Niezwykła ekspozycja pokaże kształtowaną przez masonerię na przestrzeni wieków wizję świata: polityki, sztuki, społeczeństwa. Blisko 500 dzieł prezentowanych w ośmiu muzealnych salach – zaaranżowanych na wzór drogi wtajemniczenia do loży – zilustruje nie tylko historię i dorobek rodzimej masonerii, nazywanej też wolnomularstwem, lecz także reprezentowane przez nią uniwersalne wartości: wolność, braterstwo, solidarność, tolerancję oraz ideę samodoskonalenia jednostki i całych grup społecznych. Na zwiedzających czekają zaskakujące rozwiązania scenograficzne, multimedialne prezentacje, a także bogaty program wydarzeń towarzyszących.
Wystawa w warszawskim Muzeum Narodowym zaprezentuje masonerię, w Polsce zwaną także wolnomularstwem, jako trwały element rodzimej kultury. Ukaże rzeczywistą historię wolnomularstwa polskiego w kontekście europejskim. Spróbuje odpowiedzieć na pytania: czym jest masoneria?, jakie są jej zasady i formy działania?, w jaki sposób uczestniczy w życiu społecznym?, czy działa jawnie czy też – jak sądzi wielu – w sposób tajny?, wreszcie, na czym polega sens rytuału wtajemniczenia?. Pokaże ją jako dobrowolny, zorganizowany ruch ludzi wolnych i niezależnych, działających na rzecz publicznego dobra, narodu, społeczeństwa i państwa. Wątek publicznej działalności wolnomularzy przybliży ich wkład w historię Polski.
Przestrzeń wystawy zostanie zaaranżowana na wzór drogi wtajemniczenia, którą przebyć ma widz, traktowany najpierw jako poszukujący, następnie jako tzw. postulant, wreszcie wtajemniczony – adept sztuki królewskiej. Proces wtajemniczenia przebiega etapami (w kolejnych salach ekspozycyjnych): poszukiwania drogi do loży i społeczności wolnomularskiej (Sala Zagubionych Kroków), inicjacji, czyli przejścia przez cztery symboliczne Żywioły (rozgrywający się pomiędzy Izbą Rozmyślań a Świątynią), uczestnictwa w loży (w salach: Loża Biesiadna, Biała Loża, Loża Kobieca), publicznej działalności na rzecz najbliższego otoczenia, narodu i państwa (dwie sale nazwane Pro publico bono). Wędrówkę po wystawie i zarazem symboliczną podróż przez świat masonerii kończy rytuał pogrzebowy (Loża Żałobna). Odrębne przestrzenie wystawy poświęcone zostały nowożytnej architekturze i założeniom ogrodowym sygnalizującym istotne dla masonerii ideały piękna i harmonii.
Ekspozycja w Muzeum Narodowym obejmuje blisko 500 obiektów, począwszy od przedmiotów związanych z rytuałem wolnomularskim (fartuchów, szarf, młotków, odznak i dystynkcji urzędników lożowych, pucharów biesiadnych i pieczęci) poprzez dokumenty, druki książkowe i graficzne oraz dzieła sztuki ukazujące aktywność wolnomularzy, na licznych portretach polskich masonów i masonek kończąc. Pochodzą one głównie ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, jednak uzupełnione zostały o ważne obiekty wypożyczone z innych instytucji polskich oraz ze zbiorów prywatnych.
Wśród wizerunków można znaleźć wykonany przez Marcella Bacciarellego w 1793 roku Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego z klepsydrą przedstawiający króla w otoczeniu symbolicznych przedmiotów o podwójnym, w tym wolnomularskim znaczeniu. Portret Ludwika Osińskiego w stroju wolnomularskim pędzla Antoniego Brodowskiego, powstały ok. 1820 roku, daje wyobrażenie o atrybutach Czcigodnego Mistrza, czyli przewodniczącego loży, dzierżącego młotek i szpadę, symbole wolnomularskiej władzy, udekorowanego zarazem odznakami loży Świątynia Izis oraz kapituły najwyższej. Portret Stanisława Kostki Potockiego z początku XIX wieku prezentuje zwierzchnika polskiego wolnomularstwa w stroju Kawalera Różanego Krzyża, siódmego, najwyższego stopnia wtajemniczenia w tzw. rycie francuskim. Również Zebranie towarzyskie w parku pod posągiem Diany oraz Uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791 autorstwa Jean-Pierre’a Norblina de la Gourdaine’a nawiązują – choć w różny sposób – do wolnomularstwa. Pierwszy z obrazów do symboliki bliskiej wszystkim adeptom masonerii: Diany utożsamianej z boginią Izydą, reprezentującą sferę najwyższych tajemnic; drugi zaś do wspólnego dzieła reformy państwa podjętego przez jego obywateli-wolnomularzy.
