erna Rosenstein, Artur Nacht-Samborski
Fabryka Emalia Oskara Schindlera w Krakowie
Od 8 listopada 2012 roku do 3 marca 2013 roku
Wernisaż wystawy: 7 listopada 2012 roku o godz. 18.00.
Wystawie towarzyszy katalog, który dostarcza szerszej wiedzy na temat artystów i ich sztuki.
20 listopada b.r. o godz. 18.00 zorganizowany będzie również panel dyskusyjny Co to jest sztuka Holokaustu
