W 2014 roku z okazji jubileuszu 20-lecia istnienia czasopisma „Architektura-murator” – najważniejszego magazynu zajmującego się polską architekturą współczesną – przygotowano zbiór 25 makiet prezentujących najlepsze polskie realizacje budowlane ostatniego ćwierćwiecza. Po wystawie zorganizowanej w MSN w Warszawie modele przekazane zostały do kolekcji tegoż muzeum i stanowią obecnie zbiór unikatowy w skali kraju. Przedstawiając realizacje tworzące warszawską kolekcję jako „przełomowe” dzieła architektury polskiej, wystawa pokazuje, jak znaczące miejsce w transformacji ustrojowej zajmuje architektura.
![Muzeum Tadeusza Kantora i siedziba Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora CRICOTEKA w Krakowie, projekt: nsMoonStudio, wykonawca makiety: Brulo, fot. Marcin Czechowicz, dzięki uprzejmości MSN (źródło: materiały prasowe organizatora) Muzeum Tadeusza Kantora i siedziba Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora CRICOTEKA w Krakowie, projekt: nsMoonStudio, wykonawca makiety: Brulo, fot. Marcin Czechowicz, dzięki uprzejmości MSN (źródło: materiały prasowe organizatora)](https://ownetic.com/wydarzenia/wp-content/uploads/2015/09/csw-znaki-czasu-cricoteka-torun-2015-09-11-576x384.jpg)
Prezentowane w ramach kolekcji budynki niejednokrotnie dokonywały zmian w sposobie myślenia o architekturze w Polsce, wyznaczały nowe trendy, wyróżniały się na tle innych i stawały się zapisem historycznej dynamiki. Tytułowy „przełom” utożsamić można z rokiem 1989, który przyniósł w Polsce radykalne zmiany polityczne i gospodarcze, a przed polską architekturą otworzył nowe możliwości. W ostatnim 25-leciu, w warunkach wolnorynkowych, pierwsze kroki, a z czasem także uznanie, zyskało wiele prywatnych pracowni architektonicznych. Powróciło zjawisko mecenatu prywatnego, polski rynek otworzył się na inwestorów zagranicznych, a coraz więcej firm podjęło inicjatywę budowy własnych, reprezentacyjnych siedzib. Za sprawą funduszy europejskich w całej Polsce powstawać zaczęły gmachy sportowe czy kulturalne. Coraz chętniej zaczęto również sięgać po formułę otwartych międzynarodowych konkursów, co zaowocowało – po raz pierwszy po długiej przerwie – realizacjami zagranicznych biur projektowych w naszym kraju. Wszystko to sprawiło, iż na ostatnie ćwierćwiecze możemy patrzeć jako na dokonujący się w materii architektury przełom.
Za przełomowy uznać można również sam fakt umieszczenia w kolekcji muzealnej modeli architektonicznych, a więc nadania im niejako statusu dzieł sztuki, którym dedykuje się osobne prezentacje w instytucjach poświęconych sztuce współczesnej. Świadczy to o tym, że postrzegamy architekturę w sposób coraz bardziej świadomy i uznajemy ją za jedną z ważnych dziedzin współczesnej kultury.
![Centrum Sztuki i Techniki MANGGHA w Krakowie, projekt: Arata Isozaki & Associates, K. Ingarden – J. Ewy & Jet Atelier, wykonawca makiety: Nowe Studio Wojciech Nowicki, fot. Marcin Czechowicz, dzięki uprzejmości MSN (źródło: materiały prasowe organizatora) Centrum Sztuki i Techniki MANGGHA w Krakowie, projekt: Arata Isozaki & Associates, K. Ingarden – J. Ewy & Jet Atelier, wykonawca makiety: Nowe Studio Wojciech Nowicki, fot. Marcin Czechowicz, dzięki uprzejmości MSN (źródło: materiały prasowe organizatora)](https://ownetic.com/wydarzenia/wp-content/uploads/2015/09/csw-znaki-czasu-manggha-torun-2015-09-11-576x384.jpg)
Warto podkreślić, że budowa stałych siedzib MSN (wciąż w procesie) oraz CSW (ukończona w 2008 roku jako pierwszy powojenny, wzniesiony do podstaw gmach poświęcony sztuce współczesnej w Polsce) była istotnym elementem kreowania tożsamości, co za tym idzie także programu instytucji. W ramach kolekcji „Architektury-murator” toruńska architektura ma jednak swojego reprezentanta nie w postaci budynku CSW, lecz Sali Koncertowej na Jordankach (proj. Fernando Menis), która już niebawem otworzy swe podwoje. Oprócz niej, na wystawie znajdują się również makiety takich budynków, jak: Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie, Nowe Muzeum Śląskie, Muzeum Kantora w Krakowie, Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej w Katowicach czy stadionu PGE Arena w Gdańsku. Swoje miejsce mają tu także projekty najlepszych polskich i zagranicznych architektów, m.in. Stefana Kuryłowicza (Nautilius, Vitkac) czy Roberta Koniecznego (Dom Aatrialny, Dom Bezpieczny).
![Osiedle mieszkaniowe 19. Dzielnica w Warszawie, budynki I etapu, projekt: JEMS Architekci, wykonawca makiety: 2pm Piotr Musiałowski, fot. Marcin Czechowicz, dzięki uprzejmości MSN (źródło: materiały prasowe organizatora) Osiedle mieszkaniowe 19. Dzielnica w Warszawie, budynki I etapu, projekt: JEMS Architekci, wykonawca makiety: 2pm Piotr Musiałowski, fot. Marcin Czechowicz, dzięki uprzejmości MSN (źródło: materiały prasowe organizatora)](https://ownetic.com/wydarzenia/wp-content/uploads/2015/09/csw-znaki-osiedle-mieszkaniowe-19-dzielnica-w-warszawie-torun-2015-09-11-576x384.jpg)
Większość makiet powstała specjalnie dla celów stworzenia jubileuszowej kolekcji „Architektury-murator”, przy projektowym (i finansowym) zaangażowaniu poszczególnych architektów i pracowni, dzięki czemu – zgodnie z przewodnią ideą zbioru – stanowi indywidualną ekspresję najważniejszych cech prezentowanych budowli oraz sposobu myślenia o makiecie jak o rzeźbie, modelu bądź wyrazie procesów projektowych. Ewa P. Porębska, pomysłodawczyni kolekcji, twierdzi, że dzięki temu można zbliżyć się do rozumienia fenomenu, jakim jest tworzenie koncepcji i realizacja wybitnej architektury.
![PGE Arena w Gdańsku, projekt: Konsorcjum Stadion Gdańsk – RKW Rhode Kellermann Wawrowsky, HPP International Planungsgesellschaft, wykonawca makiety: modelbau hannemann, fot. Marcin Czechowicz, dzięki uprzejmości MSN (źródło: materiały prasowe organizatora) PGE Arena w Gdańsku, projekt: Konsorcjum Stadion Gdańsk – RKW Rhode Kellermann Wawrowsky, HPP International Planungsgesellschaft, wykonawca makiety: modelbau hannemann, fot. Marcin Czechowicz, dzięki uprzejmości MSN (źródło: materiały prasowe organizatora)](https://ownetic.com/wydarzenia/wp-content/uploads/2015/09/csw-znaki-czasu-pge-arena-torun-2015-09-11-576x384.jpg)
Wyboru budynków dokonał wspólnie zespół miesięcznika „Architektura-murator” i Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Każda z makiet z kolekcji została szczegółowo opisana, a obiekt, który reprezentuje – zanalizowany w kontekście historii polskiej architektury współczesnej. Wystawie Przełom / Architektura w Polsce po 1989 roku – stanowiącej drugą odsłonę kolekcji „Architektury-murator” – towarzyszyć będzie o szereg wydarzeń dodatkowych. Od września do listopada w CSW w Toruniu odbywać się będą spotkania i dyskusje poświęcone współczesnej architekturze, jej znaczeniu dla kultury i gospodarki kraju, a także spacery i oprowadzania po toruńskich realizacjach ostatniego 25-lecia czy architektoniczne warsztaty dla najmłodszej publiczności.
Przełom / Architektura w Polsce po 1989 roku
Od 17 września do 22 listopada 2015 roku
Wernisaż: 17 września 2015 roku, godzina 19.00
Kuratorzy: Cezary Lisowski, Marta Kołacz
Koncepcja kolekcji: Tomasz Fudala, Ewa P. Porębska
Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu
Toruń