Forty i inne elementy architektury obronnej wybudowane w czasach zaboru austriackiego w Krakowie i na jego przedpolach wcześniej tylko raz, w 1986 roku, były przedmiotem wystawy w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa. W ostatnim dziesięcioleciu rosnące zainteresowanie tym aspektem historii Krakowa spowodowało powstanie w Forcie 44 Tonie Muzeum Twierdzy Kraków oraz w Forcie 51½ Swoszowice (Wróblowice) przy ul. Józefa i Floriana Sawiczewskich Muzeum Spraw Wojskowych. Na turystycznej mapie Krakowa pojawił się Szlak Twierdzy Kraków, wreszcie w jubileuszowym roku 2014, w setną rocznicę wybuchu I wojny światowej, otwarto kilka wystaw poświęconych dziełom obronnym stworzonym przez wojska austro-węgierskie. Wśród nich należy wspomnieć wystawę w Muzeum Politechniki Krakowskiej Ars magna – architektura militaris. Twierdza Kraków oraz ekspozycję stałą w forcie 49¼ Grębałów zatytułowaną Austro-Węgry. Atlantyda w kąciku Krakowa, a także prezentację w Młodzieżowym Domu Kultury Fort 49 Krzesławice. Kilka lat temu powstała ekspozycja w Muzeum Kopca Tadeusza Kościuszki Twierdza a Miasto Kraków 1846–1918. Ostatnimi czasy także lokalna prasa codzienna zajmuje się historią fortów austriackich, o czym świadczy kilkanaście publikacji, które ukazały się z okazji setnej rocznicy wybuchu I wojny światowej (czerwiec 2014 roku) oraz podejścia oddziałów wojsk rosyjskich na przedpola Krakowa (grudzień 2014 roku).
Wystawa Forty austriackie w Nowej Hucie składa się z kilku segmentów ekspozycyjnych odpowiadających następującym tematom:
- sześć zachowanych do dzisiaj fortów austriackich na terenie Nowej Huty: 48 Batowice, 48a Mistrzejowice, 49a Dłubnia, 49 Krzesławice, 49¼ Grębałów, 49½a Mogiła wraz z makietami wykonanymi w skali 1:400. Pokazane zostało całościowe ujęcie historii każdego z nich. W części architektonicznej przedstawiono: projektanta i jego projekt, urbanistykę i ukształtowanie terenu oraz realizację założeń. W części historycznej natomiast przedstawiono: udział w walkach w czasie bitew o Kraków (pierwszej w listopadzie 1914 i drugiej w grudniu 1914 roku), stacjonowanie w nich oddziałów Wojska Polskiego w czasach II Rzeczypospolitej, udział fortów w II wojnie światowej oraz degradację w czasach PRL-u. Klamrą historii fortów jest próba odpowiedzi, jaka czeka je przyszłość;
- dwa nieistniejące już forty (architektura i historia): 15 Pszorna − usytuowany w miejscu, gdzie dzisiaj znajduje się park Lotników Polskich w Czyżynach − oraz 49½ Kopiec Wandy, który rozlokowany był wokół Kopca Wandy w Mogile;
- mapa Twierdzy Kraków w skali 1:10000 wykonana w 1904 roku wraz z późniejszymi uzupełnieniami;
- uzbrojenie i życie codzienne żołnierzy stacjonujących w fortach Twierdzy Kraków;
- pamiątki patriotyczne z okresu monarchii austro-węgierskiej w Krakowie.
Wśród eksponatów prezentowanych na ekspozycji na szczególną uwagę zasługują archiwalia pochodzące z Kriegsarchiv w Wiedniu: prezentowane wraz z makietami (w skali 1:400) plany architektoniczne fortów i innych dzieł obronnych zbudowanych na terenie Nowej Huty oraz kolorowa mapa Twierdzy Kraków. Powiększona do rozmiarów kilkunastu metrów kwadratowych obrazuje wyjątkowość i ogrom przedsięwzięcia, jakim była budowa Twierdzy Kraków.
Na wystawie przedstawione są przedmioty używane przez członków załogi twierdzy oraz ich uzbrojenie. Spośród zbioru militariów nie zostaną pokazane, ze względu na ich rozmiary, armaty, haubice czy moździerze, za to prezentowane będzie uzbrojenie żołnierzy artylerii i piechoty stacjonujących w fortach. Na wystawie zobaczyć można wszystkie znane archiwalne fotografie wykonane w fortach znajdujących się dzisiaj na obszarze Nowej Huty. Uzbrojenie i pamiątki po monarchii habsburskiej i ck armii w Krakowie pochodzą ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa oraz z prywatnej kolekcji Marcina Słomskiego.
Tekst: Paweł Jagło
Forty austriackie w Nowej Hucie
Kurator: Paweł Jagło
Otwarcie: 22 kwietnia 2015 roku, godz. 14.00
Wystawa czynna od 23 kwietnia do 8 lipca 2015 roku
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Oddział Dzieje Nowej Huty
