21 października 1963 roku w pobliżu miasteczka Piaski zginął w walce z obławą funkcjonariuszy SB i ZOMO sierż. Józef Franczak Lalek. Swoją walkę w obronie Polski rozpoczął w 1939roku, poległ osiemnaście lat po oficjalnym zakończeniu działań wojennych. Śmierć Lalka, od której w tym roku upłynie 50 lat, jest datą symboliczną dla całego pokolenia tych żołnierzy polskich, którzy nie złożyli broni wraz z końcem II wojny światowej. Z okazji tej rocznicy powołano ogólnopolski projekt edukacyjno-historyczny pod nazwą 2013 – Rok Żołnierzy Wyklętych.
Od lat nazywamy bohaterów, którzy nie złożyli broni wraz z końcem II wojny światowej i kontynuowali walkę o niepodległość pełnym dumnej goryczy mianem Żołnierzy Wyklętych. Komunistyczna władza chciała ich nie tylko zabić, ale także pohańbić pamięć o nich. Walczyła z nimi tysiącami uzbrojonych funkcjonariuszy wspieranych przez pułki NKWD. Uruchomiła całą machinę propagandową, aby przedstawić walczących o wolność Polski jako bandytów. Machina ta pracowała nawet wtedy, gdy wielu Żołnierzy Wyklętych, zabitych w nierównej walce lub w ubeckich katowniach, pochowano – ukrywając ich groby nawet przed najbliższymi. PRL chciał zepchnąć ich historię w obszar zbiorowej niepamięci.
Polska upomniała się jednak o swoich obrońców. Wieloletnie wysiłki podejmowane po odzyskaniu niepodległości, przyniosły owoce. Dzięki inicjatywie śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego, na mocy ustawy przyjętej 3 lutego 2011 przez Sejm RP – 1 marca obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych.
Te dwie daty – 1 marca i 21 października – stają się zwornikami, na których Fundacja Niepodległości, we współpracy z Fundacją Ośrodka KARTA, Instytutem Pamięci Narodowej i Muzeum Powstania Warszawskiego, opiera w roku 2013 realizację ogólnopolskiego projektu pod nazwą Rok Żołnierzy Wyklętych.
Cele projektu:
Celem projektu jest jak najszersze zaprezentowanie i upamiętnienie tych bohaterów poprzez cykl działań na różnorodnych płaszczyznach. Mówimy o konkretnych osobach, ponieważ nasz dług pamięci nie odnosi się do bezimiennej zbiorowości. Każdy z Żołnierzy Wyklętych złożył dla sprawy swoją indywidualną ofiarę – życia, krwi, marzeń.
Działania, podjęte w ramach Roku Żołnierzy Wyklętych, mają być zachętą do ogólnopolskiej dyskusji na temat bohaterów tamtych trudnych czasów, ich wyborów i postaw, dyskusji o tym, czym jest współczesny patriotyzm.
Działania w ramach obchodów Roku Żołnierzy Wyklętych:
Organizatorzy zwracają się do jak najszerszego grona odbiorców – od najmłodszych, przez młodzież, aż po ludzi dorosłych – także tych, którzy są świadkami czasów, kiedy pamięć o Żołnierzach Wyklętych była skutecznie zamazywana.
Dzięki materiałom zebranym przez specjalistów, także z Instytutu Pamięci Narodowej, zostały opracowane biogramy Żołnierzy Wyklętych, które będą prezentowane w całej Polsce w postaci plakatów lub banerów. Zostaną udostępnione samorządom lokalnym oraz instytucjom zaproszonym do udziału w projekcie. Do współpracy przystąpiło około 60 miast. Biogramy zostaną wyeksponowane w środkach komunikacji miejskiej, miejscach masowych imprez, instytucjach i urzędach, szkołach, bibliotekach i na wyższych uczelniach. Będą obecne w polskich placówkach dyplomatycznych. Plakaty z biogramami – opracowane dla poszczególnych regionów kraju – będą zmieniane co dwa tygodnie.
Organizatorom zależy na przyciągnięciu uwagi młodego pokolenia – tym bardziej, że widzą oni przykłady żywego zainteresowania młodzieży tą mniej znaną historią Polski. W programie także muzyczna część projektu.
Do współpracy zaproszono Darka Maleo Malejonka i muzyków z zespołu Maleo Reggae Rockers oraz grupę czołowych polskich wokalistek. W ten sposób powstaje płyta Morowe Panny II. Będzie ona prezentowała spojrzenie współczesnych artystek na losy ich rówieśniczek sprzed lat – którym przypadł los Wyklętych. Płyta będzie kontynuacją doskonale przyjętego projektu muzycznego z roku 2012, dedykowanego uczestniczkom Powstania Warszawskiego. Wydawcami płyty będą Muzeum Powstania Warszawskiego i Fundacja Niepodległości. Wydaniu płyty będzie towarzyszyła trasa koncertowa w największych miastach Polski. Koncert inaugurujący Rok Żołnierzy Wyklętych odbył się się 7 marca w Lublinie, a koncert finałowy 11 maja w Warszawie.
