Zbiory japońskie Muzeum Narodowego w Warszawie są drugimi co do wielkości w naszym kraju, liczą obecnie ponad 2000 muzealiów z okresu Edo (1600–1868), Meiji (1868–1912) i XX wieku, aż po lata 70. Kolekcja grafiki ukiyo-e i shin hanga liczy blisko 1000 plansz, malarstwa zaś ponad 100 prac. W Muzeum znajduje się też niewielka, lecz interesująca i cenna kolekcja drewnianej rzeźby buddyjskiej, bogaty zbiór ceramiki dawnej (z okresu Edo i Meiji) i współczesnej, wyrobów metalowych, emalii cloisonné (XIX – pocz. XX w.) oraz miniaturowej rzeźby w kości słoniowej i drewnie (XVIII – pocz. XX w.). Cały zbiór składa się z zachowanych fragmentów przedwojennych kolekcji, m.in. Stanisława Glezmera, Mathiasa Bersohna, Henryka Grohmana i Juliusza Blocka oraz darów i zakupów powojennych, wśród których są donacje Polaków żyjących na emigracji, którzy postanowili ofiarować je narodowi. W ten sposób do muzealnych zbiorów trafiły drzeworyty zgromadzone przez Olgierda Koreywo i Stanisława Dembińskiego.
Na wystawie, obok kilkudziesięciu rycin, m.in. dzieła trzech artystów – Hiroshige, Kunisady i Kuniyoshiego – słynnego cyklu „Ozdobne plansze według antologii stu poetów” („Ogura nazorae hyakunin isshu”), wydanego w latach 1845–1847, prezentujemy znakomite prace malarskie, m.in. pędzla Katsushiki Hokusaia i Mori Sosena. Mamy rzeźbę buddyjską z XVIII–XIX wieku oraz wiele przykładów najwyższej klasy rzemiosła artystycznego, w tym emalii cloisonné, wyrobów metalowych i fajansów satsuma z daru Juliusza Blocka. Zachwyca porcelana imari z XVII–XVIII wieku oraz miniaturowe rzeźby w kości i drewnie, wyroby z laki i jelce mieczy (tsuba).
Stosunkowo mało znana kolekcja japońska w Muzeum Narodowym w Poznaniu obejmuje bardzo interesujący zbiór grafiki oraz rzemiosła artystycznego, zwłaszcza ceramiki imari, elementów oprawy miecza japońskiego (tsuba, fuchi, kashira), laki i XIX-wiecznych tkanin jedwabnych. Na wystawie można po raz pierwszy w Warszawie obejrzeć kilkanaście muzealiów z tej kolekcji, w tym drzeworyty Hokusaia. Na szczególną uwagę zasługuje makata ze złocistego brokatu, której deseń tworzy gęsty, rytmiczny układ sylwetek smoków unoszących się wśród stylizowanych obłoków.
Muzeum Narodowe we Wrocławiu posiada zbiór zaliczany do najlepszych i największych w Polsce, a jego szczególna zaleta polega na przewadze wyrobów przeznaczonych na wewnętrzny rynek japoński, a nie na eksport, zwykle przeważających w zbiorach polskich. Cenne są zwłaszcza militaria i wyroby z laki, między innymi wspaniałe tace, pojemnik na jedzenie, szkatułki na przybory do kaligrafii, a także przykłady wczesnej eksportowej porcelany z Arity.
W pałacu w Wilanowie już za czasów króla Jana III Sobieskiego znajdowało się wiele przedmiotów dalekowschodnich, niestety niezachowanych, o których istnieniu wiemy dzięki inwentarzowi spisanemu w roku 1696, po śmierci króla. Były to głównie wyroby z laki – stoliki, tacki, puzdra, a także tkaniny jedwabne oraz porcelana. Znajdujące się obecnie w zbiorach wilanowskich wyroby chińskiego i japońskiego rzemiosła artystycznego są częścią bogatej kolekcji zapoczątkowanej przez Stanisława Kostkę Potockiego i gromadzonej przez cały XIX wiek przez kolejnych właścicieli dóbr wilanowskich. Potocki był wytrawnym znawcą sztuki, żywo zainteresowanym kulturą dalekowschodnią, dzięki czemu zgromadzoną przez niego kolekcję charakteryzowała wysoka klasa artystyczna i różnorodność. Zbierał porcelanę z Arity, wyroby z laki, rzeźby w kości słoniowej, drzeworyty i zwoje.
Większość zachowanych obiektów zdobi dziś wnętrza pałacowe, dlatego na naszej wystawie mogliśmy pokazać jedynie dwa, ale za to znakomite muzealia – cenną wazę imari z początków XVIII wieku oraz XVII-wieczną szkatułę z laki. Tak wczesnych przykładów lak japońskich jest w zbiorach polskich niewiele.
Bogactwo form, dekoracji i technik prezentowanych prac jest zaproszeniem w niezwykły, barwny świat sztuki japońskiej. Znajdziemy tu wyrafinowanie i bujność form obok szlachetnego minimalizmu, niedoskonałość niesioną przez upływ czasu obok niedościgłej maestrii warsztatowej, wszystko zaś połączone bezbłędnym wyczuciem piękna.
Anna Katarzyna Maleszko
Arcydzieła sztuki japońskiej w kolekcjach polskich
Kurator: Anna Katarzyna Maleszko
Od 18 czerwca do 9 sierpnia 2015 roku
Muzeum Narodowe w Warszawie
